Microsoft Word 03 Kishlok xujaligida buxalteriya xisobi va solikka tortish \

Kt 4610-“ta’sischilarning ustav kapitaliga ulushlar bo‘yicha qarzlari” scheti – krediti
38000000 so‘m; 
Kt 8420-“Ustav kapitalini shakllantirishdagi kurs farqi” schet – 40000 so‘m; 
(38040000=40000 doll. x 951 so‘m); 
(38000000= 40000 doll. x 950 so‘m); 
v) xorijiy valyutani kiritilishi – 20 yil 12 noyabr: 
Db 5020-“Chet el valyutasidagi mablag‘lar scheti yoki chet el valyutasidagi pul mablag‘larini 
hisobga oluvchi schetlar (5200)” – 57180000; 
Kt 4610-“Ta’sischilarning ustav kapitaliga ulushlar bo‘yicha qarzlari” scheti – 57000000 
so‘m; 
Kt 8420-“Ustav kapitalini shakllantirishdagi kurs farqi” scheti – 180000 so‘m; 
(57180000=60000 doll. x 953 so‘m) 
(57000000=60000 doll. x 950 so‘m) 
Xo‘jalik yurituvchi subektning ustav kapitalini shakllantrishda tasis xujjatlarni ro‘yxatdan 
o‘tkazish sanasi va haqiqatda ustav kapitaliga mablag‘larni kiritish sanasida Markaziy bank kurslari 
o‘rtasida vujudga keladigan manfiy kurs farqi buxgalteriya hisobida 8420-“Ustav kapitalni 
shakllantirishdagi kurs farqi” scheti ustav kapitali shakllantirishda vujudga kelgan oldingi musbat 
kurs farqi summasi chegarasida qo‘shilgan kapital sifatida aks etiriladi. Manfiy kurs farqi 
summasining musbat kurs farqi summasidan oshgan qismi moliyaviy faoliyat bo‘yicha xarajatlar 
kiritiladi. 
Xorijiy kapital ishtirokidagi “Konstarkt-bilding” qurilish korxonasi 20 yilning 10 yanvarida 
ro‘yxatdan o‘tkazildi. Uning ustav kapitali 20000 yevro miqdorida belgilangan. Tasis xujjatlariga 
muvofiq 30 foizga teng bo‘lgan xorijiy ta’sischining ulushi pul shaklida-evroda , mahalliy 
ta’sischining ulushi (70%) esa – tomonlarning kelishuviga ko‘ra 14000 yevroda baholangan qurilish 
materiallari bilan kiritilishi kerak. 6000 yevro 20 yilning 18 yanvarida, materiallar esa 2 fevralda 
kiritildi. Markaziy bank tomonidan belgilangan yevroning so‘mga nisbatan kursi: ustavni ro‘yxatdan 
o‘tkazish payitida – 1evro 1225 so‘m; xorijiy valyutani kiritish paytida - 1 yevro 1226 so‘m; 
materiallar kiritish payitida 1 yevro 1223 so‘mni tashkil qildi. 
“Konstarkt-bilding” korxonasining buxgalteriya hisobida ustav kapitalni ro‘yxatdan o‘tkazish 
va shakllantirish bilan bog‘liq operatsiyalar quyidagi tarzdi aks etiriladi: 
a) korxonani ustav kapitalini ro‘yxatdan o‘tkazish-20 yilning 10yanvari
Db 4610 “Ustav kapitaliga ta’sischilarning ulushlari bo‘yicha qarzi” scheti – 24500000 so‘m; 
Kt 8330 «Ustav kapitalni hisobga oluvchi schetlar 24500000 so‘m; (20000 yevro x 1225); 
b) chet el valyutasining kiritilishi – 20 yilning 18 yanvari: 
Dt 5020-“Chet el valyutasidagi pul mablag‘lari”scheti yoki «Chet el valyutasidagi pul 
mablag‘larini hisobga oluvchi schetlar» (5200) – 7356000 so‘m; 
Kt 4610-“Ustav kapitaliga ta’sischilarning ulushlari bo‘yicha qarzi” scheti – 7350000 so‘m 
Kt 8420-“Ustav kapitalini shakllantirishdagi kurs farqi” scheti – 6000 so‘m; 
(7356000 so‘m=6000 yevro x 1226 so‘m) 
(7350000 so‘m=6000 yevro x 1225 so‘m) 
v) qurilish materiallarining kiritilishi – 200 yilning 2 fevrali: 
Dt 1000 «Materiallarni hisobga oluvchi schetlar» (1010-1090) 17122000 so‘m; (1400 yevro 
x 1223 so‘m); 
Dt 8420-“Ustav kapitalni shakllantirishdagi kurs farqi”scheti 6000 so‘m; 
Dt 9620-“Valyutalar kurslari farqidani zararlar” scheti 22000 so‘m; 
Kt 4610-“Ustav kapitaliga ta’sischilarning ulushlari bo‘yicha qarzlari” scheti 17150000 
so‘m; 
(17122000 so‘m=14000 yevro x 1223 so‘m) 
(17150000 so‘m=14000 yevro x 1225 so‘m) 
Chet el valyutasida aks etirilgan ustav kapitali oshirilganda (kamaytirilganda) buxgalteriya 
hisobi maqsadida ustav kapitalining faqat oshirilgan (kamaytirilgan) qismi tasis hujjatlariga tegishli 

o‘zgartirishlar, ular ro‘yxatdan o‘tkazilgan sanadagi Markaziy bank kursi bo‘yicha milliy valyutada 
qayta hisob-kitob qilinadi.
Ustav kapitalining qo‘shimcha oshirilishi (kamaytirilishi)ni shakllantirishda vujudga 
keladigan kurs farqlarining buxgalteriya hisobi yuqorida keltirilgan ustav kapitalini dastlabki 
ro‘yxatdan o‘tkazish va shakllantirishning buxgalteriya hisobiga o‘xshash tartibda amalga oshiriladi. 
Chet el valyutasida ifodalangan ustav kapitalining oshirilishi munosabati bilan ulushlarning kiritilishi 
tasis hujjatlariga o‘zgartirishlar ro‘yxatga olingunga qadar amalga oshirilganda, buxgalteriya 
hisobida ushbu xo‘jalik operatsiyasi ta’sischilarga qarzlarni hisobga oluvchi tegishli schetlar (6600) 
kreditida va aktivlarni hisobga oluvchi tegishli schetlar debetida aks etiriladi. 
Ustav kapitali 20 yilning 10 martida 10000 yevro miqdorida(unda xorijiy muassisning ulushi 
60%, mahalliy muassisniki esa tegishlicha 40%)ro‘yxatdan o‘tkazilgan kapital ishtirokidagi 
“Gamma” korxonasi o‘z ustav kapitalini yil davomida to‘liq shakllantirdi. 20 yilning 20 yanvarida 
ta’sischilar yig‘ilishi tomonidan ularning ulushlari nisbatan saqlangan holda ustav kapitali miqdorini 
5000 yevroga oshirishga qaror qilindi. Mahalliy ta’sischi o‘z ulushini 2004 yilning 25 yanvarida, 
xorijiy ta’sischi esa 10fevralida kiritdi. Ustav kapitalning oshirishi 20 yilning 3 fevralida ro‘yxatdan 
o‘tkazildi. Ustav kapitalini dastlabki shakllantirishda tashkil topgan, 8420-“Ustav kapitalining 
shakllantirishdagi kurs farqi” schetidagi qoldiq 6000 so‘mni tashkil qildi. Markaziy bank tomonidan 
belgilangan yevroning so‘mga nisbatan kursi: 20 yilning 25 yanvarida-1 yevroq1263 so‘m; 20 yilning 
3 fevralida –1 yevroq1264 so‘m; 2004 yilning 10 fevralida-1 yevro=1261 so‘m. 
Korxona buxgalteriya hisobida ustav kapitalining oshirilishi bilan bog‘liq operatsiyalar 
quyidagi tarzda aks etariladi: 
a) ustav kapitalni oshirish to‘g‘risida ta’sischilarning qarori qabul qilininishi(20 yilning 14 
yanvari)da buxgalteriya xisobida provodka bilan ro‘yxatga olinmaydi; 
b) maxalliy ta’sischi tomonidan ulush pul mablag‘lari bilan kiritilishi –20 yilning 25 yanvari: 
Dt 5010-“Milliy valyutadagi pul mablag‘lari” scheti yoki 5110 – «Hisob-kitob scheti»
2526000 so‘m; 
Kt «Ta’sischilarga qarzlarni hisobga oluvchi schetlar» (6600) 2526000 so‘m;
(2526000/1263=2000 yevro) 
Bunda xo‘jalik yurituvchi subekt ustav kapitali miqdorining o‘zgarishi ro‘yxatga olingunga 
qadar kiritilgan ulushlar bo‘yicha qarzlarni aks etirish uchun o‘zining ishchi schetlar rejasida (6600) 
ta’sischilariga qarzlarni hisobiga oluvchi schetlar tarkibida alohida “Ta’sischilarga boshqa qarzlar” 
schetini ochish mumkin. 
v) ustav kapitalning oshishi ro‘yxatga olinishi-20 yilning 3 fevrali: 
Dt 4610-“Ustav kapitaliga ta’sischilarning ulushlar bo‘yicha qarz” scheti 6320000 so‘m; 
Kt «Ustav kapitalini hisobga oluvchi schetlar» (8300) 6320000 so‘m; 
(6320000=5 000 yevro x 1264 so‘m) 
bir vaqtning o‘zida ustav kapitaliga oldin kiritilgan ulushlar bo‘yicha mahalliy ta’sischining 
qarzi hisobga olinishi aks etiriladi: 
Ta’sischilarga 
qarzlarni 
hisobga 
oluvchi 
hisobvaraqalari 
(6600) 
debeti
2526000 so‘m; 
8420-“Ustav kapitalini shaklantirishdagi kurs farqi ”schetining debeti 2000 so‘m; 
4610 –“Ustav kapitaliga ta’sischilarning ulushlar bo‘yicha qarzi” schetining krediti
2528000 so‘m; (2528000=2000 yevro x 1264 so‘m ) 
g) chet ellik ta’sischi tomonidan ustav kapitalga ulushning kiritilishi-20 yilning 10fevrali : 
5020-“Chet el valyutasidagi pul mablag‘lari” scheti yoki chet el valyutasidagi pul 
mablag‘larini hisobga oluvchi schetlar (5200) debeti 3783000 so‘m; 
8420 –“Ustav kapitalini shakllantrishdagi kurs farqi” schetining debeti 4000 so‘m; 
9620-“Valyuta kursi farqidan zararlar “ schetining debeti 5000 so‘m; 
4610-“U stav kapitaliga ta’sischilarning ulushlar bo‘yicha qarzlari” schetining krediti
2792000; 
(3783000=3000 yevro x 1261 so‘m); 
(3792000=3000evro x 1264 so‘m) 

Sug‘urta tashkilotlarida ustav kapitalining valyuta qismi ekvivalent valyuta mablag‘larini har 
oyda qayta baholash natijasida vujudga keladigan musbat kurs farqi rezerv kapitali tarkibidagi 
“Devalvatsiya uchun rezerv” schetiga oldingi musbat kurs farqlari summasi chegarasida 
kamaytirishga kiritiladi. Manfiy kurs farqi summasining oshgan qismi moliyaviy faoliyat bo‘yicha 
xarajatlarga kiritiladi. 
Tashkilotlar va korxonalarni tashqi iqtisodiy faoliyatining turlaridan biri bo‘lib import 
operatsiyalari hisoblanadi. Misol uchun, ular asosiy faoliyat uchun zarur turli aktivlarni chetdan 
keltirishlari mumkin. Ularning ichida kattagina qismini tovar-moddiy zaxiralar va asosiy vositalar 
egallaydi. tegishlicha, chetdan keltirilgan tovar-moddiy qimmatliklar va boshqa aktivlarni xarid 
qiymati to‘g‘risida ishonchli malumotlarni shakllantrish va buxgalteriya hisobida aks etirish muxim 
vazifalardan biri bo‘lib hisoblanadi, chunki butun moliyaviy hisobot va soliq hisob-kitoblarning 
inshonchliligi unga bog‘liq. 
QQSni to‘lovchi korxonalar chetdan keltirilgan tovarlarga hisoblangan QQS summasini xarid 
qiymatiga qo‘shmaydi, balki umumiy belgilangan tartibda byudjetga to‘lashi lozim bo‘lgan QQSni 
aniqlashda hisobga kiritib boradi. QQSni to‘lovchi bo‘lmagan korxonalar chetdan keltirilgan 
tovarlarga hisoblangan QQS summasini xarid qiymatiga qo‘shadi. O‘z extiyojlari uchun 
foydalaniladigan asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar hisobda boshlang‘ich qiymati bo‘yicha 
chetdan keltirilgan tovarlarga hisoblanadigan QQS summasini qo‘shgan holda aks ettiriladi. 
Bx – Chetdan keltirilgan tovar moddiy qiymatliklar va boshqa aktivlarni sotib olish bilan 
bog‘liq bo‘lgan boshqa xarajatlar. Ushbu xarajatlar Vazirlar Maxkamasining 1999 yil 5 fevradagi 54 
son qarori bilan tasdiqlangan «Mahsulot (ish, xizmat)larni ishlab chiqarish va realizatsiya 
xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to‘g‘risidagi Nizom»ning 
1.1.12-bandiga va Adliya vazirligi tomonidan 1998 yil 28 avgustda 486-son bilan ro‘yxatdan 
o‘tkazilgan №4 “Tovar –moddiy zaxiralar” nomli BHMS ga hamda moliya vazirligining buyrug‘i 
bilan tasdiqlangan. Adliya vazirligi tomonidan 2004 yil 20 yanvarda 1299-son bilan ro‘yxatdan 
o‘tkazilgan 5-son “Asosiy vositalar” BMXSga muvofiq shakllantiriladi. 
Chetdan keltirilgan tovar-moddiy qiymatliklar va boshqa aktivlarning (konsignatsiya 
shartnomasi bo‘yicha chetdan keltirilgan tovarlar bundan mustasno) bilan bog‘liq operatsiyalar 
buxgalteriya hisobida quyidagi tarzda aks ettiriladi: 
A) tovar-moddiy qiymatliklar va asosiy vositalar obhektlarning bojxona yuk deklaratsiyasini 
to‘ldirish sanasidagi Markaziy bank kursi bo‘yicha kirim qilinishi: 
Debet–kapital qo‘yilmalarni hisobga oluvchi schetlar (0800) o‘rnatiladigan asbob-uskunalarni 
hisobga oluvchi schetlar (0700), materiallarni hisobga oluvchi schetlar (1000), tovarlarni hisobga 
oluvchi schetlar (2900); 
Kredit–6010 – “Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lanadigan schetlar” - 
qarzlarning joriy qismi yoki 7010 – “Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lanadigan 
schetlar” - qarzlarning uzoq muddatli qismi scheti; 
b) bojxona to‘lovlari (import uchun QQSdan tashqari) va chetdan keltirishda vujudga 
keladigan va belgilangan tartibda xarid qiymatiga qo‘shiladigan boshqa xarajatlar summasiga: 
Debet kapital qo‘yilmalarni hisobga oluvchi schetlar (0800), o‘rnatiladaigan asbob-
uskunalarni hisobga oluvchi schetlar (0700), materiallarni hisobga oluvchi schetlar (1000), tovarlarni 
hisobga oluvchi schetlar (2900) debeti; 
Kredit 6410 – “Byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzlar (turlari bo‘yicha)” scheti; 
Kredit turli kreditorlarga bo‘lgan qarzlarni hisobga oluvchi schetlar (6900); 
v) QQS to‘lovchi korxonalar uchun hisobga kiritilgan QQS summasiga: 
Debet 4410 – “Byudjetga soliqlar va yig‘imlar bo‘yicha bo‘nak to‘lovlari (turlari bo‘yicha)” 
scheti; 
Kredit 6410 – “Byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzlar (turlari bo‘yicha)” scheti; 
g) QQS to‘lovchisi bo‘lmagan korxonalar uchun tovar-moddiy zaxiralarning xarid qiymatiga 
kiritiladigan QQS summasiga: 
Debet materiallarni hisobga oluvchi schetlar (1000), yoki tovarlarni hisobga oluvchi schetlar 
(2900); 

Kredit 6410 – “Byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzlar (turlari bo‘yicha)” scheti; 
d) asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning dastlabki qiymatiga kiritiladigan QQS 
summasiga; 
Dt «Kapital qo‘yilmalarni hisobga oluvchi schetlar» (0800), «O‘rnatiladaigan asbob-
uskunalarni hisobga oluvchi schetlar» (0700) scheti; 
Kt 6410 – “Byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzlar (turlari bo‘yicha)” scheti. 
Ko‘rib turibmizki, odatda korxona tovar-moddiy boyliklarni o‘z hisobidan va o‘z 
tavakkalchiligiga asosan chetdan keltiradi. Bunda albatta, afzalliklar ham, kamchiliklar ham mavjud. 
Qayta sotish uchun tovarlarni o‘z hisobidan chetdan keltiradigan korxona ular bozor bahosining 
tushishidan zarar ko‘rishi mumkinligi kamchiliklardan biri hisoblanadi. Buning oldini olish uchun 
ko‘pchilik savdo korxonalari tovarlarni konsignatsiya shartnomasi bo‘yicha import qilishni amalda 
qo‘llamoqda.
Adliya vazirligi tomonidan 1999 yil 15 oktyabrda 832-son bilan ro‘yxatdan o‘tkazilgan 
O‘zbekiston Respublikasi bojxona organlarida kontraktlar (shartnomalar) va bitimlarni hisobga 
qo‘yish tartibi muvofiq konsignatsiya kontrakti konsignant va konsignator o‘rtasida tovarni 
konsignator orqali tuzilgan kontrakt bo‘lib, bunda konsignator omboriga tushgan tovarga egalik 
huquqi tovar xaridorga sotilishiga qadar konsignantga tegishli bo‘ladi; 
Qonunga muvofiq konsignant – konsignatorga tovarlar realizatsiyasini tashkil etish 
topshirig‘ini beradigan yuridik yoki jismoniy shaxs, bunda tovarga egalik huquqi konsignantda 
saqlanadi. Konsignator – konsignant nomidan haq evaziga tovarlarni realizatsiya qilish majburiyatini 
oladigan yuridik yoki jismoniy shaxs. Konsignatorga berilishi lozim bo‘lgan vositachilik haqini 
chegirgan holda konsignator tomonidan sotilgan tovar-moddiy boyliklar uchun uning schetiga kelib 
tushgan pul mablag‘lari konsignantning mulki hisoblanadi. 
Buxgalteriya hisobida konsignant bo‘lgan chet el valyutasidagi kreditorlik qarzi konsignatsiya 
tovarlarini sotish sanasida Markaziy bankning kursi bo‘yicha mazkur sanada vujudga keladi. 
Konsignatsiya shartnomasiga asosan chetdan keltirilgan tovarlar bo‘yicha operatsiyalarning 
buxgalteriya hisobi quyidagi tartibda amalga oshiriladi: 
a) konsignatsiya bo‘yicha chetdan keltirilgan tovarlar konsignatorning buxgalteriya hisobida 
balansdan tashqari 004-“Komissiyasiga qabul qilingan” schetning debeti bo‘yicha aks ettiriladi. 
b) chetdan keltirilgan konsignatsiya tovarlari bo‘yicha bojxona to‘lovlari, QQS qo‘shilgan 
holda hisoblanganda: 
Dt 3290-“Boshqa kechiktirilgan xarajatlar” scheti; 
Kt 6410 – “Byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzlar (turlari bo‘yicha)” scheti. 
v) chetdan keltirilgan konsignatsiya tovarlariga doir QQS va bojxona to‘lovlari bo‘yicha 
qarzlar to‘langanda: 
Dt 6410 – “Byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzlar (turlari bo‘yicha)” scheti; 
Kt pul mablag‘larini hisobga oluvchi schetlar krediti (5110-5510); 
g) konsignatsiya tovarlari sotilganda; 
Db 4010 – “Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan hisobvaraqlar” schet– shartnoma 
bahosi bo‘yicha sotilgan tovarlar summasiga, hisoblangan QQS (QQS to‘lovlari uchun) qo‘shilgan 
holda: 
Kt 9030 – “Ish bajarish va xizmat ko‘rsatishdan daromadlar” – vositachilik haqi summasiga; 
Kt turli kreditorlarga bo‘lgan qarzlarni hisobga oluvchi schet (6900) – tovar invoysi va BYuD 
bo‘yicha sotish sanasidagi Markaziy bank kursi bo‘yicha konsignatsiya tovari qiymatiga; 
Kt 6410 – “Byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qarz (turlari bo‘yicha)” scheti – vositachilik haqi 
summasidan kelib chiqib aniqlanadigan QQS summasiga (QQS to‘lovlari uchun). 
Bir vaqtning o‘zida sotilgan konsignatsiya tovarlari qiymatini hisobdan chiqarish balansdan 
tashqari 004 “Komissiyaga qabul qilingan tovarlar” schetining krediti bo‘yicha aks ettiriladi; 
D) bojxona to‘lovlari bo‘yicha xarajatlarni (sotilgan konsignatsiya tovarlarining ulushiga 
to‘g‘ri keladigan chetdan keltirilgan konsignatsiya tovarlari bo‘yicha QQS qo‘shilgan holda) ushbu 
tovarlarni sotish paytida moliyaviy natijalarga hisobdan chiqarish: 
Dt Davr xarajatlarini hisobga oluvchi schet lar(9400); 

Kt 3290 – “Boshqa kechiktirilgan xarajatlar” scheti krediti. 
Konsignatsiya shartnomasi bo‘yicha olingan tovarlar konsignantga ko‘tarilgan hollarda 3290-
“Boshqa kechiktirilgan xarajatlar” hisobvarag‘ida as ettirilgan bojxona to‘lovlari va QQS bo‘yicha 
konsignator xarajatlarining qaytarilgan tovarlar ulushiga to‘g‘ri keladigan qismi konsignatorning 
moliyaviy natijalariga (davr xarajatlariga) hisobdan chiqariladi; 
Ye) xaridorlar va buyurtmachilardan pul mablag‘lari kelib tushganda: 
Dt Pul mablag‘larini hisobga oluvchi schetlar; 
Kt 4010-“Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schetlar”; 
j) byudjetga QQS bo‘yicha qarzlar to‘langanda (QQS to‘lovlari uchun) 
Dt 6410 – “Byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzlar (turlari bo‘yicha)” scheti; 
Kt pul mablag‘larini hisobga oluvchi schetlar; 
z) konsignatorga qarzlar to‘langanda: 
Dt turli kreditorlarga bo‘lgan qarzlarni hisobga oluvchi schet (6900); 
Kt pul mablag‘larini hisobga oluvchi schetlar. 
Chet el valyutasidagi operatsiyalarni moliyaviy va statistik hisobotlarda aks ettirish. 
Jamg‘arish usulida 6230-“Boshqa muddati uzaytirilgan daromadlar” 7230-“Boshqa uzoq muddatli
kechiktirilgan xarajatlar” 3290-“Boshqa kechiktirilgan daromadlar” 0990- “Boshqa uzoq muddatli 
kechiktirilgan xarajatlar” schetlarida hisobga olingan kurs farqlari “Buxgalteriya balansi” (1-shakl) 
aktiv va passivining tegishli satrlarida va boshqa hisobotlarning tegishli moddalarida aks ettiriladi. 
Xo‘jalik yurituvchi sub’ektning moliyaviy natijalariga kiritilgan kurs farqlari moliyaviy 
hisobotning “Moliyaviy natijalari to‘g‘risidagi hisobot” (2-shakl) statistik hisobotning “Korxonaning 
xarajatlari to‘g‘risidagi hisobot” (5-shakl) va boshqa hisobotlarning tegishli moddalarida aks 
ettiriladi. 
Xo‘jalik yurituvchi sub’ektning ustav kapitali shakllanishida vujudga kelgan kurs farqlari 
buxgalteriya balansi (1-shakl)ning passivida “Qo‘shilgan kapital” moddasida, “Xususiy kapital 
to‘g‘risidagi hisobot” (5-shakl)ning “Qo‘shilgan kapital” ustunida va boshqa hisobotlarning tegishli 
moddasida aks ettiriladi.
O‘zbekiston respublikasidan tashqarida faoliyat yuritish uchun ishlatiladigan aktivlar va 
majburiyatlarni hisobga olish. Moliyaviy hisobot tuzishda O‘zbekiston Respublikasidan tashqarida 
faoliyat yuritish uchun foydalaniladigan chet el valyutasida ifodalangan aktivlar va majburiyatlar 
qiymati so‘mga qayta hisoblanishi kerak.Bunday faoliyat O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligiga 
ko‘ra yuridik shaxs hisoblangan xo‘jalik yurituvchi sub’ekt tomonidan O‘zbekiston Respublikasidan 
tashqarida mustaqil balansga ajratilmagan tarkibiy bo‘linmalar orqali amalga oshiriladi. 
Chet el valyutasida ifodalangan aktivlar va majburiyatlar qiymatini so‘mga qayta hisoblash 
Markaziy bankning mazkur chet el valyutasining so‘mga nisbatan kursi bo‘yicha amalga oshiriladi. 
Chet el valyutasida ifodalangan, qayta baholash va kurs farqini aniqlash maqsadida 
o‘tkaziladigan (balansning valyuta moddalari) hamda O‘zbekiston Respublikasidan tashqarida 
faoliyat yuritish uchun ishlatiladigan aktivlar va majburiyatlarning qiymatini so‘mda qayta hisoblash 
hisobot oyining oxirigi kuniga va xo‘jalik operatsiyalarini sodir etish sanasiga bo‘lgan Markaziy 
bankning kursi bo‘yicha amalga oshiriladi. 
Xo‘jalik yurituvchi sub’ektning O‘zbekiston Respublikasidan tashqarida faoliyat yuritish 
uchun ishlatiladigan asosiy vositalari, nomoddiy aktivlari, o‘rnatiladigan uskunalari, kapital 
qo‘yilmalari, tovar-moddiy zaxiralarining chet el valyutasida ifodalangan qiymatini so‘mlarda qayta 
hisoblash ularni buxgalteriya hisobiga qabul qilish sanasida Markaziy bank kursi bo‘yicha amalga 
oshiriladi. 
Xo‘jalik yurituvchi sub’ektning asosiy vositalari, nomoddiy aktivlari, o‘rnatiladigan 
uskunalari, kapital qo‘yilmalari, tovar-moddiy zaxiralari qiymatini O‘zbekiston Respublikasidan 
tashqarida faoliyat yuritish joyi – xorijiy davlatning qonun xujjatlari yoki qoidalariga muvofiq qayta 
baholangan qiymatini qayta hisoblash ko‘rsatilgan qayta baholash sanasida Markaziy bank kursi 
bo‘yicha amalga oshiriladi. 
O‘zbekiston Respublikasidan tashqarida faoliyat yuritishdan moliyaviy natijalarni 
shakllantiradigan, chet el valyutasida ifodalangan daromadlar va xarajatlarni so‘mda qayta hisoblash 

Markaziy bank kurslari hosilalari va hisobot davrida ular amal qilish kunlari miqdorlarining 
summasini hisobot davridagi chiqarilgan kurslar o‘rta miqdoridan foydalangan holda amalga 
oshiriladi. 
Xo‘jalik yurituvchi sub’ektning O‘zbekiston Respublikasidan tashqarida faoliyat yuritish 
uchun ishlatiladigan aktivlari va majburiyatlarining chet el valyutasida ifodalangan qiymatini so‘mda 
qayta hisoblash natijasida yuzaga kelgan kurs farqi buxgalteriya hisobida bevosita kiritish yoki 
jamg‘arish usulini qo‘llagan holda aks ettiriladi. 
Xorijiy valyuta muomalalarini rasmiylashtirish uchun bankda valyuta joriy schyotini ochish 
kerak. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Banki tomonidan xorijiy valyuta muomalalarini amalga 
oshirishga ruxsat (litsenziya) berilgan banklarda valyuta schyotini ochish mumkin. Bunday litsenziya 
olgan banklarni vakillik banklari deyiladi. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining vaqti-vaqti 
bilan chop etiladigan byulletinida keltirilgan xorijiy valyutalarda schyotlar ochish mumkin. 
Valyuta schyotini ochish uchun bank quyidagi hujjatlarni talab qiladi: 
1. Valyuta schyotini ochish to‘g‘risida ariza. 
2. Ta’sis hujjatlari ko‘chirmasi (notariusda yoki ro‘yxatga oluvchi organ tomonidan 
tasdiqlangan ustav, ta’sis shartnomalari) 
3. Notariusda tasdiqlangan ro‘yxatdan o‘tganlik to‘g‘risidagi hujjatlarning ko‘chirmasi. 
4. Korxonani ro‘yxatdan o‘tgan joyidan soliq inspektsiyasi va Pensiya fondida hisobga 
olinganligi to‘g‘risida mahlumotnoma. 
5. Imzolar nusxalari qo‘yilgan va yumaloq muhr tushirilgan kartochka. 
Qo‘shma korxonalar va xorijiy firmalar qo‘shimcha qilib O‘zbekiston Respublikasi Adliya 
Vazirligi tomonidan ularni xorijiy investitsiyali korxonalar reestriga kiritilganligi to‘g‘risida 
beriladigan guvohnoma topshiradilar. 
Valyuta schyoti ochilgandan so‘ng bank bilan korxona o‘rtasida hisoblashish-kassa 
xizmatlarini ko‘rsatish to‘g‘risida shartnoma tuziladi. Unda bankning ko‘rsatadigan xizmatlar 
ro‘yxati, xizmatlari uchun to‘lanadign haq tariflari, mablag‘larni joylashtirish shartlari, tomonlarning 
huquq va burchlari va boshqalar ko‘rsatiladi. 
2001 yil 7 noyabrda Moliya vaziriligi, Davlat soliq qo‘mitasi, Makroiqtisodiyot va statistika 
vazirligi va Markaziy bankning 119, 2001-11, 34 va 205-8 sonli qarori bilan tasdiqlangan 
«Buxgalteriya hisobi,statistika va boshqa hisobotda xorijiy valyutadagi muomalalarni aks ettirish 
tartibi to‘g‘risida Nizom»ga binoan mulk shaklidan qathiy nazar O‘zbekiston Respublikasi hududida 
xorijiy valyuta muomalalarini amalga oshiruvchi barcha xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar (banklardan 
tashqari) 2001 yil 1 noyabrdan boshlab xorijiy valyutadagi muomalalarni buxgalteriya hisobida 
quyidagicha aks ettirish tartibi belgilangan. 
Xorijiy valyuta mablag‘lari, qiymatliklari va muomalalari xo‘jalik muomalasi sodir bo‘lgan 
sanaga Markaziy bank kursi bo‘yicha so‘m ekvivalentida aks ettiriladi. Jumladan quyidagilar 
bo‘yicha: 
a) kassadagi valyuta mablag‘lari, bankdagi depozit va ssuda schyotlari, akkreditivlar, valyuta 
ssuda qarzlari; 
b) xorijiy valyutadagi debitor va kreditor qarzlar; 
v) tuzilgan shartnomalar bo‘yicha yuk boj dekleratsiyasi rasmiylashtirish sanasiga import 
qilingan tovar-material qiymatliklar va boshqa aktivlarning kirimi; 
g) bojxona to‘lovlarining amalga oshirilishi; 
d) xolrijiy valyuta ko‘rinishidagi pul hujjatlar; 
e) xorijiy valyutadagi qimmatli qog‘ozlar. 
Xorijiy valyutani sotish va sotib olish buxgalteriya hisobida muomala sodir bo‘lgan sanaga 
bo‘lgan Markaziy bank kursi bo‘yicha aks ettiriladi. 
Xorijiy valyutani sotish(sotib olish)da sodir bo‘ladigan kursdagi farq (ijoyuiy va salbiy) ijobiy 
bo‘lsa – 9540-«Kurs farqlardan olingan daromadlar» schyotida salbiy bo‘lsa – 9630-«Kurs 
farqlaridan zararlar» schyotida hisobga olinadi. 
Xorijiy valyutani sotilishi buxgalteriya hisobida quyidagicha aks ettiriladi: 
a) valyuta schyotidan xorijiy valyutani Markaziy bank kursi bo‘yicha o‘tkazilishi 

D-t 5500«Bankdagi maxsus schyotlardagi pul mablag‘larini hisobga oluvchi schyotlar» 
schyotining «Blokschyot» subschyoti 
K-t 5200 «Valyuta schyoti» 
b) Markaziy bank kursi bo‘yicha xorijiy valyutaning «Blokschyot»dan chiqarilishi 
D-t 9220 «Boshqa aktivlarning sotilish» 
K-t 5500 «Bankdagi maxsus schyotlardagi pul mablag‘larini hisobga oluvchi schyotlar» 
schyotining «Blokschyot» subschyoti 
v) valyuta bozorida kelishilgan kurs bo‘yicha sotilgan xorijiy valyutaning so‘m ekvivalentini 
hisob-kitob schyotiga o‘tkazilishi 
D-t 5110-«Hisob-kitob schyoti» 
K-t 9220-«Boshqa aktivlarning chiqib ketishi»
g) xorijiy valyutani sotishda hosil bo‘lgan ijobiy kurs farqini Markaziy bank kursidan ortig‘ini 
aks ettirilishi 
D-t 9220-«Boshqa aktivlarning chiqib ketishi» 
K-t 9540-«Valyuta kursi farqidan daromadlar» 
d) xorijiy valyutani sotishda hosil bo‘lgan salbiy kurs farqini (Markaziy bank kursidan kam) 
aks ettirilishi 
D-t 9620-«Valyuta kursi farqidan zararlar» 
K-t 9220-«Boshqa aktivlarning chiqib ketishi» 
O‘zining mahsulot(ish, xizmat)lari narxi(tariflari)ni xorijiy valyuta ekvivalentida 
belgilaydigan xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar o‘zaro hisob-kitoblarni milliy valyuta – so‘mda olib 
boradilar. xizmatko‘rsatgan sanadan boshlab to‘lanmalarni tushgan sanasigacha Markaziy bank 
kursining o‘zgarishi natijasida sodir bo‘ladigan moliyaviy faoliyatdan olingan boshqa daromad 
(xarajat) sifatida xo‘jalik yurituvchi sub’ektning moliyaviy natijalariga olib boriladi. 
Xo‘jalik yurituvchi sub’ekt har bir hisobot oyining oxirgi sanasiga balansning valyuta – 
moddalarini Markaziy bank kursi bo‘yicha qaytadan baholaydi va sodir bo‘lgan kurs farqlari ijobiy 
bo‘lsa – «Kelgusi davr daromadlari» schyotining «Joriy kurs farqi» subschyotiga, salbiy bo‘lsa – 
3100-«Kelgusi davr xarajatlarini hisobga oluvchi schyotlari» schyotining «Joriy kurs farqi» 
subschyotiga o‘tkaziladi. 
Balansning valyuta moddalariga quyidagilar kiritiladi: 
a) xo‘jalik yurituvchi sub’ekt tomonidan xorijiy valyutaga sotib olingan mulk (asosiy 
vositadlar, nomoddiy aktivlar, tovar-moddiy qiymatliklar); 
b) xorijiy investitsiyali korxona ham qo‘shilgan holda xo‘jalik yurituvchi sub’ektning ustav 
kapitali o‘lchami va ahsischilar (qatnashchilar)ning ulushlari. 
Oldindan yig‘ilib kelingan va har oygi balans valyuta moddalarini qayta baholashdan hosil 
bo‘lgan ijobiy va salbiy kurs farqlari tegishli «Kelgusi davr daromadlari» va 3100-«Kelgusi davr 
xarajatlari» schyotlarida aks ettirilib, quyidagi tartibda moliyaviy-xo‘jalik faoliyati natijalariga 
o‘tkaziladi. 
a) xorijiy valyuta debitor va kreditor qarzlar bo‘ymcha ularning qaytarilishi (yoki hisobdan 
chiqarilishi)ga qarab; 
b) qolgan boshqa hollarda – balansning tegishli valyuta moddalari bilan xo‘jalik 
muomalalarini sodir bo‘lishiga qarab. 
Moliya-xo‘jalik faoliyatiga natijalariga o‘tkazilgan ijobiy kurs farqi «Kurs farqlarilaridan 
olingan daromadlar» schyotining krediti bo‘yicha aks ettirilib daromad (foyda) solig‘iga tortiladigan 
bazani ko‘paytiradi, salbiy kurs farqi esa «Kurs farqlaridan zararlar» schyotining debetida aks 
ettirilib, daromad(foyda) solig‘iga tortiladigan bazadan chegirib tashlanadi. 
Yalpi daromaddan solq to‘lovchilar uchun kurs farqi qismida soliqqa tortish obhekti bo‘lib, 
"«oliyaviy faoliyatdan olingan foyda va zara» schyotining saldosi hisoblanadi.
Yagona soliq to‘lovchilar uchun kurs farq qismida soliqqa tortish obhekti bo‘lib, ijobiy kurs 
farqi hisoblanadi. Bunda yagona soliqni hisoblab chiqarishda salbiy kurs farqi soliqqa tortiladigan 
bazani kamaytirmaydi. 

Korxonaning ustav kapiitalini shakllanishida ta’sis hujjatlarini ro‘yxatgdan o‘tkazish sanasi 
bilan ustav kapitaliga mablag‘lar qo‘yilgan haqiqiy sanadagi Markaziy bank kurslari orasidagi farqi 
buxgalteriya hisobida qo‘shilgan kapital hisoblanib, 8410-«Emissiya daromadi» schyotida hisobga 
olinadi. 
Valyuta muomalalarini tartibga solish qonuniga binoan korxonalar vakolatli banklar orqali 
O‘zbekisoon Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilangan tartib va maqsadlar uchun 
O‘zbekiston Respublikasi ichki valyuta bozoridan xorijiy valyuta sotibolishi mumkin. Chunonchi, 
safar xarajatlari uchun, shartnoma-kontrakt majburitlarini bajarilish muomalalari va boshqalar uchun 
xorijiy valyuta sotib olishi mumkin. Xorijiy valyuta sotib olish to‘g‘risidagi korxonaning iltimosi 
quyidagi shakldagi talabnoma bilan rasmiylashtiriladi. 
___________________________________________________________ 
(vakolatli bankning nomi) 
Xorijiy valyutani sotib olish talabnomasi 
Korxonaning nomi _____________________________________________________ 
Pochta manzili ________________________________________________________ 
Telegraf manzili _____________________________________________________ 
Teleks _______________________________________________________________ 
Bitim bo‘yicha masalani hal etuvchi vakilning F.I.O. ________________________ 
_____________________________________________________________________ 
Telefon № ___________________________________________________________ 
Hisob-kitob schyotining № _______________________________________________ 
____________________________________________________________________ 
(bankning nomi) 
MFO _______________________________________________________________ 
Valyuta schyotining № ___________________________________________________ 
_____________________________________________________________________ 
(bankning nomi) 
sotib olinadigan valyutadan foydalanish maqsadi 
(keragining tagi chizilsin) 
a) ta’sis hujjatlariga binoan foydaning bir qismini xorijiy investorlarga o‘tkazish; 
b) sotib olingan qimmatbaho qog‘ozlar bo‘yicha dividendlar o‘tkazish; 
v) qonuniy asosda olingan boshqa daromadlar (qandayligi ko‘rsatilsin). 
Quyidagi shartlar bilan bizning nomimiz va hisobimizdan xorijiy valyuta mablag‘larini sotib olish 
bo‘yicha bitim tuzishni topshiramiz: 
Sotib 
olinadigan 
summa 
(AQSh dollarida) 
So‘mdagi maksimal sotibyu 
olish kursi 
Kurs 
bo‘yicha 
so‘mdagi 
umumiy sotib olish summasi 
1 
2 
3 
Talabnomaning harakat muddati ____________________________ gacha 
(sana, oy, yil) 
talabnomada ko‘rsatilgan so‘m summalari vakolatli bankning ____ sonli schyotida blokada qilingan. 
Bitim tuzilgan taqdirda sotib olingan xorijiy valyuta uchun kurs bo‘yicha so‘mdagi ekvivalent 
summani va komissiya summasini bizning schyotimizdan chiqarib olishingizni topshiramiz: 
- 
bank vakili foydasiga _______% sodir bo‘lgan muomala summasidan 
- 
o‘z RVB foydasiga tuzilgan bitimdan _________________% 
1. _________________________________________________________________ 
2. _________________________________________________________________ 
3. _________________________________________________________________ 
Korxona rahbari
(imzo) 

Bosh buxgalter
(imzo) 
«__» ______________ 200__yil. 
Xorijiy valyutani sotib olish muomalalari buxgalteriya hisobida quyidagi yozuvlar bilan 
rasmiylashtiriladi: 
Valyuta bozorida kelishilgan kurs bo‘yicha xorijiy valyutani sotib olish kuniga 
a) xorijiy valyutani sotib olish uchun hisob-kitob schyotidan so‘m ko‘rinishidagi mablag‘larni valyuta 
bozorida kelishilgan sotib olish kuniga bo‘lgan kurs bo‘yicha o‘tkazib berilishi. 
D-t 5500-«Banklardagi maxsus schyotlardagi pul mablag‘larini hisobga oluvchi schyotlar2 
schyotining «Blokschyot» subschyoti 
K-t 5110-«Hisob-kitob schyoti» 
b) Markaziy bank kursi bo‘yicha xorijiy valyuatni valyuta schyotiga o‘tkazilishi 
D-t 5200-«Chet el valyutasidagi pul mablag‘larini hisobga oluvchi schyotlar» 
K-t 5500-«Bankdagi maxsus schyotlardagi pul mablag‘larini hisobga oluvchi schyotlar» schyotining 
«Blokschyot» subschyoti 
v) xorijiy valyutani Markaziy bank kursidan past kursda sotib olish natijasida sodir bo‘lgan ijobiy 
kurs farqini aks etirilishi 
D-t 5500-« Bankdagi maxsus schyotlardagi pul mablag‘larini hisobga oluvchi schyotlar» schyotining 
«Blokschyot» subschyoti 
K-t 9540-«Valyutalar kursi farqidan daromadlar» schyoti 
g) xorijiy valyutani Markaziy bank kursidan yuqori kursda sotib olish natijasida sodir bo‘lgan salbiy 
kurs farqini aks etirishlishi 
D-t 9620-«Valyutalar kursi farqidan zararlar» schyoti 
K-t 5500-«Bankdagi maxsus schyotlardagi pul mablag‘larini hisobga oluvchi schyotlar» schyotining 
«Blokschyot» subschyoti 
Xorijiy valyuta harakati to‘g‘risidagi mahlumotni bank muasasasi korxonaga valyuta schyotidan 
ko‘chirma berish yo‘li bilan xabar beradi. 5210-«Mamlakat ichidagi valyuta schyotlari» kredit 
oboroti 2/1 – jurnal-orderda aks ettiriladi. Bu schyotning debet oboroti 2/1 vedomostini yuritish bilan 
nazorat qilinadi Valyuta schyoti bo‘yicha analitik hisob kartochkalarda valyutalarning nomlari 
bo‘yicha yuritiladi. 
5210-«Mamlakat ichilagi valyuta schyotlari» bo‘yicha
analitik hisob kartochkasi 
valyutaning nomi ______________________________________ 
valyuta kursi bo‘yicha oy boshiga saldo ____________________ 
Bankning 
ko‘chirmasi 
(№, sana) 
Muomala sodir 
bo‘lgan sanaga 
bo‘lgan kursi 
OBOROTLARI 
Debet bo‘yicha 
Krediti bo‘yicha 
Valyutadagi 
summasi 
Kurs bo‘yicha 
Valyutadagi 
summasi 
Kurs 
bo‘yicha 
Oy bo‘yicha jami 
Oy oxiriga saldo 

Download 4,92 Mb.