82
Glossariy.
Yoqilg'i-energetika resurslarini tejash - jamiyat talablarga muvofiq ekologik
va boshqa cheklovlarni buzmasdan, mahsulot ishlab chiqarish, ishlarni bajarish va
xizmatlar ko'rsatish uchun belgilangan darajadagi yoqilg'i-energetika
resurslari
iste’mol sarfini bazaviy, etalon qiymatini bilan taqqoslaganda kamaytirish.
Yoqilg'i-energetika resurslarini sanoat iste'molchisi energiya pasporti -
ishlab chiqarish ob'ekti tomonidan iste'mol faoliyati balansi va yoqilg'i-energetika
resurslaridan foydalanish samaradorligi ko'rsatkichlarini aks ettiruvchi va energiya
tejash choralarini o'z ichiga olgan me'yoriy hujjat.
Fuqarolik binosining energiya pasporti - binolarning geometrik, energetik
va issiqlik muhandislik xususiyatlarini o'z ichiga olgan hujjat, inshootlarni o'rab
turgan va ularning me'yoriy hujjatlar talablariga muvofiqligini aniqlaydigan hujjat.
Energiyani tejash texnologiyasi - yoqilg'i-energetika resurslarining yuqori
samaradorlik koeffitsienti bilan tavsiflangan yangi yoki takomillashtirilgan
texnologik jarayon.
Energiya iste'mol qiladigan mahsulotlarni sertifikatlash - mahsulotni
yoqilg'i va energiya iste'mol qiladigan uskunalar tomonidan energiya sarfi bo'yicha
normativ, texnik, texnologik, uslubiy va boshqa
hujjatlarga muvofiqligini
tasdiqlaydigan hujjat.
Energiyani tejash - yoqilg'i-energetika resurslaridan samarali (oqilona)
foydalanishga (va tejamkor foydalanishga) va qayta tiklanadigan energiya
manbalarini iqtisodiy aylanishga jalb qilishga qaratilgan huquqiy, tashkiliy, ilmiy,
ishlab chiqarish, texnik va iqtisodiy tadbirlarni amalga oshirish faoliyati.
Energiyani tejash ko'rsatkichi - rejalashtirilgan yoki amalga oshiriladigan
energiya tejash tadbirlarining sifat va (yoki) miqdoriy xususiyatlari.
Energiyani tejash siyosati - yoqilg'i-energetika resurslaridan oqilona
foydalanish va tejamkor sarf qilish uchun tashkiliy, moddiy, moliyaviy va boshqa
vazifadagi zarur shart-sharoitlarni yaratishga qaratilgan chora-tadbirlar dasturini
davlat darajasida kompleks tizimli ravishda amalga oshirish.
Energiya izlanishlari - yoqilg'i-energetika resurslaridan foydalanish
samaradorligini ko'rsatkichlarini aniqlash va ularni ko'paytirish bo'yicha iqtisodiy
asoslangan chora-tadbirlarni ishlab chiqish maqsadida iste'molchilarni tekshirish.
Yoqilg'i va energiya balansi - yoqilg'i-energetika resurslarining daromadlari
va xarajatlari (shu jumladan yo’qotishlar va qoldiqlarni)
iqtisodiyotda umuman
yoki uning alohida bo'limlarida (sanoat, mintaqa, korxona, sex, jarayon, qurilma)
tanlangan vaqt oralig'i to'liq miqdoriy muvofiqligini aks ettiruvchi ko'rsatkichlar
tizimi.
Yoqilg'i va energiya balansini quyidagilar tuzish mumkin:
• yoqilg'i-energetika resurslari turlari bo'yicha (resurs balanslari);
• yoqilg'i-energetika resurslarining energiya oqimlari bosqichlari bo'yicha (qazib
olish, qayta ishlash, o'zgartirish, transport, saqlash, ishlatish);
83
• yagona yoki to’plangan yoqilg'i-energetika balansiga muvofiq yoqilg'i va
energiya resurslarining turlari va umuman milliy iqtisodiyot uchun;
• energetika inshootlari (elektr stantsiyalari, qozonxonalar), alohida korxonalar,
sexlar, bo’limlar, elektr qurilmalar, agregatlar uchun;
• maqsadga muvofiq (energiya
jarayonlari, issiqlik, elektr kimyoviy,
yoritish,
havoni konditsiolash, aloqa va boshqarish vositalari);
• foydalanish darajasi bo'yicha (foydali energiya va yo'qotishlarni chiqarish bilan);
• hududiy sharoitda va milliy iqtisodiyot tarmoqlari bo'yicha.
Yoqilg'i-energetika balansini tuzishda har xil turdagi yoqilg'i-energetika
resurslari bitta miqdoriy o'lchovga olib keladi. Uyg'unlashtirish protsedurasi
amalga oshirilishi mumkin:
• yoqilg'i-energetika resurslarida mavjud bo'lgan energiyaning termodinamikaning
birinchi qonuniga muvofiq fizik ekvivalenti bo'yicha;
• nisbiy ish kobiliyati ko'rsatkich (eksergiya) bo'yicha, ya'ni termodinamikaning
ikkinchi qonuniga muvofiq;
• ko'rsatilgan shartlar uchun nazariy jihatdan ko'rsatilgan yoqilg'i-energetika
resurslaridan olinadigan foydali energiya miqdori bo'yicha.
