89
a) umumiy bazali, b) umumiy emitterli, c) umumiy kollektorli
Umumiy
bazali
kuchaytirgichlar
kuchlanishni,
umumiy
kollektorli
kuchaytirgichlar tokni, umumiy emitterli kuchaytirgichlar
esa quvvatni kuchaytirish
uchun qo‘llaniladi. Tranzistorli kuchaytirgichlarni kamchiligi ularni parametrlarini va
ish qobilyatini tashqi muhit haroratiga bog‘liqligidir.
§ 6.5. Elektrmexanik va elektr mashinali kuchaytirgichlari
Elektromexanik kuchaytirgich, yordamchi manbaning elektr energiyasi tufayli
mexanik harakatlar xarakteriga (chiziqli yoki burchakli) ega bo‘lgan signallarni
kuchaytiradi.
Bunday kuchaytirgichlar, ko‘proq elektr mashina kuchaytirgichlar deb ataladi,
o‘zgarmas tok, shu jumladan Lokomotiv tortish motorlar
ishlashini nazorat qilish
uchun avtomatlashtirilgan elektr haydovchi tizimlari uchun mo‘ljallangan. Tizimli
ravishda elektromexanik kuchaytirgichlar asinxron motorlar yoki ichki yonuv
dvigatellari tomonidan boshqariladigan elektr mashinalari bo‘lib,
aslida ular doimiy
tok generatorlaridir.
Elektr mashinali kuchaytirgichlar maxsus o‘zgarmas tok mashinasi bo‘lib,
quvvatni kuchaytirish uchun qo‘llaniladi. Kollektorda asosiy shetkalar 1dan tashqari
qo‘shimcha 2 qisqa tutashtirilgan shetkalar joylashtirilgan va ular asosiy shetkalarga
nisbatan 90
0
burchakka burilgan bo‘ladi (6.8-rasm).
6.8-rasm. Elektr mashinali kuchaytirgich sxemasi va umumiy ko‘rinishi
Mashinada F
1
magnit oqimi qo‘zg‘atish (QCH) va boshqarish (BCH) chulg‘ami
orqali hosil qilinadi. Yakor aylanganda oqim F
1
uni chulg‘amida EYUK
induksiyalaydi. Natijada yakor zanjirda qisqa tutashgan shetkalar orqali tok oqadi. Bu
tok fazoda qo‘zg‘almas magnit oqimini hosil qiladi va bu oqim ta’sirida yakor
90
cho’lg’amida miqdor jihatdan katta bo‘lgan ikkinchi EYUK induksiyalanadi. Bu
EYUK kuchaytirgichni chiqish kuchlanishini hosil qiladi.
Mashinadagi yakor
reaksiyasini sundirish uchun esa kompensiya cho’lg’ami (QCH) dan foydalaniladi.
Elektr mashina kuchaytirgich k
p
quvvat bo‘yicha kuchaytirish koeffitsiyenti
statik rejimda P
chiq
chiqish quvvatini P
kir
kirish quvvatiga nisbati:
𝑘
𝑝
=
𝑃
𝑐ℎ𝑖𝑞
𝑃
𝑘𝑖𝑟
.
Qo‘zgatish yoki boshqarish cho‘lgg‘mlaridagi tokni ozgina o‘zgarishi xam qisqa
tutashgan cho‘lg‘amdan o‘tadigan katta tokni hosil bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Natijada
oqim o‘zgarib chiqishdagi tok va kuchlanish ortib ketadi.
Shunday qilib, bunday
kuchaytirgichlarda kuchaytirish ikki pog‘onada o‘tadi: qo’zgatish
va boshqarish
cho’lg’ami yakorni qisqa tutashgan zanjiri tashqi zanjir.
Umumiy kuchaytirish
koeffitsiyent birinchi va ikkinchi pogona kuchaytirish koeffitsiyentlari ko‘paytmasiga
teng. Bu xil kuchaytirgichlarni kuchaytirish koeffitsiyent 1000 va undan ortiq bo‘ladi.
