Bahoning iqtisodiy mohiyati va vazifalari

Download 8,59 Mb. Pdf ko'rish
bet	191/386
Sana	30.05.2024
Hajmi	8,59 Mb.
	#257248

1 ... 187 188 189 190 191 192 193 194 ... 386

Bog'liq
qorakol

13.1. Bahoning iqtisodiy mohiyati va vazifalari

Bozor sharoitida baho alohida ahamiyat kasb etadi. Chunki baho orqali tovar, ishlab
chiqaruvchidan iste’molchiga o’tadi. Shuningdek xo’jalik ishlab chiqarish harajatlarining
qoplanishiva foyda olish baho orqali amalga oshadi. Baho – tovar qiymatining puldagi ifodasi bo’lib,
uning dinamikasi, nisbati va o’zgarishlari asosida qiymat qonuni yotadi. Qiymat qonuni bahoning
tovar qiymati atrofidagi harakati qonuniyatini aniqlaydi. Raqobat sharoitida, talab va taklif asosida
baho va qiymat o’zgarib turadi. Goho baho qiymatdan yuqori bo’ladi va aksincha. Ikkovining teng
kelishi esa muvozanat bahosini yuzaga keltiradi. Mahsulotga qo’yilgan past baho, odatda uni ishlab
chiqarish harajatlarining pastligidan kelib chiqadi.
Erkin raqobat sharoitida baho me’yoriy harajatlarga teng bo’ladi. O’tmish iqtisodchilarning
ta’kidlashicha, baho o’rtacha ishlab chiqarish harajatlari bilan aniqlanadi. Bunday ta’rifda baho
mahsulotga bo’lgan talabdan ancha uzoqlashadi va o’rtadagi bog’liqlik yo’qoladi. Haqiqatda esa
mahsulotga bo’lgan talabning ortishi yoki pasayishi mos ravishda bahoni oshiradi yoki pasaytiradi.
Demak, baho va talab o’rtasida to’g’ri proporsional bog’lanish mavjud.
Shuningdek, talab o’z navbatida mahsulot taklifi bilan ham bog’langan. Bu bog’liqlik bahoni
muvozanatlashtiradi va ishlab chiqarish tarmoqlari o’rtasida resurslarni oqilona taqsimlashga olib
keladi. Muvozanat bahosi, xuddi talab va taklif singari bir qancha omillarga bog’liq bo’ladi. Bozor
bir xil tovar va xizmatlarga turli xil baho darajalarini o’rnatishni tavsiya etadi. Turli xaridorlar
tomonidan sotib olinadigan bir xil tovarlarga turli baholarning o’rnatilishi bahoning diskriminasiyasi
deyiladi. Demak, bahoning miqdori tovar qiymatiga to’g’ri proporsional. Qiymat qonuni baho
harakati qonuni bo’lgani bilan har doim ham va har qanday tovar uchun ham bir xil bo’lavermaydi.
Bahoda faqat tovar qiymati emas, balki ayirboshlash sharoitlari, talab va taklif, bahoning davlat
tomonidan tartibga solinishi (boshqarilishi) ishlab chiqaruvchi va iste’mol o’rtasida qiymatning
taqsimlanishi ham aks etadi. Shuning uchun baho qiymatning ko’rinish shakli sifatida namoyon
bo’ladi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida qishloq xo’jaligida baho quyidagi muhim vazifalarni bajaradi:
•
Bahoning hisoblash yoki o’lchash vazifasi. Iqtisodiyotda bahoning turli tizimlari yordamida
yalpi va tovar mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan moddiy-pul xarajatlari, sof daromad, foyda
kabi barcha qiymat ko’rsatkichlari rejalashtiriladi va hisobga olinadi;
•
Bahoning rag’batlantirish vazifasi. Har bir xo’jalikning mahsulot sotishdan oladigan
daromadi, eng avvalo, tovarning ishlab chiqarish xarajatlariga va bahosiga bog’liq bo’ladi. Tabiiyki,
mahsulot bahosining ko’tarilishi shu mahsulotni ishlab chiqarish hajmini ko’paytirishga undaydi;
•
Bahoning taqsimot vazifasi. Tovarlar bahosining o’zgarishi moddiy tovarlarni qayta
taqsimlash imkonini beradi. Bundan tashqari baho yordamida qo’shilgan qiymatni, sof daromadni va

259
h.k.larni taqsimlash va qayta taqsimlash amalga oshiriladi, shuningdek kengaytirilgan takror ishlab
chiqarish va noishlab chiqarish sferasini moliyalashtirish amalga oshiriladi;
•
Bahoning tartibga solish (boshqarish) vazifasi. Baho orqali ishlab chiqarish va iste’mol, talab
va takliflar o’rtasida aloqa o’rnatiladi. Mehnat va ishlab chiqarish vositalarining tarmoqlar o’rtasida
taqsimlanishi ham baho orqali amalga oshadi.

Download 8,59 Mb.

1 ... 187 188 189 190 191 192 193 194 ... 386

Download 8,59 Mb.

Pdf ko'rish