§ 6.3. Magnit, elektron, yarim o‘tkazgichli kuchaytirgichlar

86 
6.3-rasm. (a) Magnit kuchaytirgich sxemasi va (b) yuklama tokini boshqarish 
tokiga bog‘liqligi. 
Boshqaruv chulg‘amidagi tok Ibni o‘zgarishi yuklamadan tok Iyukni 
o‘zgarishiga olib keladi. Tok I
b
ni ortib borishi esa magnitlovchi maydonni 
kuchaytiradi, magnit o‘tkazuvchanlik va induktivlik esa kamayadi. Natijada yuklama 
zanjirida to‘la qarshilik kamayib tok Iyukni ortishiga sabab bo‘ladi. Boshqarish 
chulg‘ami o‘zgarmas tok manbasiga ulanadi va u o‘zakni magnitlash uchun kerak. 
Ishchi chulg‘amlar va yuklama o‘zgaruvchi tok tarmog‘iga ketma-ket qilib ulanadi. 
O’zgaruvchan tok kuchlanishi va aktiv qarshilik R o‘zgarmaganda yuklamadagi 
tok zanjirini induktiv qarshiligi XL ga bog‘liq bo‘ladi, ya’ni 
𝐼
𝑦𝑘
=
𝑈
√𝑅
2
+ 𝑋
𝐿
2
.
 
Induktivligi Lga bog‘liq, ya’ni 
𝑋 = 𝜔 ∙ 𝐿
.
Induktivlikni quyidagi formuladan topish mumkin:
𝐿 = 4𝜋 ∙ 10
−7
𝑊2𝑆/𝐿 ∙ 𝜇
. (6.1) 
Bunda W-chulg‘amlar soni: S-o‘zak kesim yuzasi, m
2
; L-po‘lat o‘zakni o‘rtacha 
uzunligi, m; μ-magnit o‘tkazuvchanlik. Bu formuladan ko‘rinib turibdiki, induktivlik 
magnit o‘tkazuvchanlikka to‘g‘ri proporsional ekan. 
6.3 (b)-rasmda yuklamadagi tok kuchi (I
yk
)ni boshqaruv cho‘lgamidagi tok (I
b
)ga 
bog‘liqligi aks ettirilgan. Boshqaruv cho’lg’amidagi tok I
b
ni o‘zgarishi yuklamadan 
tok I
yk 
ni o‘zgarishiga olib keladi. Tok I
b 
ni ortib borishi esa magnitlovchi maydonni 
kuchaytiradi, magnit o‘tkazuvchanlik va induktivlik esa kamayadi. Natijada yuklama 
zanjiridagi to‘la qarshilik kamayib tok I
yk 
ni ortishiga sabab bo‘ladi. Magnitli 
kuchaytirgichlarni afzalligi ularni sodda tuzilishga ega ekanligidir. 

87 

Download 7,42 Mb.