170
IX bobda o‘rganilgan eng muhim tushuncha, qoida va qonunlar
Termoelektron emissiya
Metallarning qizishi tufayli
ulardan elektron uchib
chiqish hodisasi.
Vakuumda elektr toki
Elektronlar ionlar oqimining bir tomonga harakatidan
iborat.
Ikki elektrodli elektron
lampa
Anod va katoddan iborat vakuumli lampa – diod.
To‘yinish toki
Katoddan uchib chiqayotgan barcha elektronlar anodga
yetib borganda anod tokining o‘zgarmay qolishi.
Boguslavskiy-
Lengmyur formulasi
I
a
=
kU
3/2
. Vakuumli dioddan o‘tuvchi tok
kuchining
anod kuchlanishiga bog‘liqligi.
Metall o‘tkazgichlar
qarshiliklarining
temperaturaga bog‘liqligi
R =
R
0
(1 +
αt);
R
0
–0
o
C da o‘tkazgich qarshiligi;
R– t tempe
raturadagi qarshiligi,
α – qarshilikning
temperatura koeffi tsiyenti.
O‘ta o‘tka zuv chanlik
Temperatura pasayishi bilan o‘tkazgich qarshiligining
keskin kamayib nolga tushib qolishi.
Elektron o‘tkazuvchanlik
(n-turdagi o‘tkazuv-
chanlik)
Erkin elektronlarning ko‘chishi tufayli yarimo‘tkaz-
gichda tok hosil bo‘lishi.
Kovakli o‘tkazuvchanlik
(
p –
turdagi
o‘tkazuvchanlik)
Kovalent bog‘lanishda elektron yetishmasligi
tufayli
hosil bo‘lgan bo‘sh o‘ringa kovak deyiladi. Elektr
maydoni ta’sirida kovaklarning ko‘chishi tufayli
yarimo‘tkazgichda kovakli o‘tkazuvchanlik ro‘y beradi.
Yarimo‘tkazgichlarda
xususiy o‘tkazuvchanlik
Yarimo‘tkazgichdan teng miqdorda erkin elektronlar
va kovaklar ko‘chishi tufayli elektr tokini o‘tkazishi.
Donorli
aralashmalar
Sof yarimo‘tkazgichga qo‘shilganda osongina elekt-
ronini beradigan aralashmalar. Bunda
n-turdagi o‘t-
ka zuv chanlik hosil boladi.
Akseptorli
aralashmalar
Sof yarimo‘tkazgichga qo‘shilganda kovalent
bog‘lanish uchun bitta elektroni yetishmasdan
kovak hosil qiladigan aralashmalar. Bunda
p-turdagi
o‘tkazuvchanlik hosil bo‘ladi.
Berkituvchi
qatlam
Bir tomoni
n-turdagi,
ikkinchi tomoni p-turdagi
yarimo‘tkazgich chegarasida hosil bo‘ladigan zaryadli
zarralar bo‘lmagan soha.
171
To‘g‘ri
p–n o‘tish
Bir tomoni
n-turdagi, ikkinchi tomoni
p-turdagi
yarimo‘tkazgichda
p-sohasini manbaning musbat
qutbiga,
n-sohasini manfi
y
qutbiga ulanganda
berkituvchi qatlam yupqalashib, tok o‘tishi.
Teskari
p–n o‘tish
Bir tomoni
n-turdagi, ikkinchi tomoni
p-turdagi
yarimo‘tkazgichda
p-sohasini manbaning manfi y
qutbiga,
n-sohasini
manbaning musbat qutbiga
ulanganda berkituvchi qatlam kengayib, tok
o‘tmasligi.
Yarimo‘tkazgichli diod
Bitta
p–n o‘tishga ega bo‘lgan yarimo‘tkazgichli as-
bob. Shartli belgisi
.
Tranzistor
Ikkita
p–n o‘tishga ega bo‘lgan yarimo‘tkazgichli as-
bob.
p–n–p va
n–
p–n strukturalarda bo‘ladi.
Integral mikrosxema
(IMS)
Elektr zanjiri juda yuqori darajada zichlashtirib
ulangan elementlardan tashkil
topgan mikroelektron
qurilma. IMSga ulangan elementlar soni ~10
6
gacha
bo‘ladi.
