27.2. Jismoniy shaxslarning jami daromadi
Jismoniy shaxslarning jami daromadiga quyidagilar kiradi:
1) mehnatga haq to‘lash tarzidagi daromadlar;
288
2) mulkiy daromadlar;
3) moddiy naf tarzidagi daromadlar;
4) boshqa daromadlar.
Yuridik shaxslar amalga oshiradigan quyidagi xarajatlar jismoniy shaxslarning daromadi
sifatida qaralmaydi:
1) xodimlarni qonun hujjatlarida belgilangan normalarga muvofiq sut hamda boshqa
davolash-profilaktika oziq-ovqati, shaxsiy himoya va gigiena vositalari bilan ta’minlash bo‘yicha
xarajatlar;
2) kasaba uyushmasi qo‘mitasi tomonidan amalga oshiriladigan to‘lovlar, shu jumladan
a’zolik badallari hisobidan kasaba uyushmasi a’zolariga beriladigan moddiy yordam, bundan
kasaba uyushmasi qo‘mitasining xodimlariga mehnat vazifalarini bajarganlik uchun beriladigan pul
mukofotlari va boshqa to‘lovlar mustasno;
3) xodimlarni ish joyiga olib kelish va qaytarib olib ketish bilan bog‘liq xizmat transportini
saqlash xarajatlari;
4) diniy rasm-rusumlar va marosimlarni, bayram tantanalarini o‘tkazish, vakillik
xarajatlari, shuningdek yuridik shaxsning xodimlarning mehnat va dam olish sharoitlarini
ta’minlash bilan bog‘liq hamda muayyan jismoniy shaxslarning daromadi hisoblanmaydigan
boshqa xarajatlar;
5) xodimga ishlab chiqarish faoliyatini amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan maxsus kiyim-
bosh, maxsus poyabzal, formali kiyim-bosh berish bo‘yicha xarajatlar;
6) xodim boshqa joyga ishga o‘tkazilganda yoxud ko‘chib borganda ko‘chish, mol-mulkini
ko‘chirib borish, joy ijarasi (yo‘l xarajatlari uchun beriladigan pul) bilan bog‘liq xarajatlarni to‘lash
yoki bu xarajatlarning o‘rnini qoplash xarajatlari;
7) xizmat safarlaridagi quyidagi kompensatsiya to‘lovlari:
tasdiqlovchi hujjatlar asosida xizmat safari joyiga borish va u yerdan qaytib kelish uchun,
shu jumladan joy band qilish uchun haq to‘lashni qo‘shgan holda haqiqatda amalga oshirilgan
to‘lovlar. Yo‘l hujjatlari bo‘lmagan taqdirda, temir yo‘l transportidagi (agar temir yo‘l qatnovi
bo‘lmasa, shaharlararo avtobusdagi) yo‘l haqi qiymati miqdorida, biroq aviachipta qiymatining 30
foizidan oshmaydigan miqdorda;
uy-joyni ijaraga olish bo‘yicha haqiqatda amalga oshirilgan to‘lovlar. Yashaganligini
tasdiqlovchi hujjatlar bo‘lmagan taqdirda – qonun hujjatlarida belgilangan normalar doirasida;
tasdiqlovchi hujjatlar asosida uy-joyni band qilish uchun to‘lovlar;
qonun hujjatlarida belgilangan normalar doirasida xizmat safarida bo‘lingan vaqt uchun
to‘lanadigan kundalik harajatlar uchun haq (sutkalik pullar);
qonun hujjatlarida belgilangan va hujjatlar bilan tasdiqlangan boshqa to‘lovlar;
8) qonun hujjatlarida nazarda tutilgan normalar doirasida xodimga to‘lanadigan
kompensatsiya to‘lovlari (kompensatsiyalar):
doimiy ishi yo‘lda kechadigan yoki harakatlanish va (yoki) qatnov tusiga ega bo‘lgan
xodimga kompensatsiya to‘lovlari (kompensatsiyalar);
xizmat ishlari uchun shaxsiy avtomobildan foydalanganlik uchun kompensatsiya to‘lovlari
(kompensatsiyalar), bundan xizmat safarlari mustasno;
dala ta’minoti;
289
amaldagi qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa kompensatsiya to‘lovlari
(kompensatsiyalar);
9) mehnatda mayib bo‘lganlik yoki sog‘liqqa boshqacha shikast yetganlik bilan bog‘liq
zararning o‘rnini qoplash bo‘yicha quyidagi miqdordagi to‘lovlar:
jabrlanuvchi mehnatda mayib bo‘lguniga qadar olgan o‘rtacha oylik ish haqiga nisbatan foiz
hisobidagi, uning kasbga oid mehnat qobiliyatini yo‘qotganlik darajasiga muvofiq belgilanadigan
har oylik to‘lovlar (voyaga yetmagan shaxs mehnatda mayib bo‘lib qolgan taqdirda, zararning o‘rni
uning ish haqi (daromadi) miqdoridan kelib chiqqan holda, lekin qonun hujjatlarida belgilangan eng
kam ish haqining besh baravaridan kam bo‘lmagan miqdorda qoplanadi);
maxsus tibbiy parvarishga muhtoj jabrlanuvchilarga qo‘shimcha xarajatlar uchun oyiga eng
kam ish haqining ikki baravari miqdoridagi to‘lovlar;
jabrlanuvchining maishiy parvarishi uchun qo‘shimcha xarajatlar tariqasida har oyda eng
kam ish haqining ellik foizi miqdoridagi to‘lovlar;
xodimning sog‘lig‘iga shikast yetkazilganligi munosabati bilan ish beruvchi tomonidan bir
yo‘la to‘lanadigan nafaqa tariqasida jabrlanuvchining yillik o‘rtacha ish haqi miqdoridagi to‘lovlar;
10) boquvchisi vafot etganligi munosabati bilan quyidagi miqdordagi to‘lovlar:
marhumning o‘rtacha ish haqining vafot etgan boquvchining qaramog‘ida bo‘lgan va uning
vafoti munosabati bilan zararni undirishga haqli bo‘lgan mehnatga qobiliyatsiz shaxslarga to‘g‘ri
keladigan ulushi miqdoridagi to‘lovlar;
boquvchisi vafot etganligi munosabati bilan zararni undirishga haqli bo‘lgan shaxslarga bir
yo‘la to‘lanadigan nafaqa tariqasida marhumning o‘rtacha yillik ish haqining olti baravari
miqdoridagi to‘lovlar;
11) talabalarning ta’lim olishi uchun, agar qonun hujjatlarida boshqacha qoida nazarda
tutilmagan bo‘lsa, O‘zbekiston Respublikasining oliy o‘quv yurti bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri
shartnomalar bo‘yicha pulli-kontrakt asosida o‘tkaziladigan to‘lovlar;
12) O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi hisobvarag‘iga muqobil xizmat shartnomasi
bo‘yicha o‘tkaziladigan mablag‘lar;
13) mol-mulkni sug‘urtalash va (yoki) hayotni uzoq muddatli sug‘urtalash bo‘yicha sug‘urta
mukofotlari. Mol-mulkni sug‘urtalash va (yoki) hayotni uzoq muddatli sug‘urtalash shartnomasi
muddatidan ilgari bekor qilinganda va sug‘urtalovchi sug‘urta qilinuvchiga sug‘urta mukofotining
bir qismini yoki to‘liq qaytarsa, qaytarilgan sug‘urta mukofoti miqdori jismoniy shaxsning soliq
solinadigan jami daromadi tarkibiga kiritiladi;
14) yosh oilalar a’zolarining uy-joy olish uchun yuridik shaxsdan – ish beruvchidan olgan
mablag‘lari. Uy-joy olingan (mulk huquqi davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan) sanadan e’tiboran besh yil
ichida sotilsa, daromadlarga belgilangan tartibda soliq solinadi.
Mehnatga haq to‘lash tarzidagi daromadlar
Mehnat shartnomalariga yoki ishlar bajarish va xizmatlar ko‘rsatish predmeti bo‘lgan
fuqarolik-huquqiy tusdagi shartnomalarga muvofiq jismoniy shaxslarga hisoblanadigan va
to‘lanadigan barcha to‘lovlar mehnatga haq to‘lash tarzidagi daromadlar deb e’tirof etiladi.
Mehnatga haq to‘lash tarzidagi daromadlarga quyidagilar ham kiradi:
Rag‘batlantirish xususiyatiga ega to‘lovlar jumlasiga quyidagilar kiradi:
1) yillik ish yakunlari bo‘yicha mukofot, bir yo‘la beriladigan mukofotlar;
2) yuridik shaxsning mukofotlash to‘g‘risidagi qoidasida nazarda tutilgan rag‘batlantirish
xususiyatiga ega to‘lovlar;
290
3) kasb mahorati, murabbiylik uchun tarif stavkalariga va maoshlarga ustamalar;
4) ta’tilga har yilgi qo‘shimcha haqlar;
5) ko‘p yil ishlaganlik uchun pul mukofoti va to‘lovlar;
6) ratsionalizatorlik taklifi uchun to‘lov.
Mehnatga haq to‘lash tarzida daromadga kiritiladigan kompensatsiya to‘lovlari
(kompensatsiyalar) jumlasiga quyidagilar kiradi:
1) tabiiy-iqlim sharoitlari noqulay bo‘lgan joylardagi ishlar bilan bog‘liq qo‘shimcha
to‘lovlar;
2) O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadigan kasblar va ishlar
ro‘yxati bo‘yicha og‘ir, zararli, o‘ta zararli mehnat sharoitlarida ishlaganlik uchun ustamalar;
3) texnologik jarayon jadvalida nazarda tutilgan tungi vaqtda, ish vaqtidan tashqari, dam
olish kunlarida va bayram (ishlanmaydigan) kunlarida ishlaganlik uchun tarif stavkalariga hamda
maoshlarga ustamalar va qo‘shimcha to‘lovlar;
4) ko‘p smenali rejimda ishlaganlik, shuningdek bir necha kasbda, lavozimda
ishlaganlik va xizmat ko‘rsatish doirasini kengaytirganlik uchun ustamalar;
5) doimiy ishi yo‘lda kechadigan, harakatlanish va (yoki) ko‘chib yurish xususiyatiga
ega bo‘lgan xodimlarning, shuningdek qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda ishlar vaxta
usulida bajarilgan taqdirda, ish haqiga ustamalar;
6) yuridik shaxs joylashgan yerdan (yig‘ilish punktidan) ishlash joyigacha va orqaga qaytish
uchun vaxtada ishlash jadvalida nazarda tutilgan ishlar vaxta usulida bajarilgan taqdirda yo‘lga
ketadigan kunlar, shuningdek xodimlar meteorologik sharoitlar sababli va transport tashkilotlarining
aybi bilan yo‘lda ushlanib qolgan kunlar uchun tarif stavkasi, maosh miqdorida to‘lanadigan
summalar;
7) yer osti ishlarida doimiy band bo‘lgan xodimlarga ularning stvoldan ishlash joyiga
borish va u yerdan qaytish uchun shaxtada (konda) harakatlanishining me’yoriy vaqti uchun
to‘lanadigan qo‘shimcha haqlar;
8) qonun hujjatlarida belgilangan normalardan ortiqcha dala ta’minoti;
9) xizmat safarlari vaqtidagi qonun hujjatlarida belgilangan normalardan ortiqcha kundalik
harajatlar uchun haq (sutkalik pullar);
10) ishlar vaxta usulida tashkil qilinganda, ish vaqti umumlashtirilgan holda hisobga
olinayotganda va qonun hujjatlarida belgilangan boshqa hollarda xodimlarga ish vaqtining
belgilangan davomiyligidan ortiq ishlaganliklari munosabati bilan beriladigan dam olish kunlari
(otgullar) uchun to‘lovlar;
11) xizmat ishlari uchun xodimning shaxsiy avtomobilidan yoki xizmat maqsadlari uchun
uning boshqa mol-mulkidan qonun hujjatlarida belgilangan normalardan ortiqcha foydalanganlik
uchun to‘lovlar;
12) mehnatda mayib bo‘lganlik yoki sog‘liqqa boshqacha shikast yetganlik bilan bog‘liq
zararning o‘rnini qoplash uchun ortiqcha olingan summalar.
Ishlanmagan vaqt uchun haq to‘lashga quyidagilar kiradi:
1) qonun hujjatlariga muvofiq navbatdagi (har yillik) va qo‘shimcha ta’tillarga haq to‘lash,
foydalanilmagan navbatdagi (har yillik) va qo‘shimcha ta’tillar uchun kompensatsiya, o‘smirlarning
imtiyozli soatlariga, onalar bolani ovqatlantirishi uchun ishda beriladigan tanaffuslarga, shuningdek
tibbiy ko‘rikdan o‘tish bilan bog‘liq vaqt uchun haq to‘lash;
291
2) asosiy ish haqi qisman saqlanib qolgan holda majburiy ta’tilda bo‘lgan xodimlarga
beriladigan to‘lovlar;
3) donor xodimlarga ko‘rikdan o‘tish, qon topshirish va qon topshirilgan har bir kundan
keyin beriladigan dam olish kunlari uchun haq to‘lash;
4) O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksiga muvofiq davlat yoki jamoat vazifalarini
bajarganlik uchun mehnatga haq to‘lash;
5) qishloq xo‘jaligi va boshqa ishlarga jalb qilinadigan xodimlarning asosiy ish joyi
bo‘yicha saqlab qolinadigan ish haqi;
6) boshqa yuridik shaxslardan avvalgi ish joyida lavozim bo‘yicha maoshi miqdorlari
ma’lum bir muddat davomida saqlab qolingan holda ishga olingan, shuningdek vaqtinchalik
vazifani bajarib turganda xodimlarga maoshdagi farqni to‘lash;
7) yuridik shaxslarning xodimlariga kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish
tizimida ishdan ajralgan holda o‘qishlari vaqtida asosiy ish joyi bo‘yicha ularga to‘lanadigan ish
haqi;
8) xodimning aybisiz bekor turib qolingan vaqt uchun haq to‘lash;
9) mehnat layoqatini vaqtincha yo‘qotgan xodimlarga qo‘shimcha haq to‘lash;
10) qonun hujjatlariga muvofiq yoki yuridik shaxsning qarori bilan majburiy progul vaqti
yoki kam haq to‘lanadigan ishni bajarganlik uchun haq to‘lash;
11) o‘n ikki yoshga to‘lmagan ikki va undan ortiq bolasi yoki o‘n olti yoshga to‘lmagan
nogiron bolasi bor ayollarga qonun hujjatlariga muvofiq qo‘shimcha ta’til haqini to‘lash;
12) yuridik shaxslarning asosiy ishidan ozod qilingan va ozod qilinmagan holda
xodimlar tayyorlash, ularni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish uchun hamda
o‘quvchilar va talabalarning ishlab chiqarish amaliyotiga rahbarlik qilish uchun jalb qilinadigan
yuqori malakali xodimlari mehnatiga haq to‘lash;
13) yuridik shaxsning boshqaruv organi (kuzatuv kengashi yoki boshqa shunga o‘xshash
organi) a’zolariga yuridik shaxsning o‘zi amalga oshiradigan to‘lovlar;
14) moddiy yordam to‘lovi;
15) yuridik shaxsning mablag‘lari hisobidan to‘lanadigan pensiyalar va nafaqalarga
qo‘shimchalar, stipendiyalar;
16) oliy o‘quv yurtini tamomlaganidan keyin yosh mutaxassislarga ta’til vaqti uchun yuridik
shaxs hisobidan to‘lanadigan nafaqalar;
17) xodimga muhim sana, uzoq yillik xizmati, jamoatchilik faoliyatidagi yutuqlari munosabati
bilan to‘lanadigan rag‘batlantirish tarzidagi to‘lov.
Mulkiy daromadlar
Jismoniy shaxslarning mulkiy daromadlari tarkibiga quyidagilar kiradi:
1) foizlar;
2) dividendlar;
3) mol-mulkni ijaraga berishdan olingan daromadlar;
4) jismoniy shaxslarga xususiy mulk huquqi asosida tegishli bo‘lgan mol-mulkni realizatsiya
qilishdan olingan daromadlar;
5) sanoat mulki ob’ektlariga berilgan patent (litsenziya) sotilgan taqdirda, patent (litsenziya)
egasi bo‘lgan jismoniy shaxs sotishdan olgan daromad;
292
6) royalti;
7) qimmatli qog‘ozlarni realizatsiya qilishdan tushgan daromadlar va yuridik shaxslarning
ustav fondidagi (ustav kapitalidagi) ulushini (payini) realizatsiya qilishdan olingan daromadlar;
8) soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar to‘laganidan keyin xususiy korxona mulkdori hamda
fermer xo‘jaligi boshlig‘i, xususiy amaliyot bilan shug‘ullanuvchi notarius ixtiyorida qoladigan
foyda summasi.
Moddiy naf tarzidagi daromadlar
Soliq to‘lovchi tomonidan moddiy naf tarzida olinadigan daromadlar quyidagilardir:
1) yuridik shaxs tomonidan jismoniy shaxs manfaatlarini ko‘zlab, tovarlar (ishlar, xizmatlar)
haqini, mulkiy huquqlarni to‘lash, shu jumladan:
jismoniy shaxslarning bolalarini maktabgacha ta’lim muassasalarida o‘qitish, tarbiyalash;
kommunal xizmatlar, xodimlarga berilgan uy-joy haqini, uy-joydan foydalanish xarajatlari
yotoqxonadagi joylar haqini yoki ularning o‘rnini qoplash qiymatini to‘lash;
oziq-ovqat, oylik yo‘l chiptalari yoki ularning o‘rnini qoplash qiymatini to‘lash;
sanatoriy-kurortlarda davolanish yo‘llanmalari qiymatini, dam olish, statsionar va
ambulatoriyaga qatnab davolanish haqini yoki ularning o‘rnini qoplash qiymatini to‘lash;
yuridik shaxsning jismoniy shaxs daromadi bo‘lgan boshqa xarajatlari;
2) sovg‘alar, tekin berilgan, shu jumladan hadya qilish shartnomasi asosida berilgan
tovarlar, soliq to‘lovchining manfaatlarini ko‘zlab, bajarilgan ishlar va ko‘rsatilgan xizmatlar
qiymati;
3) tovarlarning (ishlarning, xizmatlarning) xodimlarga realizatsiya qilinadigan narxi va shu
tovarlarning (ishlarning, xizmatlarning) hisoblab chiqarilgan qiymati o‘rtasidagi salbiy tafovut;
4) qonun hujjatlariga muvofiq xodimlarga temir yo‘l, aviatsiya, daryo, avtomobil transporti
va shahar elektr transportida yurish bo‘yicha beriladigan imtiyozlar summasi;
5) jismoniy shaxsning yuridik shaxs oldidagi qarzining yuridik shaxs qarori bilan hisobdan
chiqarilgan summalari;
6) ish beruvchi tomonidan to‘lovlar hisobiga to‘lanib, xodimdan ushlab qolinishi lozim
bo‘lgan, lekin ushlab qolinmagan summalar.
Soliq to‘lovchi yuridik shaxsdan tovarlar (ishlar, xizmatlar) olgan taqdirda, ushbu
tovarlarning (ishlarning, xizmatlarning) qiymati ularni olish narxidan yoki tannarxidan kelib
chiqqan holda belgilanadi.
Jismoniy shaxs yuridik shaxsdan aktsiz to‘lanadigan tovarlar yoki qo‘shilgan qiymat solig‘i
solinadigan tovarlar (ishlar, xizmatlar) olsa, bunday tovarlar (ishlar, xizmatlar) qiymatida aktsiz
solig‘ining va qo‘shilgan qiymat solig‘ining tegishli summasi hisobga olinadi.
Boshqa daromadlar
Jismoniy shaxslarning boshqa daromadlari jumlasiga quyidagilar kiradi:
1) davlat ijtimoiy sug‘urtasi bo‘yicha nafaqalar, ishsizlik nafaqalari, ijtimoiy nafaqalar va
pensiyalar;
2) stipendiyalar;
3) jismoniy shaxslarga xayriya va ekologiya jamg‘armalarining mablag‘laridan ko‘rsatiladigan
moddiy yordam;
293
4) donorlik uchun pul mukofotlari;
5) alimentlar;
6) hayvonlarni (qoramol, parranda, mo‘ynali va boshqa hayvonlarni, baliq va boshqalarni)
tirik holda hamda ularni so‘yib, mahsulotlarini xom yoki qayta ishlangan holda, ipak qurti,
chorvachilik, asalarichilik va dehqonchilik mahsulotlarini tabiiy va qayta ishlangan holda sotishdan
olingan daromadlar;
7) jismoniy shaxslardan tekin (shu jumladan hadya shartnomalari bo‘yicha) olingan mol-
mulk yoki mulkiy huquqlar qiymati;
8) musobaqalarda, ko‘riklarda, tanlovlarda sovrinli o‘rinlar uchun beriladigan sovrinlar, pul
mukofotlari;
9) yutuqlar;
10) grantlar, shu jumladan chet davlatlar grantlari bo‘yicha olingan summalar;
11) jamg‘arib boriladigan majburiy pensiya badallari, ular bo‘yicha olingan foiz tarzidagi va
boshqa daromadlar, jamg‘arib boriladigan pensiya to‘lovlari;
12) yaratilgan fan, adabiyot va san’at asarlari (predmetlari) uchun jismoniy shaxslar
tomonidan olingan daromadlar;
13) O‘zbekiston Respublikasining davlat mukofotlari va davlat pul mukofotlariga sazovor
bo‘lgan jismoniy shaxslar olgan bir yo‘la beriladigan davlat pul mukofoti yoki shunga teng
bahodagi esdalik sovg‘alarining qiymati;
14) xalqaro sport musobaqalarida sovrinli o‘rinlarni egallaganligi uchun sportchilar olgan
bir yo‘la beriladigan pul mukofoti;
15) xodim bilan mehnat shartnomasi alohida asos bo‘yicha tugatilgan taqdirda, mehnat
to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiq moddiy yordam sifatida beriladigan ishdan bo‘shatish
nafaqasi va boshqa to‘lovlar.
|
