Rasm-2. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini quritish laboratorya qurilmasi:
1 - to‘r palletlar, 2 - quyosh kollektori quritgichlar, 3 - quritgich korpusi, 4,5 - tashish
uchun g‘ildiraklar, 6 - ventilator, 7 - elektr motor, 8,9 - shamollatgich quvur
liniyasi,
10 - kollektorlardan so‘riladigan quvur liniyasi, 11 - boshqaruv paneli, 13-bo‘limlar
eshiklari
Tadqiqot maqsadi - har xil qishloq xo‘jalik mahsulotlarini quritganda umumiy
maydoni 10 m
2
bo‘lgan qo‘shimcha havo isitgichli quyosh quritgichining ish
faoliyatini aniqlash. Quritgichning eksperimental modelining
ishlashini aniqlash
Buxoroda olingan tajriba asosida amalga oshirildi. Bog‘dorchilik olma va nokning
erta navlari bo‘yicha 2020 yil 17 sentyabrdan 2020 yil 20 sentyabrgacha.
Hammasi bo‘lib, 81-87% asosiy namlik miqdori 70 kg olma 17 sentyabrda
quritgichga qo‘yildi., 18.09.2020 quritilgan xomashyoning og‘irligi bo‘laklarning
qalinligiga qarab namligi 13-19 % bo‘lgan 17 kg da. Tayyor mahsulotni keyingi
tushirish quritgichga namligi 84-88 % bo‘lgan har xil turdagi 97 kg nok, 2020 yil 18
sentyabrda quritilgan24 kg. xomashyoda namligi 21% bo‘lgan.
Tadqiqot natijasida olma va nok uchun quritish egri chiziqlari aniqlandi (2-
rasm). Ta’kidlash joizki, quritish faqat kunduzi soat 10.00 dan 17.00 gacha (ish
vaqtida) olib borilgan. Kechasi quritgich to‘liq o‘chirilgan
va mahsulot keyingi
kungacha quritgichda qo‘yilgan. Quritgichda umumiy quritish va saqlash vaqtini
ko‘rsatadi. Mahsulot kechasi quritgichda saqlanganda, yana namlikka ega bo‘ladi, u
yoqilganda 30-60 daqiqa ichida bug‘lanadi.
Rasm-2. Olma va nokni quritish uchun egri chiziqlar
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
October 2021 / Volume 2 Issue 10
www.openscience.uz
131
Tajriba natijasi shuni ko‘rsatdiki, olma va nokni quritish vaqti quyidagicha edi:
olma uchun 2,5 kun; nok esa 3,5 kun. Quritish paytida atrof - muhit haroratiga qarab,
harorat sensori mos haroratga o‘rnatildi va quritgichning belgilangan isitish
chegarasiga qarab avtomatik ravishda yoqiladi va o‘chadi.
Yuqoridagi mahsulotlarni quritish “isitish - sovutish” avtomatik rejimda amalga
oshirildi. Tajribalar davomida to‘rli sig‘imlarlar joylashishiga qarab notekis quritish
aniqlandi, bu ularni 2-3 marta qayta tartibga
solish zarurligiga olib keldi, quritish
jarayonida, kamerasining dizaynini takomillashtirishni zarurligi aniqlandi.
Quyoshli havo isitgichining ishiga kelsak, ob-havo sharoitiga (quyosh
nurlanishining intensivligi) qarab, isitiladigan havo harorati 40 dan 60
0
C gacha
bo‘lgan, umumiy maydoni 9 m
2
bo‘lgan ikkita quyoshli havo isitgichidan o‘rtacha
1300 m
3
/soat chiqadigan havo bilan davriy ishlaydigan
qurilma orqali amalga
oshirildi. 2020 yilgi mavsumda quritish kamerasining harorat rejimini aniqlash uchun
har xil nuqtalarda quritgichga kiruvchi va chiqadigan havo oqimi parametrlari
qurimalar yordamida havo harorati va namligini uzoq vaqt qayd qilish orqali o‘lchab
borildi.
O‘lchash texnikasi quyidagicha aniqlaydi ya’niy havo harorati va namligi muhit
asosiy vazifani o‘taydi. Keyin u quritgichga kiradigan havoning havo oqimiga
joylashtirildi. Keyin qurilma mahsulot bilan quritgichning bo‘laklari bo‘ylab, kirish
va chiqish oqimi sohasida harakatlantirildi [6].
Rasmda olingan ma’lumotlarni tahlil qilish orqali
quyidagi natijalarga guvoh
bo‘ldik, 2020 yil 01.10 holatiga ko‘ra, atrof-muhit harorati o‘rtacha 11-00 gacha
27°C, nisbiy namlik 33%. 12-30 gacha quritgichga kiradigan quyosh isitadigan
havoning maksimal harorati 46,6°C, namligi 12,6%. Bundan tashqari,
qurilmani
quritgich bo‘laklari bo‘ylab harakatlantirganda, harorat Dastlab, namlik mos ravishda
kamayadi va bo‘limlar bo‘ylab yanada oshadi, harorat 42,8°C dan 24,4°C gacha
pasayadi va namlik oshib, oxirgi bo‘lim oxirida 62,6%ga yetadi,
bu namlikning
yutilishi bilan izohlanadi. Quritilgan mahsulotning harorati va quyosh nurlanishining
pasayishi bilan o‘zgarib turadi.
Olmalarni 07.10.2020 yildagi quritish haqidagi ma’lumotlar quyida keltirilgan.
Bulutli ob-havo sharoitida 2 va 4 kVtli isitish elementi yordamida 4 kVt isitish
elementidan maksimal harorat 32,3°C, namlik 80,3% bo‘lgan. Shu bilan birga, 10:30
dan 11:00 gacha bo‘lgan muhit harorati o‘rtacha 21 °C, havo namligi 78% ni tashkil
etdi.
Olmani yana quritish 13:20 dan 17:00 gacha 2 kVt isitish elementidan havo
harorati 25°C gacha pasayishiga olib keladi, bug‘ -havo aralashmasining namligi 66%
gacha ko‘tariladi - bu quritilgan mahsulotdan namlikni kamaytirishni ko‘rsatadi.
