§ 7.2. Elektrik, pnevmatik, gidravlik ijro mexanizmlari

93 
𝑛 =
𝑈
𝐶∙𝐹−𝑀(𝑅𝑦𝑎+𝑅𝑘+𝑅
𝐶
𝑒
∙𝐶
𝑀
∙𝐹
2
bo‘ladi.
Bunda, U
ya 
– yakor klemmalaridagi kuchlanish; F-magnit oqimi;
R, R
k 
- qarshiliklar; I
k 
- qo‘zg‘atish toki. 
O’zgarmas tok dvigatellarni asosiy kamchiligi ularda kontakt cho‘tkasi borligi 
va o‘zgarmas tok manbaasini talab qilinishidir. 
Avtomatik sistemalarda magnitlanmaydigan rotorli asinxron dvigatellar ko’proq 
qo‘llaniladi (7.1-rasm). 
7.1 - rasm. Parallel qo‘zg’atishli o‘zgarmas tok dvigateli 
Ularning afzalliklari: moment inersionligi kam, cho‘tkasi yo‘q, teskariga 
aylantirish uchun qulay, yurishi ravon va shovqinsiz, aylanish tezligi kuchlanishga 
proporsional. Rotori stakan ko‘rinishida. Dvigatel rotorini aylanishi stator 
cho’lg’amida hosil bo‘ladigan aylanuvchi magnit maydon bilan alyuminiy stakan 
devorida hosil bo‘ladigan uyurma tokning o‘zaro ta’siri natijasida vujudga keladi. 
7.2 – rasmda stakansimon alyuminiy rotorli asinxron dvigatelni prinsipial 
sxemasi keltirilgan. 
7.2 – rasm. Stakansimon alyuminiy rotorli asinxron dvigatelni prinsipial 
sxemasi 

94 
Stator cho’lg’amlaridan biri boshqaruvchi signal cho’lg’ami (Wb), ikkinchisi 
esa o‘zgaruvchan tok manbaiga ulanadigan qo‘zgatish cho’lg‘ami (Wk) hisoblanadi. 
Qo’zgatish chulg‘ami zanjiridagi kondensator S, unda hosil bo‘ladigan magnit 
maydonning boshqaruvchi cho’lg’ami (W
b
) ning magnit maydoniga nisbatan 90
0
ga 
yakin faza siljishiga ega bo‘lgan ikkita pulsatsiyalanuvchi magnit oqimlarining vektor 
yigindisi aylanuvchi magnit maydonini hosil qiladi. Stakan devorlarida hosilbo‘ladigan 
uyurma va unga ta’sir qiladigan aylanuvchi magnit maydon rotorni aylantiradi, shunda 
dvigatel valiga mexanik bog’langan boshqariluvchi organ – rostlash organi xam 
aylanadi. Rotor valida vujudga keladigan aylantiruvchi moment, boshqaruvchi signal 
amplitudasiga muvofiq o‘zgaradi. 
Elektromagnit ijrochi qurilmalarni vazifasi mexanik, pnevmatik va gidravlik 
sistemalarda energiya yoki massa oqimini boshqarishdir. Ular 2 xil bo‘ladi: suriluvchi 
elektro magnitli klapan va elektromagnitli sirpanuvchi mufta. Elektromagnitli 
yuritmalar elektro dvigatellarga qaraganda ancha arzon, ishlashi ishonchli va ishga 
tushish tezligi yuqoridir. 
Tortuvchi elektrmagnit (7.3 – rasm, a) ga yoki suyuqlik oqayotgan quvurdagi 
rostlovchi organni boshqaruvchi organni signaliga muvofiq ochib-yopib turish 
vazifasini bajaradi. 
7.3 – rasm. Elektromagnitli mufta sxemasi 
Elektromagnitli mufta (7.3 – rasm, b) ishchi mexanizmni ishga tushirish, 
to‘xtatish tish va ularni tezligini o‘zgartirish uchun xizmat qiladi. Muftani etakchi 
valida magnit maydon hosil qiladigan cho’lg’am joylashgan. Chulg‘amga xalqa va 
cho‘tka orqali kuchlanish beriladi. Muftaning etaklanadigan tomoni yakor ishchi 
mexanizm valiga mexanik ulangan. U val o‘qi yo‘nalishida unga yoki chapga surilishi 
mumkin.
Elektromagnit chulg‘amida tok bo‘lmasa, yakorni prujina chap tomondan suradi, 
natijada ishchi mexanizmini vali aylanmay qoladi. Elektromagnit chulg‘amidan tok 
o‘tganda xo-sil bo‘lgan magnit maydon kuchi prujinani elastiklik kuchini engadi va 
yakor muf taning etakchi yarim pallasiga kelib yopishadi, texnologik mashina vali 

95 
etakchi val bilan birga aylana boshlaydi. Chulg‘amdan o‘tadigan tok miqdoriga qarab 
ishchi mexanizm tezligini rostlash mumkin bo‘ladi.
Bunday muftalar seriyasi sanoatda ko‘plab ishlab chiqarilmoqda. Ular 24 va 100 
voltli o‘zgarmas tok manbaiga ulanadi va 5-22 Vt quvvat oladi. Ulanish vaqti 20- 40 
ms, uzilish vaqti esa 15...30 ms bo‘ladi. 
Foydalanilgan energiya turiga ko‘ra IMlar elektrik, pnevmatik, gidravlik 
turlariga ajratiladi.
Ularning asosiy maqsadi mexanizmlar, turli tizimlar va qurilmalarning ishlash 
rejimlarini yoqish, o‘chirish va o‘zgartirishdan iborat. 
Ushbu turdagi eng keng tarqalgan qurilmalar orasida: Elektrodvigatellar, 
aktuatorlar, har-xil yurtgitkichlar, o‘shgartiruvchi relelar, robotlashgan moslamalar, 
solenoid yurtgitkichlari, DMDD oynalari va h.k. Qurilma ko‘p hollarda ikkita 
funksional birlikni o‘z ichiga oladi: ijro etuvchi element, shu jumladan rostlash organi, 
misol uchun bu rostlovchi klapan yoki boshqa bloklar ham bo‘lishi mumkin.
IM qo‘shimcha boshqaruv vositasiga ega bo‘lishi kerak. Ijro qurilmasini tahlil 
etadigan bo‘lsak (1-rasm) ijro etuvchi qurilmaning kirishida kuchaytiruvchi bloklar 
o‘rnatiladi (BU). 

Download 7,42 Mb.