| 16-mavzu: Adabiy tanqidda umumbashariy mezon va meyorlarning shakllanishi. (Mustaqillikdan keyingi o’zbek tanqidchiligi)
Reja.
1.So’nggi davr adabiyotidagi ijodiy izlanishlar va adabiy tanqid.
2.Adabiy tanqidda XX asr o’zbek adabiyotini qayta baholash muammolari.
3.Adabiy tanqidda modernizm muammolariga oid baxs-munozaralar va turlicha yondashuv.
Tayanch tushunchalar: qayta baholash, yangicha ilmiy-estetik tafakkur, modernizm, absurd, etakchi tamoyillar, ijodiy izlanishlar, tarixiybiografik yondashuv, tarixiy-funktsional yondashuv, aksiologik yondashuv, germenevtika, talqin, sharx.
Sotsialistik realizm metod haqidagi nazariy qarashlarning inqirozi. Tanqidchilik metodologiyasida yangilanishlar. “Boy ila xizmatchi”, “Yo’lchi yulduz”, “Jangchi Tursun”, “Ko’kan”, “Jontemir”, “Zaynab va Omon” singari asarlarga xolis yondashuv. “Sarob” romani haqidagi bahs. Xamza, A.Qodiriy, Cho’lpon, Fitratlarning yangicha talqini, baholanishi.
Badiiy asarni baholashda mafkuraviylik, sinfiylik, partiyaviylik, soxta xalqchilik printsiplaridan voz kechilishi.
Tanqidchilik uchun metodologik asos bo’lib kelgan markscha-lenincha ta’limotga oid printsiplar o’rnini umumbashariy xolis meyorlar egallay boshlashi. Bu meyorlarning o’z qadriyatlarimiz asosidagi milliy mezonlar bilan boyitilishi. Qur’on motivlari, hadis talqinlari zamiridagi hamda Amir Temur shaxsi yoritilgan, o’tmishimiz, tariximizni badiiy aks ettirgan asarlarga munosabatda o’zbek tanqidchiligi bashariy meyorlar bilan bir qatorda o’zining mustaqil mezonlarini ham o’rtaga qo’yishi.
Mustaqillik davri o’zbek tanqidchiligining istiqlol g’oyalariga esh ekanligi.
Badiiy asarga biografik, tarixiy-funktsional, ontologik, genetik yondashuvning kuchayishi. Biografik metodning tanqidchilikda keng qo’llanilishi.
Germenevtik, izoh, sharh, talqin haqidagi yangicha qarashlar.
Aksiologiya-baholash nazariyasi. A.Qodiriy, Cho’lpon, G’afur G’ulom, Oybek, Zulfiya asarlarining yangi tahlillari.
Badiiy asarni talqin qilish, baholashda sub’ektivlik muammosi.
Tanqidchilikda ijtimoiy tahlil qatori mikroanaliz, qiyosiy-tarixiy talqinning kuchayib borayotganligi.
O’zbek adabiyoti va tanqidchiligiga ilg’or jahon adabiyoti va tanqidchiligi ta’siri kuchayganligi. Badiiy adabiyotga Kafka, Kamyu; tanqidchilikka Baxtin, Ortegelar ta’siri. Badiiy adabiyot hayotni realistik aks ettirib qo’ya qolmay ongdagi oqimni mukammal aks ettirishga intilishini, badiiy qahramon obrazini ochishda o’ziga xos izlanishlar paydo bo’layotganini adabiy tanqid ham mutanosib idrok etayotgani. Bu boradagi bahslar. Modrenizm, absurdizm, avangardizm, neorealizm, postmodrenizm, strukturalizm, ekzistentsializm, singari oqim va tushunchalarga adabiy tanqid munosabati. Adabiy asarni anglash qonunyatlari retseptiv estetika haqida o’zbek tanqidchiligidagi fikrlar. Yangi zamondagi yozuvchi, kitobxon, jamiyat aro uzviy uchlik bog’lanishi muammolari yangi o’zbek tanqidchiligi talqinida. “Anglashning azobli yo’li” (Q.Yo’ldoshev) singari maqolalardagi o’zbek tanqidchiligining sifat o’zgarishlari. Adabiy tanqid matnni o’qish, uqish mashaqqatlari haqida. O’zbek adabiyotida paydo bo’lgan modern asarlar haqidagi maqola, sharh, taqrizlar. X.Do’stmuhammad, N.Eshonqul, Faxriyor, B.Ro’zimuhammad, P.Qodirov, B.Sarimsoqov, U.Normatov maqolalari.
Dilmurod Quronov-O’zbek tanqidchiligining yangi avlodi namoyandasi.
Ulug’bek Hamdamovning modern she’riyat haqidagi maqolalari.
Mustaqil o’qish uchun adabiyotlar:
1.Rasulov A. "Tanqid. Talqin. Baholash" -T.: "Fan" 2006
2.Karimov B "Abdulla Qodiriy" -T.: "Fan", 2006
3.Rahmonov B. "O’zbek adabiy tanqidchiligi", -T.: "Yangi avlod", 2004 yil
|
