|
Mehnat ijtimoiy munosabatlar Akademiyasi Yurisprudensiya yo’nalishi 1-kurs
|
| bet | 8/9 | | Sana | 20.05.2024 | | Hajmi | 1,6 Mb. | | #244899 | | Turi | Referat |
Bog'liq Pirnazarov Umidjon Konstitutsiya loyihasini ishlab chiqishda konstitutsiyaviy rivojlanishning jahon amaliyoti o‘rganilib, inson huquqlari, demokratiya va qonunchilik sohasidagi jahon yutuqlari hisobga olindi. 1992-yil 26-sentabrda O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi loyihasi umumxalq muhokamasi uchun matbuotda e’lon qilindi. Muhokama ikki oyga yaqin davom etdi. Norozilik muhokamasida kiritilgan takliflar asosida tuzatishlar kiritilgan loyiha 1992 yil 26 noyabrda nashr etilgan. Milliy muhokamalar davomida 6000 dan ortiq takliflar kiritildi va komissiya tomonidan qabul qilindi.
Konstitutsiya loyihasi 1992 yil sentyabrda “Xalq soʻzi” va “Narodnoye slovo” gazetalarida eʼlon qilingan. Konstitutsiyaning yaratilish tarixiga oid arxiv hujjatlari koʻrgazmasidan surat, 2017 yil noyabr. Yolqin Shamsiddinov / O'zA.
1978-yilgi Konstitutsiya keyinchalik oʻzgartishlar bilan Oʻzbekiston mustaqilligi eʼlon qilingan va SSSR parchalanganidan keyin ham – 1992-yil 8-dekabrgacha, yaʼni Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 11-sessiyasida mustaqil Oʻzbekiston Konstitutsiyasi qabul qilingunga qadar amalda boʻldi. [13]
3.O’zbekiston SSRning uchunchi konstitutsiyasi tugatilishi
O‘zbekiston Respublikasi 12-chaqiriq. Narzulla Jo‘rayev, Tursunboy Fayzullaev va Qamariddin Usmonovlar O‘zbekiston tarixi bo‘yicha maktab darsligining 1998 yil nashrida yozganidek, mamlakat Oliy Kengashi 1990 yilda 64 a’zodan iborat konstitutsiyaviy komissiya tuzgan va unga o‘sha paytdagi Prezident Islom Karimov rahbarlik qilgan. Fanlar akademiyasining Falsafa va huquq instituti, Siyosatshunoslik va boshqaruv instituti hamda Prezident devonining yuridik bo‘limi konstitutsiya konsepsiyasining uchta variantini ishlab chiqdi. Prezident devoni tomonidan ishlab chiqilgan konsepsiya asosida 1992 yil sentyabr va noyabr oylarida umumxalq muhokamasi uchun e’lon qilingan Konstitutsiya loyihasi ishlab chiqilib, mamlakatning amaldagi asosiy hujjatiga asos bo‘ldi. [14]
Mustaqil O‘zbekiston Konstitutsiyasida sho‘rolar davri konstitutsiyalaridan farqli o‘laroq, hokimiyatning qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bo‘linishi prinsipi mustahkamlab qo‘yildi (11-modda). Mamlakatning qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiruvchi oliy davlat vakillik organi hududiy saylov okruglari bo‘yicha ko‘ppartiyaviylik asosida besh yil muddatga saylanadigan 150 nafar deputatdan iborat bir palatali Oliy Majlisga aylandi. Konstitutsiya loyihasi muhokamasi chog‘ida ikki palatali parlament yaratish taklifi bildirildi, biroq “bunday an’ana yo‘qligi” tufayli bu takliflar rad etildi.
Davlat va ijro etuvchi hokimiyat boshlig'i mamlakat prezidenti deb e'lon qilindi, u besh yil muddatga saylandi va bir vaqtning o'zida Vazirlar Mahkamasi raisi vazifasini ham bajaradi. Ba'zi siyosatshunoslarning fikricha, konstitutsiyaning birinchi tahririda qabul qilingan boshqaruv shaklini "prezidentning juda keng vakolatlari va parlamentning kichik nazorat funktsiyalariga ega bo'lgan prezidentlik-parlamentli respublika" sifatida tavsiflash mumkin.
Konstitutsiya mavjud boʻlgan davrda unga 6 marta oʻzgartirishlar kiritilgan.
1981 yil 24 iyunda 132-moddaga o'zgartirishlar kiritildi, unga ko'ra SSSR Vazirlar Kengashi Prezidiumi SSSR Vazirlar Kengashining qarori bilan SSSR Hukumatining boshqa a'zolarini o'z ichiga olishi mumkin edi[5 ].
1988-yil 1-dekabrda saylov tizimi va xalq deputatlari qurultoyini tashkil etish bilan bogʻliq uchta bobga oʻzgartirishlar kiritildi[6].
1989 yil 20 dekabrda San'atga o'zgartirishlar kiritildi. Xalq deputatlari qurultoyiga oid 108, 110, 111, 121, 122 va 130-moddalar[7].
O'sha yilning 23 dekabrida San'atga o'zgartirishlar kiritildi. 125 konstitutsiyaviy nazoratga oid[8].
1990 yil 14 martda Konstitutsiyaga eng ulug'vor o'zgartirishlar kiritildi, unga ko'ra bir partiyaviy tuzum va KPSSning rahbarlik roli bekor qilindi, SSSR Prezidenti lavozimi ta'sis etildi va xususiy mulk instituti. (“Sovet fuqarolarining mulki”) joriy etildi.
1990-yil 26-dekabrda Konstitutsiyaga davlat boshqaruvi tizimiga oid soʻnggi oʻzgartirishlar kiritildi[10], uch kundan keyin ularni kuchga kiritish toʻgʻrisida qonun qabul qilindi[11].
1991-yil 5-sentabrda, oʻsha yilning 19-21-avgust voqealaridan soʻng SSSR xalq deputatlari qurultoyi “Oʻtish davridagi SSSR davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari toʻgʻrisida”gi qonunni qabul qildi[12], Konstitutsiyaviy qonunning kuchi, ahamiyati va xarakteriga ega, lekin Konstitutsiyaning o'ziga o'zgartishlar kiritmasdan. Ushbu qonunga muvofiq SSSR Oliy Kengashining tuzilishi va uni tuzish tartibi oʻzgardi, SSSR vitse-prezidenti lavozimi tugatildi, SSSR Davlat kengashi va boshqa davlat va boshqaruv organlari tuzildi. SSSR Konstitutsiyasi faqat ushbu qonunga zid bo'lmagan darajada o'z kuchini saqlab qoldi.
Tugatish
1991 yil 8 dekabrda Brest yaqinidagi Viskuli shahrida (Belarus) RSFSR va Ukraina prezidentlari Boris Yeltsin va Leonid Kravchuk, shuningdek, Belarus Oliy Kengashi Raisi Stanislav Shushkevich “Tuzilish to'g'risida shartnoma”ni imzoladilar. Mustaqil Davlatlar Hamdoʻstligi” (OAVda Belovej shartnomasi nomi bilan mashhur). Muqaddima va 14 moddadan iborat hujjatda SSSR xalqaro huquq va geosiyosiy voqelikning subyekti sifatida mavjud bo‘lishni to‘xtatganligi qayd etilgan. Biroq, xalqlarning tarixiy hamjamiyatiga, ular o'rtasidagi aloqalarga asoslanib, ikki tomonlama shartnomalarni hisobga olgan holda, demokratik huquqiy davlatga intilish, o'zaro munosabatlarni davlat suverenitetini o'zaro tan olish va hurmat qilish asosida rivojlantirish niyati, tomonlar Mustaqil Davlatlar Hamdoʻstligini tuzish toʻgʻrisida kelishib oldilar[13].
10 dekabr kuni Ukraina va Belorussiya Oliy Kengashlari MDHni tashkil etish toʻgʻrisidagi shartnomani ratifikatsiya qilishdi[14][15].
12 dekabrda shartnoma RSFSR Oliy Kengashi tomonidan ratifikatsiya qilindi[16]. Ushbu ratifikatsiyaning qonuniyligi Rossiya parlamentining ba'zi a'zolarida shubha uyg'otdi, chunki 1978 yildagi RSFSR Konstitutsiyasiga (Asosiy qonuniga) ko'ra, ushbu hujjatni ko'rib chiqish RSFSR Xalq deputatlari Kongressining mutlaq yurisdiktsiyasida edi, chunki SSSR tarkibidagi respublikaning davlat tuzilishiga ta'sir ko'rsatdi va shu bilan Rossiya konstitutsiyasiga o'zgartirishlar kiritildi[17][18].
1991-yil 21-dekabrda Olmaotada (Qozogʻiston) boʻlib oʻtgan respublikalar rahbarlarining yigʻilishida yana sakkizta respublika MDHga qoʻshildi: Ozarbayjon, Armaniston, Qozogʻiston, Qirgʻiziston, Moldova, Tojikiston, Turkmaniston, Oʻzbekiston, Olmaota deklaratsiyasi. va MDHni tashkil etish to'g'risidagi Belovej kelishuviga protokol[19].
23 dekabrda Qozogʻiston SSR Oliy Kengashi Belovej shartnomasini Olmaota protokoli bilan birga ratifikatsiya qildi[20]. Qozog‘iston SSSRning ittifoq respublikasi ekanligi haqidagi ma’lumotnomalar Qozog‘iston SSRning 1978 yilgi Konstitutsiyasida (7-bob. Qozoq SSR – SSSR tarkibidagi ittifoq respublikasi, 68-75-modda) 1993 yil 28 yanvargacha saqlanib qolgan. qabul qilingan va Qozogʻiston Respublikasi Konstitutsiyasiga kiritilgan.
25 dekabr kuni Mixail Gorbachyov SSSR Prezidenti lavozimidagi faoliyatini tugatganini e'lon qildi. Shu kuni MDHni tashkil etish toʻgʻrisidagi bitim Tojikiston Oliy Kengashi tomonidan ratifikatsiya qilindi[21].
1991 yil 26 dekabrda SSSR Oliy Kengashining Respublikalar Kengashi (SSSR 1991 yil 5 sentyabrdagi 2392-1-sonli Qonuni bilan tuzilgan, lekin SSSR Konstitutsiyasida nazarda tutilmagan) o'z faoliyatini tugatish to'g'risida deklaratsiya qabul qildi. MDHning tashkil topishi munosabati bilan SSSRning mavjudligi [20].
1992 yil aprel oyida Rossiya Federatsiyasi Xalq deputatlari Kongressi Belovej shartnomasini ratifikatsiya qilishdan uch marta bosh tortdi va SSSR konstitutsiyasi va qonunlarini keyinchalik RSFSR Konstitutsiyasi matnidan chiqarib tashladi. Xalq deputatlari kongressi va Prezident Yeltsin o'rtasidagi qarama-qarshilik sabablari va keyinchalik 1993 yil oktyabr oyida Kongressning kuch bilan tarqalishiga olib keldi. SSSR Konstitutsiyasi va SSSR qonunlari Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasining 4 va 102-moddalarida - Rossiya (RSFSR) 1978 yil 1993 yil 12 dekabrgacha, Rossiya Konstitutsiyasi loyihasi ishlab chiqilgunga qadar davom etdi. Federatsiya SSSR Konstitutsiyasi va qonunlarini eslatib o'tmagan umumiy ovoz berish yo'li bilan qabul qilindi.
|
| |
