Yarimo‘tkazgichli kuchaytirgichlar

89 
a) umumiy bazali, b) umumiy emitterli, c) umumiy kollektorli 
Umumiy 
bazali 
kuchaytirgichlar 
kuchlanishni, 
umumiy 
kollektorli 
kuchaytirgichlar tokni, umumiy emitterli kuchaytirgichlar esa quvvatni kuchaytirish 
uchun qo‘llaniladi. Tranzistorli kuchaytirgichlarni kamchiligi ularni parametrlarini va 
ish qobilyatini tashqi muhit haroratiga bog‘liqligidir. 
 § 6.5. Elektrmexanik va elektr mashinali kuchaytirgichlari 
 
Elektromexanik kuchaytirgich, yordamchi manbaning elektr energiyasi tufayli 
mexanik harakatlar xarakteriga (chiziqli yoki burchakli) ega bo‘lgan signallarni 
kuchaytiradi. 
Bunday kuchaytirgichlar, ko‘proq elektr mashina kuchaytirgichlar deb ataladi, 
o‘zgarmas tok, shu jumladan Lokomotiv tortish motorlar ishlashini nazorat qilish 
uchun avtomatlashtirilgan elektr haydovchi tizimlari uchun mo‘ljallangan. Tizimli 
ravishda elektromexanik kuchaytirgichlar asinxron motorlar yoki ichki yonuv 
dvigatellari tomonidan boshqariladigan elektr mashinalari bo‘lib, aslida ular doimiy 
tok generatorlaridir. 
Elektr mashinali kuchaytirgichlar maxsus o‘zgarmas tok mashinasi bo‘lib, 
quvvatni kuchaytirish uchun qo‘llaniladi. Kollektorda asosiy shetkalar 1dan tashqari 
qo‘shimcha 2 qisqa tutashtirilgan shetkalar joylashtirilgan va ular asosiy shetkalarga 
nisbatan 90
0
burchakka burilgan bo‘ladi (6.8-rasm). 
6.8-rasm. Elektr mashinali kuchaytirgich sxemasi va umumiy ko‘rinishi 
 
Mashinada F
1
magnit oqimi qo‘zg‘atish (QCH) va boshqarish (BCH) chulg‘ami 
orqali hosil qilinadi. Yakor aylanganda oqim F
1
uni chulg‘amida EYUK 
induksiyalaydi. Natijada yakor zanjirda qisqa tutashgan shetkalar orqali tok oqadi. Bu 
tok fazoda qo‘zg‘almas magnit oqimini hosil qiladi va bu oqim ta’sirida yakor 

90 
cho’lg’amida miqdor jihatdan katta bo‘lgan ikkinchi EYUK induksiyalanadi. Bu 
EYUK kuchaytirgichni chiqish kuchlanishini hosil qiladi. Mashinadagi yakor 
reaksiyasini sundirish uchun esa kompensiya cho’lg’ami (QCH) dan foydalaniladi.
Elektr mashina kuchaytirgich k
p
quvvat bo‘yicha kuchaytirish koeffitsiyenti 
statik rejimda P
chiq
chiqish quvvatini P
kir 
kirish quvvatiga nisbati: 
𝑘
𝑝
=
𝑃
𝑐ℎ𝑖𝑞
𝑃
𝑘𝑖𝑟
.
Qo‘zgatish yoki boshqarish cho‘lgg‘mlaridagi tokni ozgina o‘zgarishi xam qisqa 
tutashgan cho‘lg‘amdan o‘tadigan katta tokni hosil bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Natijada 
oqim o‘zgarib chiqishdagi tok va kuchlanish ortib ketadi. Shunday qilib, bunday 
kuchaytirgichlarda kuchaytirish ikki pog‘onada o‘tadi: qo’zgatish
 
va boshqarish 
cho’lg’ami yakorni qisqa tutashgan zanjiri tashqi zanjir. Umumiy kuchaytirish 
koeffitsiyent birinchi va ikkinchi pogona kuchaytirish koeffitsiyentlari ko‘paytmasiga 
teng. Bu xil kuchaytirgichlarni kuchaytirish koeffitsiyent 1000 va undan ortiq bo‘ladi. 

Download 7,42 Mb.