Kimyoviy texnologiyaning jarayonlari va qurilmalari
- 1 -
14-Mavzu:
QURITISH JARAYONI. SUYUQLIKLARNI
EKSTRAKTSIYALASH.
Reja:
1.Quritish haqida umumiy tushunchalar.
2. Ramzinning nam havo I-x diagrammasi.
3. Quritish jarayonini tashkil etish usullari.
4. Quritkichlar konstruktsiyalari.
5.Suyuqlikliklarni ekstraktsiyalash.
6. Ekstraktsiya jarayonini tashkil etish usullari.
Qattik va pastasimon materiallarni suvsizlantirish yo’li
bilan ularga zarur
xossalar berish, transport vositalarida uzatish va uzoq muddat davomida saqlash
imkoniyatini beradi.
Suvsizlantirishni 3 xil usulda amalga oshirish mumkin:
1. Mexanik (siqish, cho’ktirish, filg’trlash, tsentrifugalash va h.);
2. Fizik-kimyoviy (suvni o’ziga tortib oluvchi moddalar yordamida (kalg’tsiy
xlorid, sulg’fat kislota va h.);
3. Issiqlik ta’sirida suvsizlantirish, yahni quritish.
Lekin, yuqorida qayd etilgan usullardan eng samaralisi,
issiqlik tahsirida
suvsizlantirish,
yahni
quritishdir.
Chunki,
quritish
jarayonida
to’liq
suvsizlantirishga erishsa bo’ladi.
Qattiq va pastasimon materiallar tarkibidagi namlikni bug’latish va hosil
bo’layotgan bug’larni chetga olish chiqishga
quritish jarayoni deyiladi.
Nam materiallarni issiqlik yordamida quritish -
sanoatda eng keng tarqalgan
usul. Ushbu usul kimyoviy, oziq-ovqat va bir qator boshqa texnologiyalarda
ishlatiladi. Material tarkibidagi
namlik dastavval arzon, mexanik (masalan,
filg’trlash) usulda, yakuniy, to’la suvsizlantirish esa - quritish usulida olib boriladi.
Suvsizlantirishning
bunday
kombinatsiyalashgan
usuli
iqtisodiy
jihatdan
samaralidir.
Sanoatda nam materiallarni quritish sun’iy (maxsus quritish qurilmalarida) va
tabiiy (ochiq havoda quritish - juda davomiy jarayon) usullar qo’llaniladi.
Fizik mohiyatiga ko’ra, quritish jarayoni murakkab diffuzion jarayondir.
Uning tezligi, quritilayotgan material ichidan namlikning atrof muhitga tarqalishi,
diffuziya tezligi bilan belgilanadi. Ma’lumki, quritish jarayoni bu issiqlik va modda
(namlik) ning material ichida harakati va material yuzasidan atrof muhitga
uzatilishidir.
Shunday qilib, quritish bu issiqlik va massa almashinish
jarayonlarining bir-biri bilan uzviy bog’langan majmuasidir.
Qattiq, nam materialga issiqlik ta’sir etish usuliga qarab quritish quyidagi
turlarga bo’linadi:
1)
konvektiv quritish - bunda nam material bilan
qurituvchi eltkich bevosita
o’zaro tahsirda bo’ladi. Odatda, qurituvchi eltkich sifatida qizdirilgan havo yoki
Kimyoviy texnologiyaning jarayonlari va qurilmalari
- 2 -
tutun gazlari ishlatiladi;
2)
kontaktli quritish - issiqlik tashuvchi eltkich va nam material orasida
ajratuvchi devor bo’ladi. Materialga issiqlik shu devor
orqali izatiladi;
3)
radiatsion quritish - nam materialga issiqlik infraqizil nurlar orqali
uzatiladi;
4)
dielektrik quritish - nam material yuqori chastotali tok maydonida
uzatiladi;
5)
sublimatsion quritish -
nam material muzlagan holatda, yuqori vakuum
ostida quritiladi.
Shuni alohida ta’kidlash kerakki, istalgan quritish usulida quritilayotgan nam
material ko’pchilik hollarda issiq havo bilan o’zaro tahsirda bo’ladi.
Konvektiv
quritish sanoat texnologiyalarida juda ko’p ishlatiladi. Ushbu jarayonni amalga
oshirish uchun nam materialga issiq havo tahsirining ahamiyati katta. SHuning
uchun, nam havoning asosiy xossalarini bilish quritish jarayonini o’rganish va
hisoblash uchun zarur.
Quruq havoning suv bug’i bilan
aralashmasi nam havo deb nomlanadi. Nam
havo absolyut va nisbiy namlik, nam saqlash, entalg’piya, quruq va ho’l termometr
temperaturalari, partsial bosim kabi parametrlar bilan xarakterlanadi.
