|
Nogironligi bor shaxslar bilan ijtimoiy ish Reja
|
| bet | 1/4 | | Sana | 24.04.2023 | | Hajmi | 130 Kb. | | #53377 |
Bog'liq Nogironligi bor shaxslar bilan ijtimoiy ish Презентация1, moliya, food bread dough, оралик саволлари Фалсафа 2023-2024
Nogironligi bor shaxslar bilan ijtimoiy ish
Reja:
1. Nogironlar bilan ijtimoiy ish va uning xususiyatlari.
2. Nogironlar bilan ijtimoiy ishga tarixiy yondashuv.
3. Nogironlar bilan ijtimoiy ishga huquqiy yondashuv.
4. Nogironlar bilan ijtimoiy ishga ijtimoiy ta’minot tomonidan yondashuv
1.Nogironlar bilan ijtimoiy ish va uning xususiyatlari
Nogironlik, invalidlik — kasallik, shikastlanish, mayib-majruhlik, baxtsiz hodisalar tufayli butunlay yoki maʼlum muddat mehnat qobiliyatini yoʻqotish. Jismoniy yoki akliy nuqsonlari borligi sababli ijtimoiy yordam va himoyaga muhtoj shaxs nogiron hisoblanadi. Oʻzbekistonda Nogironlik Tibbiy mehnat ekspertiza komissiyasi (TMEK) tomonidan belgilanadi. Nogironlik mehnat qobiliyatini yoʻqotish darajasiga qarab 3 guruhga boʻlinib, vaqtincha (6—12 oy) yoki muddatsiz qilib tayinlanadi. 1-guruh Nogironligiga mehnat qobiliyatini butunlay yoʻqotgan va boshqaning doimiy parvarishi, yordami, nazoratiga muhtoj boʻlgan shaxslar; 2-guruh Nogironiga mehnat qobiliyatini butunlay yoʻqotgan, lekin boshqalarning doimiy parvarishiga muhtoj boʻlmagan, shuningdek, mehnat turidan qatʼi nazar, unda uzoq muddat ishlay olmaydigan shaxslar; 3-guruh Nogironligiga mehnat qobiliyati sezilarli darajada pasaygan shaxslar kiradi. Nogironlar davlat nafaqasi bilan taʼminlanadi, zarur boʻlganda davolanadi, ularga protezlar beriladi, ishga, maxsus maktablarga joylashtirish uchun sharoit yaratiladi. Nogironlarni tibbiy, ijtimoiy va kasbiy reabilitatsiya qilish orqali faol hayotga, mehnatga jalb qilish dolzarb masala hisoblanadi.
“Nogiron” atamasi o‘rniga “nogironligi bo‘lgan shaxs”dan foydalanish taklif qilinmoqda. BMTning nogironlar huquqlari to‘g‘risidagi Konvensiyasini ratifikatsiya qilishning zarurligi qayd etilmoqda.
O‘zbekistonda Nogironligi bo‘lgan shaxslarni qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasini tashkil etish maqsad qilingan.
Bundan tashqari, taxminan kelgusi yilda qo‘shimcha ravishda quyidagi chora-tadbirlar qabul qilish ko‘zda tutilgan:
nogironlikni tayinlash masalasi bo‘yicha hamkorlikning elektron tartibi joriy etiladi (2018-yil 1-yanvardan). Natijada, YIDXP orqali elektron shaklda murojaat qilish va hujjatlarni taqdim etish mumkin bo‘ladi;
nogironligi bo‘lgan shaxslarning yagona elektron reyestri joriy etiladi, u o‘z ichiga ushbu shaxslar, tayinlangan pul to‘lovlari miqdori va turlari, berilgan reabilitatsiyaning texnik vositalari va protez-ortopedik buyumlar, dori-darmonlar, taqdim etilgan ijtimoiy xizmatlar va imtiyozlar to‘g‘risida kompleks axborotni oladi (2018-yol 1-martdan). Bu mazkur sohada ishlarning holati to‘g‘risida tezkor axborot olish, davlat organlari o‘rtasida ma’lumotlar almashishni amalga oshirish, budjet mablag‘larini maqsadga nomuvofiq sarflash va suiiste’molchilik faktlarini oldini olish imkonini beradi;
nogironligi bo‘lgan shaxslar uchun moslashtirilmagan yo‘lovchi transportini xarid qilish taqiqlanadi (2018-yil 1-yanvardan). Shuningdek, nogironligi bo‘lgan shaxslar uchun moslashtirilgan, shu jumladan qayta jihozlash imkoniyati bilan avtotransport vositalarini ishlab chiqarish boshlanadi;
nogironlik berish va nogironlik bo‘yicha pensiya to‘lash tartibi mezonlari qayta ko‘rib chiqiladi (2018-yil 1-fevralgacha). Bu yo‘nalishda xalqaro standartlarga o‘tish amalga oshirilishi kerak;
oliy ta’lim muassasalarida nogironligi bo‘lgan shaxslar imtiyozli shartlarda o‘qishga kirishi uchun kvotalar joriy qilinadi (2018-yil 1-martgacha).
Loyiha Nogironligi bo‘lgan shaxslarni qo‘llab-quvvatlash tizimini takomillashtirish va ularning huquq va erkinliklari kafolatlarini kuchaytirish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar dasturini o‘z ichiga oladi. U 4 ta asosiy yo‘nalish bo‘yicha 66 ta chora-tadbirni amalga oshirishni ko‘zda tutadi:
I – nogironligi bo‘lgan shaxslarning hayot sifati va darajasini oshirish;
II – nogironlikni profilaktika qilish, nogironligi bo‘lgan shaxslarga tibbiy-ijtimoiy yordam va ijtimoiy reabilitatsiyaning samaradorligini oshirish;
III - nogironligi bo‘lgan bolalarni tarbiyalash, ularni talab bo‘lgan kasblarga o‘qitish tartibini takomillashtirish, nogironligi bo‘lgan shaxslarni maxsus kasbiy tayyorlash va yangi kasblarga qayta tayyorlash, shuningdek ularni ishga joylashtirishga yordam berish;
IV – tibbiy-ijtimoiy muassasalarni moddiy-texnik jihozlashni yaxshilash, nogironligi bo‘lgan shaxslar foydalanishi imkoniyati bo‘lgan va qulay muhitni ta’minlash.
Loyiha o‘zgartirlishi, qo‘shimcha kiritilishi yoki rad etilishi mumkin.
OʻzR qonunchiligida N.ning quyidagi sabablari nazarda tutiladi: umumiy kasalliklar (ish bilan bogʻliq boʻlmagan) oqibatidagi Nogironlik; turmushdagi baxtsiz hodisalar natijasida shikastlanish oqibatida yuz bergan Nogironlik; ishlab chiqarishdagi jarohatlar va kasb kasalligiga duchor boʻlish natijasidagi Nogironlik; kasb kasalligiga chalinish tufayli yuz bergan Nogironlik; Oʻzbekistonni himoya qilish yoki boshqacha tarzda harbiy burchni bajarish paytida roʻy bergan Nogironlik; harbiy burchni bajarish bilan bogʻliq boʻlmagan harbiy xizmatni oʻtash davridagi Nogironlik. Bu boradagi tartib-qoidalar Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994 yil 24 noyabrdagi 317-son qarori bilan tasdiqlangan "Tibbiy-mehnat ekspertiza komissiyalari toʻgʻrisida nizom"da koʻrsatib oʻtilgan.
Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 1995 yil 11 noyabrda "OʻzRning nogironlarni reabilitatsiya qilish borasidagi chora-tadbirlari Davlat dasturi toʻgʻrisida" qaror qabul qildi. Mazkur qarorning ijrosi nogironlarni reabilitatsiya qilish markazlari sistemasi (Nogironlarni tibbiy-ijtimoiy va kasb boʻyicha reabilitatsiya qilish milliy markazi, Tayanch-harakat sistemasi kasalliklarida nogironlar reabilitatsiya markazi va 10 ta umumiy tipdagi hududiy reabilitatsiya markazlari) tashkil etildi. Bular joylardagi TMEKlar bilan hamkorlikda nogironlarni tibbiy-ijtimoiy reabilitatsiya qilish chora-tadbirlarini amalga oshiradi.1
Nogironlar bilan ijtimoiy ish uchun texnologiyalar
Nogironlarni reabilitatsiya qilishning individual dasturi asosida ijtimoiy xizmat ko’rsatish muassasalarida ijtimoiy ishlar olib boriladi, unga quyidagilar kiradi:
• uydagi ijtimoiy xizmatlar (shu jumladan ijtimoiy va tibbiy xizmatlar);
• ijtimoiy xizmat ko’rsatish muassasalarining kunduzgi (tungi) bo’limlarida yarim statsionar ijtimoiy xizmatlar;
• statsionar muassasalarda statsionar ijtimoiy xizmatlar (pansionatlar, pansionatlar va boshqa ijtimoiy xizmat ko’rsatish muassasalari);
• shoshilinch ijtimoiy xizmatlar;
• ijtimoiy maslahat yordami.
Uydagi ijtimoiy xizmatlar nogironligi bo’lgan odamlarning ijtimoiy holatini saqlab qolish, shuningdek, ularning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish maqsadida tanish ijtimoiy muhitda bo’lish muddatlarini imkon qadar kengaytirishga qaratilgan. Aholiga kompleks ijtimoiy xizmat ko’rsatish markazlaridagi nogironlarga ijtimoiy xizmatlar, xususan, oziq - ovqat, issiq ovqat, sanoat ehtiyojlari, kommunal xizmatlar uchun to’lovlarni sotib olish va uyga etkazib berish ta’minlanadi.
Ijtimoiy ishchilar ijtimoiy-tibbiy va sanitariya-gigiena xizmatlarini ko’rsatadilar:
birinchi yordam, shu jumladan uyga shifokor chaqirish;
dori-darmon va tibbiy asbob-uskunalar bilan ta’minlash (shifokorning so’zlariga ko’ra);
kasalxonaga yotqizishda yordam berish, tibbiy muassasalarda muhtoj bo’lganlarga hamrohlik qilish.
Ijtimoiy ishchilar imkoniyati cheklangan odamlarga statsionar tibbiy muassasalarda ma’naviy va ruhiy yordam ko’rsatish, tibbiy-ijtimoiy ko’rikdan o’tkazishda yordam berish va tibbiy sug’urta polisini olish uchun tashrif buyuradilar.
Uyda ijtimoiy va tibbiy yordam o’z-o’zini parvarish qilish qobiliyatining qisman yoki to’liq yo’qolishi munosabati bilan doimiy yoki vaqtincha (olti oygacha) yordamga muhtoj nogironlarga ko’rsatiladi. Ijtimoiy ishchilar ijtimoiy, ijtimoiy-huquqiy, ijtimoiy va iqtisodiy xizmatlarni taqdim etadilar.
Ushbu bo’lim xodimlari uyda nogiron odamlarga homiylik qiladigan va quyidagi xizmatlarni ko’rsatadigan hamshiralarni joriy etishdi:
sog’liqni saqlash monitoringi,
zaiflashgan bemorlarni ovqatlantirish,
sanitariya-gigienik muolajalar (tana harorati, qon bosimini o’lchash,
nazorat qilinadigan dori-darmonlar).
Hamshiralar tibbiy muolajalarni davolovchi shifokorning tayinlanishiga muvofiq amalga oshiradilar (agar davlat ijtimoiy xizmat muassasasi tibbiy faoliyatni amalga oshirish uchun litsenziyaga ega bo’lsa): dorilarni teri ostiga va mushak ichiga yuborish; kompresslarni qo’llash; kiyinish; bosim yaralarini, yara yuzalarini davolash; laboratoriya tadqiqotlari uchun materiallar yig’ish; kateterlar va boshqa tibbiy asboblardan foydalanishda yordam berish. Tibbiyot xodimlari nogiron kishilarning qarindoshlariga umumiy kasallarni parvarish qilishning amaliy ko’nikmalarini o’rgatmoqdalar. Integratsiyalashgan ijtimoiy xizmat ko’rsatish markazlari nogironlarni uy sharoitida bepul ovqat bilan ta’minlaydigan ijtimoiy oshxonalarni ochmoqda.
Yarim statsionar ijtimoiy xizmatlar keng qamrovli ijtimoiy xizmatlarning kunduzgi bo’limlarida amalga oshiriladi. Bunga nogironlar uchun ijtimoiy xizmatlar, tibbiy va madaniy xizmatlar, ularning ovqatlanishini, dam olishini tashkil etish, ularning mehnatga layoqatli ishtirok etishini va faol hayot tarzini ta’minlash kiradi. O’z-o’ziga xizmat qilish va faol harakatlanish qobiliyatini saqlab qolgan va ijtimoiy xizmatlarga kirishga tibbiy qarshi ko’rsatmalari bo’lmagan nogironlar yarim statsionar ijtimoiy xizmatlarga qabul qilinadi.
Aholiga ijtimoiy xizmat ko’rsatish bo’yicha keng qamrovli markazlarning kunduzgi bo’limlarida quyidagi xizmatlar ko’rsatiladi (keksa fuqarolar va nogironlar uchun ijtimoiy xizmatlar markazlari):
animatsion xizmatlarni o’z ichiga olgan ijtimoiy;
psixologik;
ijtimoiy;
tibbiy;
huquqiy;
ta’lim;
bayramlar;
yubileylar va boshqa madaniy tadbirlar.
Klub va to’garak ishlarini tashkil etish va o’tkazish nogironligi bo’lgan odamlarning manfaatlarini shakllantirish va rivojlantirish uchun amalga oshiriladi. Sog’liqni saqlash va reabilitatsiya tadbirlari (massaj, fizioterapiya mashg’ulotlari) mijozlar uchun shifokor tavsiyalarini hisobga olgan holda tashkil etiladi. Nogironlar, agar xohlasalar, tibbiy tavsiyalarga muvofiq, maxsus jihozlangan tibbiy mehnat ustaxonalarida yoki yordamchi uchastkalarda mumkin bo’lgan mehnat faoliyatida qatnashishlari mumkin. (Yaqinda 18 yoshdan 31 yoshgacha bo’lgan nogironlar uchun kunduzgi bo’limlar faoliyatini tashkil qilish amaliyoti keng tarqalgan).
Shoshilinch ijtimoiy xizmatlar ijtimoiy yordamga muhtoj bo’lgan nogironlarga shoshilinch, bir martalik shoshilinch yordam ko’rsatish uchun taqdim etiladi va quyidagi ijtimoiy xizmatlarni o’z ichiga oladi:
bepul issiq ovqat yoki oziq-ovqat to’plamlari,
kiyim-kechak,
poyabzal va boshqa zaruriy narsalar bilan bir martalik ta’minlash;
bir martalik moliyaviy yordam.
Ijtimoiy ish bo’yicha mutaxassislar nogironlarga vaqtincha uy olishda yordam berishadi. Xizmat ko’rsatadigan shaxslarning huquqlarini himoya qilish uchun huquqiy yordamni tashkil etish va ushbu ish uchun psixologlar va ruhoniylarni jalb qilgan holda shoshilinch tibbiy va psixologik yordam va ushbu maqsadlar uchun qo’shimcha telefon raqamlari ajratish. Shoshilinch ijtimoiy xizmat ko’rsatish bo’limlarida nogironlar uchun ixtisoslashtirilgan uskunalar va og’ir kasallarga yordam beradigan asbob-uskunalar ijarasi mavjud.
Ijtimoiy ish bo’yicha mutaxassis nogiron kishilarga maslahat beradi, buning natijasida nogironligi bo’lgan fuqarolarning jamiyatda moslashishi, ijtimoiy zo’riqishining pasayishi, oilada qulay munosabatlarning o’rnatilishi, shuningdek, shaxs, oila, jamiyat va davlatning o’zaro munosabati ta’minlanadi.
Bir qator mintaqalarda nogironlar uchun reabilitatsiya markazlari faoliyat ko’rsatmoqda, ular kasbiy ta’lim va mehnat ta’limi, ijtimoiy moslashuv, tibbiy yordam, shuningdek, jamiyatda mustaqil yashash imkoniyati cheklangan yoki cheklangan qobiliyatli yoshlarni joylashtirish uchun mo’ljallangan muassasalardir. Bunday markazlarda nogironlarning doimiy, besh kunlik va kunlik bo’limlar mavjud.
Markazlarda reabilitatsiya uchun:
tibbiy bo’limni tibbiy diagnostika va tibbiy reabilitatsiya uchun yordamchi xonalar uchun jihozlar bilan ta’minlaydi;
nogironlarni kasbiy va mehnat ta’limi uchun o’quv jarayoni o’quv jarayoniga mos jihozlangan o’quv xonalari, o’quv xonalari va ishlab chiqarish ustaxonalari bilan jihozlangan;
nogironlarning ijtimoiy yo’naltirilganligi uchun nogironlarni reabilitatsiya qilish va moslashtirish uchun maxsus jihozlar bilan jihozlangan psixologlar va ijtimoiy o’qituvchilar (o’qituvchilar) xizmati yaratilmoqda.
Markazning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
a) nogironning reabilitatsiya salohiyatini aniqlash;
b) individual reabilitatsiya dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish;
v) nogironlarning tibbiy reabilitatsiyasi;
d) nogironlarni kasbiy reabilitatsiya qilish, shu jumladan kasbiy yo’naltirish, kasb tanlash, mehnat va kasbiy tayyorgarlik, kasbiy va ishlab chiqarish moslashuvi;
e) nogironligi bo’lgan odamlarni ijtimoiy reabilitatsiya qilish, shu jumladan ijtimoiy va ekologik, ijtimoiy va uy sharoitlariga moslashish;
f) markazda yashovchilarni moddiy-texnik ta’minoti;
j) nogironlarni ijtimoiy himoya qilishni tashkil etish, nogironlarga huquqiy masalalar bo’yicha maslahat berish, nogironlarga ularning ishini va hayotini osonlashtiradigan ixtisoslashtirilgan mahsulotlar bilan ta’minlash.
Vazifalarga muvofiq markaz quyidagilarni amalga oshiradi:
Nogironlarni qabul qilish va ularning yangi muhitga moslashishini tashkil etish;
maxsus dasturlarga, o’quv qo’llanmalariga va boshqalarga muvofiq kasbiy tayyorgarlik;
aholini qulay uy-joy, mebel, anjomlar, choyshablar, kiyim va poyafzal bilan ta’minlash;
rezidentlar uchun mutanosib ovqatlanishni tashkil etish;
Jihozlangan diagnostika va yordamchi xonalarda tibbiy va maslahat xizmatlari;
sanitariya-gigiena va epidemiyaga qarshi choralar;
madaniy ishlar;
sog’lomlashtirish va sport bilan shug’ullanish.
Markazda bo’lish uchun guvohlik beradigan barcha shaxslar, O’zbekiston Respublikasi qonunlariga binoan, ularni qo’llab-quvvatlashlari shart bo’lgan qarindoshlari borligidan qat’iy nazar, qabul qilinadi.
Markazga kirish uchun mumkin bo’lmagan holatlar:
a) maxsus statsionar davolanishni talab qiladigan asosiy kasallikning o’tkir va subakut bosqichlari;
b) kasalxonada davolanishni talab qiladigan har qanday paroksismal va tobora kuchayib boradigan ruhiy kasallik;
v) tez-tez tutib turadigan epilepsiya, tutqanoqqa moyillik, epileptik holat, ongning alomati, disforiya;
g) surunkali alkogolizm, giyohvandlik, shuningdek, surunkali alkogolizm yoki giyohvandlikning har qanday turi bilan asoratlanadigan boshqa kasalliklar.
Ijtimoiy himoya tizimining statsionar muassasalari sifatida pansionatlar ko’p yillar davomida reabilitatsiya funktsiyalarini bajarib kelmoqdalar. Ularning faoliyati profilli va tabaqalashtirilgan. Reabilitatsiya tadbirlari markazida tibbiy va ijtimoiy reabilitatsiya amalga oshiriladi. Ushbu muassasalarda tibbiy, ijtimoiy va mehnat reabilitatsiyasi to’g’risidagi asosiy tushunchalar mavjud.
Profilaktika kontingentning xususiyatlariga asoslangan bo’lib, ular bir qator omillar bilan belgilanadi: yoshi, kasallikning nozologik bog’liqligi, patologik namoyon bo’lishning og’irligi va boshqalar. Ushbu omillarni hisobga olgan holda umumiy tipdagi pansionatlar (nogironlar va keksalar uchun) va nevropatika psixiatriya maktab-internatlari rivojlanmoqda.
Nogironlar va keksalar uchun mo’ljallangan internat uylarida (umumiy tipdagi) og’ir surunkali kasalliklarga chalingan, shikastlanishlar, tug’ma nuqsonlar (bolalikdan nogironlar) va boshqalar bo’lgan ushbu muassasalarning faoliyati turlicha. Ularning faoliyatini farqlash o’z-o’zini parvarish qilish va harakatchanlik kabi mezonlarga asoslanadi.
Ko’rsatib o’tilgan holatlar munosabati bilan statsionar reabilitatsiya muassasalarida (ixtisoslashtirilgan pansionatlar), kontingentning o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda, reabilitatsiya maqsadlari boshqacha.
Reabilitatsiya turidagi internat uylarida tibbiy reabilitatsiya asosiy tarkibiy qism bo’lib, somatik salomatlikni tiklash, tanadagi himoya o’rnini qoplash, moslashuv va moslashuv mexanizmlarini jonlantirish hisoblanadi.
Ushbu vazifalarni bajarish uchun reabilitatsion o’smirlarning pansionatlarida moddiy-texnik baza mavjud: fizioterapiya xonalari, jismoniy mashqlar xonalari, massaj xonalari, oxyoterapiya xonalari, ortoterapiya va boshqalar.
Tibbiy reabilitatsiyani tashkil etishda giyohvand moddalarni iste’mol qilmaslik, qariyalarning motor faolligi va aqliy faolligini oshirishga yordam beradigan faollashtiruvchi vositalarga ustunlik beriladi.
Reabilitatsiya turidagi pansionatlarda ijtimoiy va ekologik reabilitatsiya muhim ahamiyat kasb etadi, bunda ham ijtimoiy, ham psixologik moslashuv hamda ijtimoiy va maishiy reabilitatsiya bir xil ahamiyatga ega. Birinchisi, internat maktabiga kirish bilan bog’liq qiyin vaziyatdan va yangi sharoitga moslashish qiyinchiliklaridan xalos bo’lishga qaratilgan. Ikkinchisi - kasallik, shikastlanish va boshqa sabablar tufayli yo’qolgan o’z-o’zini parvarish qilish ko’nikmalarini tiklash.
Ijtimoiy va ekologik reabilitatsiya vazifalari qatoriga turli avloddagi odamlar (nogiron yoshlar va qariyalar o’rtasida) nizolarni oldini olish va bartaraf etish, bo’sh vaqtni mazmunli va ko’ngil ochish faoliyatini tashkil etish, atrofdagi (tashqi) muhit bilan munosabatlarni tashkil etish va h.k.
Umumiy tipdagi pansionatlardagi ijtimoiy va mehnat reabilitatsiyasi o’ziga xosdir. Bu kasbiy ko’nikmalarni o’zlashtirishga qaratilgan emas, garchi ba’zi hollarda bu istisno qilinmaydi. Pansionatlardagi keksa odamlarni ijtimoiy va mehnat reabilitatsiyasining asosiy vazifasi ularning bandligini va ijtimoiy foydali tadbirlarini tashkil etishdir.
Ushbu vazifalarni bajarish uchun pansionatlarda (muassasalarning 80,1 foizida), yordamchi xo’jalikda (muassasalarning 85,7 foizida) tibbiy va mehnat ustaxonalari tashkil etilib, bandlik amalga oshirilmoqda.
Keksa odamlarning potentsial imkoniyatlari juda cheklangan bo’lishiga qaramay, ularning ba’zilari pansionatlarda doimiy ishlarda ishlaydi.
Shuni ta’kidlash kerakki, nogiron yoshlar uchun umumiy turdagi internat uylarida, ularga aniq ehtiyoj borligiga qaramay, reabilitatsiya bo’limlari mavjud emas. Ushbu bo’limlarda protezlash masalalarini hal qilish kerak, bu nogironlarni ovqatlanish, ishlarni bajarish, harakat qilish va boshqa vositalar bilan ta’minlash. Nogiron yoshlar uchun reabilitatsiyaning texnik vositalaridan foydalanishni o’rganishda, ma’lumot olishda, kasblarni egallashda va ish topishda yordam berish juda muhimdir. Ushbu toifadagi nogironlar uchun shaxslararo munosabatlarni yaxshilashga, yashash sharoitlariga moslashishga va boshqalarga yo’naltirilgan psixo-tuzatish ishlari ham zarur.
Umumiy pansionatlar faoliyatini reabilitatsiya qilish aspektini kuchaytirish uchun bir qator chora-tadbirlar zarur:
ijtimoiy himoya tizimining statsionar muassasalariga reabilitatsiya tipidagi muassasalar maqomini berish uchun me’yoriy-huquqiy bazani ishlab chiqish;
ushbu muassasalarning reabilitatsiya maqsadlarini amalga oshirish uchun maqbul moddiy bazani yaratish (reabilitatsiyaning texnik vositalari, yordamchi asbob va moslamalar bilan jihozlash);
o’quv va moslashuv dasturlarini ishlab chiqish;
pansionatlar xodimlarini psixologlar va ijtimoiy mutaxassislar bilan tanishtirish.
Psixonevrologik maktab-internat kasalxona sifatida, asosan, kasallarni saqlash printsipiga ko’ra sog’liqni saqlash tizimidagi tibbiyot muassasalariga xos bo’lgan "kasalxona" va "jamoatchilik asosida" reabilitatsiya tashkil etiladigan muassasadir.
Reabilitatsiya tadbirlari giyohvand moddalarni iste’mol qilish, kasbiy terapiya va atrof-muhit terapiyasidan iborat. Neyropsixiatrik internatlardagi bemorlarning klinik holati etishmovchilik va samarasiz alomatlarning ustunligi va nisbatan barqarorlik bilan tavsiflanganligi sababli, tibbiy reabilitatsiya "bo’ysunuvchi" xususiyatga ega. Nogironligi bor odamlarning ijtimoiy izolyatsiya sharoitida uzoq vaqt turishini hisobga olgan holda, turmush tarzini tashkil qilishga, "uyushgan" muhitning ta’siriga ko’proq e’tibor qaratilgan.
Ekologik terapiya, ijtimoiy va ekologik ta’sir doirasidagi reabilitatsiya tadbirlari kontingentning xususiyatlariga qarab amalga oshiriladi. Ushbu muassasalarda ruhiy kasallarning uchta toifasi ajratilgan: og’ir va og’ir aqliy zaifligi bo’lgan odamlar (40,7%), shizofreniya bilan og’rigan bemorlar (25,0%) va turli kelib chiqishdagi aqliy va ruhiy kasalliklari bo’lgan nogironlar (34,3%).
Aqli zaif insonlar uchun terapevtik muhitni yaratish yo’naltirilgan turmush tarzini tashkil etishga, sanitariya-gigiena va maishiy ko’nikmalarni rivojlantirishga, ularni faol ijtimoiy foydali ishlarga jalb qilishga (kutubxonachi yordamchisi, madaniyat xodimiga), qiziqish va ehtiyojlarni rag’batlantirishga qaratilgan. Bo’sh vaqtni tashkil qilishda, kognitiv rivojlanayotgan tadbirlar va muloqot qobiliyatlarini rivojlantirish muhim o’rin egallaydi.
Shizofreniya bilan og’rigan bemorlar uchun terapevtik muhit bu faollikni, konsentratsiyani, qaror qabul qilish qobiliyatini faollashtirishni talab qiladigan vaziyatlarni yaratishdir. Bemorlarning kundalik mustaqilligi, internat tashqarisida bo’lish imkoniyati mavjudligini anglatuvchi erkin qamoqda saqlash rejimini joriy qilish orqali bu amalga oshiriladi.
Aqliy va ruhiy kasalliklar bilan og’rigan bemorlar uchun ijtimoiy va ekologik reabilitatsiya - bu internat xizmati haqida xronologik yo’nalishda ma’lumot berish va muloqot ko’nikmalarini rivojlantirish tadbiridir.
Ijtimoiy va ekologik reabilitatsiya ijtimoiy ishchilar, psixologlar va reabilitologlarning ishtirokini talab qiladi.
Neyropsixiatrik internat maktablarida nogironlarni ijtimoiy va mehnat reabilitatsiyasini tashkil etish ham tabaqalashtirilgan.
Aqliy rivojlanishida nuqsoni bo’lganlar uchun asosiy tarkibiy qism mehnat unumdorligi, boshlang’ich kasbiy ko’nikmalarini shakllantirishdan iborat. Asosiy e’tibor mehnatning rivojlanayotgan, tuzatuvchi va ijtimoiylashtiruvchi roliga, mehnatga bo’lgan munosabatni, mehnatning etuk ehtiyojlari va motivlarini shakllantirishga qaratiladi.
Mehnat va kasbiy ko’nikmalarning shakllanish darajasiga qarab, aqlan zaif odamlar turli xil "ijtimoiy qadriyatlar" ning mehnat faoliyati bilan shug’ullanadilar: uy ishlari, tibbiy mehnat ustaxonalarida (LTM), doimiy (vaqtincha) tashrif buyuradigan jamoalarda va doimiy lavozimlarda.
Shizofreniya bilan og’rigan bemorlar uchun ijtimoiy va mehnat reabilitatsiyasi ularning hissiy faolligini oshirishga, qiziqishlarni rag’batlantirishga, shaxslararo munosabatlarni tiklashga, nöropsikiyatrik internatda moslashishga qaratilgan. Uzoq davomli surunkali kasallik natijasida yo’qolgan harakatlarni rejalashtirish va natijalarni bashorat qilish qobiliyati oddiy qismlarni silliqlash, arqonni kesish, sumkalarni yopishtirish kabi oddiy ish turlarida qatnashishni cheklaydi. stereotipik tabiatdagi mehnat turlari.
Aqli zaif odamlar uchun o’quv dasturlari ishlab chiqilgan: tikuvchi, duradgor, gips-rassom, to’quvchi, yuk ko’taruvchi, yuvuvchi, kir yuvish xonasida yordamchi ishchi, ovqatlanish bo’limida va qishloq xo’jaligidagi mehnat turlari bo’yicha mashg’ulotlar.
Mehnat va kasbiy ko’nikmalarga ega bo’lish aqlan zaif odamlarga ijtimoiy integratsiya imkoniyatini beradi, ularni amalga oshirish boshqa ko’plab (ijtimoiy-iqtisodiy) sharoitlarga bog’liq.
Asosiy reabilitatsiya dasturlaridan foydalangan holda psixonevrologik maktab-internatlarda surunkali ruhiy kasalligi bo’lgan odamlarni tibbiy-ijtimoiy reabilitatsiya qilish tizimini yaratish uchun quyidagilar zarur:
• ushbu muassasalarning ba’zilarini reabilitatsiya markazlari maqomini beradigan haqiqiy reabilitatsiya muassasalariga yo’naltirish bo’yicha me’yoriy-huquqiy bazani ishlab chiqish;
Nogironlar uchun hozirgi ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatni hisobga olgan holda yangi raqobatdosh mehnat turlari bo’yicha o’quv dasturlarini ishlab chiqish;
• LTM va yordamchi xo’jaliklarni yangi mexanizmlar, jihozlar, uskunalar bilan jihozlash orqali zamonaviy moddiy-texnik bazani yaratish;
• psixonevrologik maktab-internatlar tarkibiga reabilitologlarni, ijtimoiy o’qituvchilarni, kasb terapevtlarini, psixologlarni tanishtirish.
Keksa fuqarolar uchun statsionar ijtimoiy xizmat ko’rsatish muassasalari orasida gerontologik markazlar ham reabilitatsiya profiliga ega.
|
| |
