Reja:
1.
Menejmentning «klassik» maktabi haqidagi tasavvuringizni ayting.
2.F. Teylor nazariyasining moxiyati nimada?
3.G. emerson qanday ilmiy printsiplarini ishlab chiqqan?
4.O`zbekistonda boshqaruv rivojlanishining asosiy yunalishlarini ayting.
Javoblar
1.
Menejmentning «klassik» maktabi haqidagi tasavvuringizni ayting
Har qanday fan o‘z predmeti, nazariyasi va uslublariga egadir. Predmet - bu fanning nima bilan
shug'ullanishi, uning qaysi soha-ga tegishli ekanligini belgilaydi. Nazariya bu sohada yuz beradigan
jarayon va hodisalarning ro‘y berish qonuniyatlarini aniqlaydi.
Izlanish usullari nazariyadan kelib chiqqan holda kishilar ilmiy va amaliy faoliyati qanday amalga
oshishini ko'rsatib berishi, fanning shu sohasida hodisalarni umumlashtirish va o'rganishning turli
vositalari va usullari tizimini ishlab chiqishi lozim,
Menejment predmeti xo'jalik yuritishning barcha darajalarida menejmentning qonunlari
(qonuniyatlari), tamoyillari va munosa-
batlarini o‘rganishdan iboratdir. Menejment munosabatlari
ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarning ajralmas qismi
bo‘lib, turli iqtisodiy, tashkiliy, ijtimoiy, m ehnat,
psixologik va boshqa ko'rinishlarda namoyon boladi. M
enejm ent munosabatlari m enejment qo‘l
os-
tidagi xodimlar o ‘rtasida bo‘ladigan aloqa va o ‘zaro ta’sirning mu-rakkab majmuini ifodalaydi,
demak, menejment, eng awalo, kishilarni boshqarishdir.
Iqtisodiyotni boshqarish bevosita m enejment obyekti boiganmehnat jamoalari va alohida
xodimlardan iboratdir. Faqat ularning mehnat faoliyati vositasida ishlab chiqarishning moddiy
unsurlari, ya’ni mehnat vositalari va predmetlariga ta’sir etiladi. M enejment obyekti mikro voqelikdan
(moddiy dunyo, jamiyat) makro daraja-
gacha bo'lgan voqelikni o ‘z ichiga oladi.
Menejm ent ishini bajaruvchi idoralar va ularning rahbarlari menejment subyektlari hisoblanadi.
Menejm ent usullari kishilarni jamiyatning obyektiv ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish qonunlari talablarini
bajarishga undavdi. Ular aniq bir usul, uslub, maqsadga erishish yo‘lini ifodalaydi. Demak,
menejment uslubi - bu ishchi va xodimlarga, umuman, menejment obyektiga qo'yilgan maqsadga
erishish jarayonida ularning faoliya-tini muvofiqiashtirishdir. M enejm entning maxsus izlanish
usullari sifatida quyidagilarni keltirish mumkin:
1.Tizim usuli menejment muammolarini yechishda ishlatiladi va tizimning butunligiga asoslanadi.
Taraqqiy etgan davlatlarda mazkur usulning tizimli majmuali, tizimli tarkibli, tizimli funksional, tizimli
kommunikatsion va boshqa ko'rinishlari mavjud.
2.Izfanishning majmuali usuli voqealarni va ularning bir-biri bilan bo'lgan aloqalarini faqat ushbu fan
usuli bilan emas, balki boshqa xil hodisalarni o'rganuvchi fanlar bilan tadqiq etadi.
3.Izlanishning tarkibiy usuli - bu murakkab hodisalarni bo'lak-larga ajratishdan iborat.
4.Vaziyatli yondashish - bu menejment faoliyatining maqbul usullarini ichki va tashqi sharoitga
qarab belgilash.
5.Integratsion yondashish -
bu izlanish usuli boshqa usuilar ko‘rsatkichlarini hisobga olish asosida
boshqarishni tadqiq etish hisobianadi.
6.Modellashtirish boshqariluvchi obyektni turli sxema, grafik va chizmalar, xomaki materiallar
tayyorlash yordamida boshqarish usuli.
7.Matematik yondashuv - optimal qaror qabul qilish maqsa-
dida matematik uslublar va kompyuterlar keng miqyosda qoilanadi.
8.Kuzatish usuli -
bu menejment obyekti to‘g‘risidagi m a’lumotni
rejali, ilmiy, uyushtirilgan asosda to ‘plash usuli.
9. Eksperimentusuli - menejm ent asosida boshqariluvchi
obyektga nisbatan namunaviy, tajribadan o'tgan usuilarni qo‘llash. Undan tashqari, menejmentning
eng asosiy bilish uslubi dialek-
tik uslub bolib, u menejmentga o ‘rganilayotgan ijtimoiy hodisalar-
ning mohiyatini ochishda yordam beradi.
Menejment usullarini ta ’sir etishning o‘ziga xos xususiyatlari-
ga ko'ra: m a’muriy-tashkiliy, iqtisodiy, ijtimoiy-psixologik va hu-quqiy shakllarga ajratish mumkin.
Menejment mahorati uning barcha uslublarini egallash, ularni to'g'ri baholab qo'llash, har bir aniq
vaziyatda eng samaralisini topish qobiliyatiga ega bo'lishdan iboratdir.
3. G. emerson qanday ilmiy printsiplarini ishlab chiqqan
Menejm ent tarixi bo'yicha m
a’lumotlar shuni tasdiqlaydi-ki, G. emerson qanday ilmiy
printsiplarini ishlab chiqqan
ilmiy tamoyillarni tashkilotning unumdorligini ko‘tarish uchun ishlatish
imkoniyatlari konsepsiyasi m enejm ent ilm sifatida hali boshlang'ich holatdaligida paydo bo'lgan.
Ilmiy usulning menej ment muammolariga muntazam ravishda qo'llanilishi ilmiy menej mentning
asosi bo‘lgan. Ammo menejment tafakkuri maktabining kelib chiqish tarixi yaqin davrlarga
taalluqlidir.
Menejment ilmi Ikkinchi jahon urushi davrida Angliyada olim-lar guruhi fuqarolar mudofaasi va
o‘t ochish pozitsiyalari inshoot-larini optimal joylashtirish, kemaga qarshi bombalarni portlatish
chuqurligini va transport karvonlarining konvoyini optimizatsiyalash kabi murakkab harbiy
masalalarni yechish topshirig‘ini olganda paydo bo'lgan. 50-60-yillarda uslubiyot yangilanib, bir
qator o'ziga xos usullarga aylanib, sanoatda muammolarni yechishda va har xil vaziyatlarda qaror
qabul qilishda kengroq ishlatila boshlandi. Bu-gungi kunda menejment ilmining model va usullari
quyidagi masala larni hal qilishda ishlatiladi: shaharlarda transport oqimlarini boshqarish va
aeroportlarda harakat jadvalini optimizatsiyalashda, universitetlarda sinf va auditoriyalar ish
jadvallarini tuzishda, su perm arket va univermaglarda g'am langan mollarni boshqarish-da,
mahsulotlarning yangi turlarini ishlab chiqarishda, turli xil m ahsulotlarning reklamasiga xarajatlarni
taqsimlashda, moddiy ta ’minlashni rejalashtirishda, zavodda turli xil mahsulotlarni ishlab chiqarish
uchun asbob-
uskunalar va mehnat resurslarini taqsim lashda, mavsumga beysbol bo'yicha oliy
liganing o'yin jadvalini tuzishda va h.k.
M enejm ent ilmining markaziy muammosi «tashkilot rahbar-larini tashkilotni bir butun holdagi
jarayon sifatida uning manfaat-
lari uchun tashkilot tarkibiy qismlarining o‘zaro munosabatlari bi-lan
bog‘liq muammolarni hal qilishda ilmiy asos bilan ta ’minlashdan» iborat. Bu hamma tashkilotlar
uchun muhimdir, lekin bu tamoyilni yirik tashkilotlarda qo'llash ixtisoslashtirishning yuqori darajasi
tufayli qiyin bo‘lishi mumkin. Cherchmen, Akoff va Arnofflarning tasdiqlashicha: «Tashkilotda har bir
funksional birlik (bo'linma, bo'lim yoki sektor) umumiy ishning bir qismini bajarishga majbur. Shu har
bir qism tashkilotning umumiy maqsadlariga erishish uchun zarurdir. Biroq, m ehnatning bunday
taqsimlanishining natijasi har bir funksional bo'linma o'ziga tegishli bo‘lgan maqsadlarni ishlab
chiqishidan iborat. Masalan, ishlab chiqarish bo‘limi, odatda, ishlab chiqarish chiqimlarini kam
aytirish va ishlab chiqarish hajmini ko'paytirish bilan shug'ullanadi. M arketing bo'limi sotish hajmi
birligi chiqimlarini minimumga keltirish va u hajmni maksimumga chiqarishga harakat qiladi. Moliya
bo'limi tashkilotning sarmoya yo‘naltirish siyosatini optimizatsiya qilishga urinadi. Kadrlar bo'limi
yaxshi ishchilarni kam xarajat qilish asosida yollash va ularni tash-kilotda ushlab qolishga bor
kuchini sarflaydi. Bu maqsadlar har doim ham mohiyati bo'yicha bir-biri bilan kelishmasdan,
ko'pincha bir-
biriga zid bo'ladi».
Qaror qabul qilishni modellash va munosib usullar bo'yicha idora xizmatlari mutaxassislari
maqsadlar farq qilishi munosabati bilan bog'liq bo'lgan murosalarni baholashga harakat qilib, qara-
ma-
qarshi maqsadlarning balansini ta ’minlab beradigan alternativ qarorlarni aniqlamoqdalar. M
enejment ilmi nuqtai nazaridan yon-dashuvni tushunish sizga idora mutaxassislari bilan unumli
muomala qilishga va tashkilot muammolarining unumli yechimini aniq ifoda qilishda ular bilan
ishlashga yordam beradi.
4.O`zbekistonda boshqaruv rivojlanishining asosiy yunalishlarini ayting
| 