Gravitatsion doimiyni tajribada birinchi marta ingliz olimi Kavendish 1798 yilda aniqlagan: .
Tortishish kuchi ta’sirida barcha jismlar yerga tortiladi. Agar yer bilan bog’langan sanoq sistemasida istagan m massali jismga ta’sir qilayotgan kuchni ko’rsak, uni og’irlik kuchi deyiladi va u quyidagiga teng bo’ladi:
, (3.4)
bu yerda g - erkin tushish tezlanishi.
Og’irlik kuchini jismning og’irligidan farq qilish kerak. Jismning og’irligi deb jismning tayanchga ta’sir kuchiga aytiladi va uni G bilan belgilanadi. Agar jism yerga nisbatan tinch turgan bo’lsa, og’irlik kuchi va og’irlik o’zaro teng bo’ladi.
. (3.5)
Agar jism yerga nisbatan W tezlanish bilan harakatlanayotgan bo’lsa, (3.5) tenglik bajarilmaydi.
4-§. KOSMIK TEZLIKLAR
Kosmik parvozlarni amalga oshirishni Rossiyada K.E.Siolkovskiy, yevropada nemis olimi G.Obert va Amerikada R.Goddar birinchi bo’lib ko’rib chikkanlar. Bu olimlarning hisoblashlariga ko’ra yerdan kosmosga uchirilgan jismlarning harakati uch xil tezlikka bog’liq, ularni kosmik tezliklar deyiladi. Birinchi kosmik tezlik
ga teng bo’lib, sun’iy yo’ldosh bunday tezlikka ega bo’lganda, u yer atrofida doira bo’ylab harakatlanadi. Ikkinchi kosmik tezlik
ga teng bo’lib, kosmik jism VK1 dan katta, ammo VK2 dan kichik tezlikka ega bo’lsa, uning harakati ellips bo’yicha amalga oshadi. Jism tezligi VK2 ga teng bo’lsa, u parabola bo’yicha harakatlanadi. Jism VK2 dan katta tezlik bilan harakatlanganda uning orbitasi giperboladan iborat bo’ladi. YAna uchinchi kosmik tezlik ham mavjud, u quyidagiga teng:
.
|
