qilmoqda. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatmoqdaki, qishloq xo‘jaligi
mahsulotlarini
quritishda jarayon energiya talab qiladi. Masalan, konvektiv don quritgichlarda elektr
bilan havo isitish quvvat sarfi 1,3 dan 1,9 kVt/s gacha, har bir kilogram namlik
uchun, 1,4 dan termo-nurlanishda 2,2 kVt soatgacha, yuqori chastotada 1,8 dan 3,5
kVt soatgacha energiya sarflanadi [1]. Termoyadroviy quritgichlarning dizaynini
takomillashtirish bilan, unda to‘g‘ridan - to‘g‘ri nurlanish
birga aks ettirilgani
infraqizil nurlari, kilogram uchun elektr energiyasi iste’moli [1] bo‘yicha olib
tashlangan namlik 0,9 dan 1,3 kVt/s gacha quritilayotgan xomashyoning turiga
energiyaviy quvvat o‘zgarib turadi.
Qishloq xo‘jaligi sabzavot va mevalarini energiya zichligi va quritish
texnologiyasi, donni quritishning energiya sarfidan sezilarli farq qilishi tadqiqotlar
ko‘rsatmoqda. Agar donni quritish uchun uning namligini o‘rtacha 30% dan 15%
gacha kamaytirish kerak bo‘lsa, ya’ni 2 barobar, sabzavot
va mevalarni quritish
uchun bu ko‘rsatkich o‘rtacha 85% dan 15% gacha kamayishi kerak ya’ni 5,66 marta
degani bu. Quyosh nurlanishining oqimi 1000 - 1100 Vt s/m
2
ga yetadigan va
sabzavot va mevalarni yig‘ish paytida quyoshli kunlarning davomiyligi eng katta
bo‘lgan Buxoro regionida (iyun va iyulda720 soat, avgust oyida 480 soat, sentyabr
oyida 420 soat va oktyabr oyida esa 360 soatni o‘rtacha tashki etadi), bu energiyani
ishlatmaslik isrofgarchilikdir [2].
Rasm-1. Olmaning quritgichda quritilgan ko‘rinishi
Olma quritish. Olmaning barcha navlaridan qoqi qilinadi, ammo, qand moddasi
va kislotasi ko‘proq, xushbo‘y, eti oq yoki och sariq olmani ko‘proq quritish kerak.
Jumladan, «Первенетс Самарканда», «Пармен зимний золотой», «Delishes»,
«Золотой грейма», «Графенштейнский» va «Осенний золотой»
kabi navlar
quritish uchun eng yaxshi hisoblanadi. Quritish usullariga qarab olmadan har xil qoqi
olinadi. Quritishning quyidagi usullari bor: oddiy usulda quritish - bunda mevaning
po‘sti archilmaydi, frantsuzcha usulda quritish - bunda mevaning po‘sti archilib,
urug‘i olinadi. Bu usulning texnologik jarayoniga ko‘ra
mevalar teriladi, tashiladi,
dudlanadi, quritiladi, nami muvofiqlashtiriladi, qutilarga solinadi va saqlab qo‘yiladi.
Qoqi qilish uchun faqat pishgan hosil teriladi, ammo olma texnik etilish davrida,
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
October 2021 / Volume 2 Issue 10
www.openscience.uz
129
ya’ni mevalarda uglevodlar va kislotalar to‘planib bo‘lgan, rangi, shakli, hidi o‘z
naviga xos bo‘lgan, shoxidan osongina ajraladigan paytda uziladi [3].
Navlarga ajratilgan olmani toza suvda
har xil mikroorganizmlardan, chang va
loydan tozalanadi. Olmani tilimlab yoki 0,7-1 sm qalinlikda gardish qilib to‘g‘raladi.
Po‘sti artilgan olma to‘g‘ralgan zahotiyoq 2-3 foizli namakobga solinadi, bu esa
uning tabiiy rangini saqlab qolishga yordam beradi. Keyin
olmani taxta patnislarga
solib oltingugurt bilan dudlanadi yoki oltingugurtli angidrid eritmasida dorilanadi,
olma ham shaftoli kabi dudlanadi, mevaning har kg ga 1,5-2 g oltingugurt sarflanadi,
dudlash 30-35 daqiqa davom etadi. Dudlangan patnislar quritish maydonchasidagi
so‘kchaklarga qo‘yib oftobda quritiladi. 24-30 soatdan keyin olma gardishlari
ag‘darib
chiqiladi, yana shuncha vaqt o‘tgach, patnislar soya joyga shtabel qilib
taxlab qo‘yiladi. Ob-havo sharoitiga qarab, olma 3-6 kun davomida quritiladi,
olmadan 10-13% qoqi olinadi. Nami 20 foizdan oshmagan qoqi qurigan hisoblanadi,
bunday
qoqi elastik, ezganda ushalmaydigan bo‘ladi. Olmaning po‘stini artmay,
urug‘ini tozalamay va dudlamay quritsa ham bo‘ladi, lekin, bunday mahsulot
qoramtir va sifati past bo‘ladi [4]. Qoqi dezinfektsiya qilingan, toza binoda saqlanadi,
binoning harorati 0-10 daraja, nisbiy namligi 60-65% atrofida bo‘lishi lozim.
Ko‘plab asarlar bug‘lanish uchun ekanligini aniqladi quritilayotgan materialdan
bir kilogramm namlik quritiladigan mahsulot turiga va quritgich turiga qarab 0,9
kVt/s dan 1,9 kVt/s gacha issiqlik energiyasini iste’mol qilishi kerak [5].
Buxoro iqlimiga moslashtirilib ishlab chiqarilgan hamda ob-havo sharoitiga
qarab 5 dan 7 kVtagacha issiqlik quvvatini ishlab chiqarishi mumkin bo‘lgan 10 m
2
quyoshli isitgichlari bo‘lgan 100 kg mahsulot uchun quritgich tayyorlandi. Quyoshli
isitgichlar yordamida turli qishloq xo‘jalik mahsulotlarini quritish imkoniyatini
aniqlash maqsadida laboratoriya qurildi. Sxematik diagrammasi rasmda ko‘rsatib
o‘tilgan 1-rasm.
