Kirish
“Bugun jamiyatimiz shuni anglab oldiki, hayotimizni yaxshilash, aholi turmush
darajasini ko‘tarish, iqtisodiyotimizning samaradorligini oshirish, xalqimizni boqish,
istiqbolimizni
rejalash - xullas, qanday muammo, qanday masalani ko‘rmaylik, ularning
aksariyati birinchi navbatda qishloq xo‘jaligiga borib taqaladi. Hammamizni boqadigan, ozuqa
beradigan soha-qishloq xo‘jaligi tarmoqlaridir».
O‘zbekiston agrar-industrial davlat bo‘lganligi sababli, mamlakat iqtisodiyotida agrar
soha muhim o‘rinni egallaydi. +ishloq xo‘jaligi mamlakat aholisini oziq-ovqat mahsulotlari va
sanoatini xom-ashyo bilan ta'minlash bilan bir qatorda, ishga yaroqli aholining katta qismini
ish bilan ta'minlash va jamiyatdagi barcha tabaqalarning kayfiyatiga ham ta'sir ko‘rsatib turadi.
Shu bois iqtisodiy islohotlar dastlabki navbatda agrar sektordan boshlanib har bir
bosqichda o‘z ijobiy natijalarini berib kelmoqda.
Rivojlangan mamlakatlar qishloq xo‘jaligida olib borilayotgan iqtisodiy islohotlarning
tahlili va tajribalar natijalari shundan dalolat bermoqdaki, soha rivoji
uni intensivlashganlik
darajasi bilan bevosita bog‘liqdir, ushbu muhim omilga yetarlicha e'tibor bermaslik, qishloq
xo‘jaligini rivojlantirishga mo‘ljallangan barcha islohot va dasturlarning barbod bo‘lishiga olib
keluvchi sabablardan biri bo‘lgan. Shuning uchun agrar isloh qilish yoki tarmoqni
rivojlantirish strategiyasini belgilashda tarmoqda innovatsion jarayonlarni jadallashtirish,
yangi texnika va texnologiyalari jalb qilish orqali uni intensivlashtirish darajasini oshirishga
katta e'tibor berilmoqda.
Agrar sohada tub o‘zgarishlarga erishish hamda, islohotlarni keng joriy etish uchun eng
avvalo, iqtisodiyotni erkinlashtirish va shu asosda qishloq xo‘jalik tizimida logistikani qo‘llash
mavjud muammolarni yechishni osonlashtiradi.
Ma'lumki turli sifatga ega bo‘lgan moddiy oqimlarning harakatlanishiga oid faoliyat
turlari logistikaning mazmunini tashkil etadi. Logistika asosiy mazmun
va mohiyati jihatidan
xomashyo va materiallarni ishlab chiqaruvchilarga, istemolchilarga yetkazish jarayonlarini
rejalashtirish, nazorat qilish, transport operatsiyalarini tashkil etish va boshqarish, yuklarni
omborlarda saqlashni tashkil etish, mahsulotlarni is'temolchiga uning talablariga ko‘ra
yetkazib berish bilan bog‘lik muammolar yechimini topishni ko‘zda tutadi.
Bu vazifalarni amalga oshirish ularni o‘zaro bog‘liklikda tahlil va tadqiqot etish, tizimli
yondashuv va logistik
yondashuvni talab qiladi, chunki umumiy jarayonlarning har biri o‘z
navbatida juda murakkab ishlab chiqarish va realizatsiya bilan bog‘liq bo‘lgan jarayonlarni
optimallashtirishni talab qiladi.
Shuning uchun ham qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishini optimallashtirish logistikani
qo‘llashni taqozo etadi va bu fanni o‘rganish muhim hisoblanadi.
Qishloq xo‘jalik tizimida logistik ta'minotining nazariy asoslarini va ularni
O‘zbekistonning o‘ziga xos sharoitlariga tadbiq qilish imkoniyatlarini yanada chuqurroq
o‘rganish, hozirgi kun talabidir.
Logistikaning ijobiy xususiyatlarini ongli ravishda qo‘llashni boshlagan olimlar va
amaliyotchilar qatorida, birinchi navbatda, atrof muhitning tahlili, amaliy hisob yuritish, oziq-
ovqatlarni taqsimlash, inson faoliyati bilan bog‘liq jarayonlarni bashorat qilish va boshqa
sohalarda ish yuritgan qadimgi va o‘rta asrlardagi yirik mutaxassislarni tilga olish lozim.
Ammo ularning ko‘pchiligining nomlari bizgacha yetib kelmagan. Fransuz olimi Vett (16 asr),
fransuz keyinchalik esa rus olimi Jomini (19 asr), nemis olimi Ryustov (19 asr),kabilar
birinchilardan bo‘lib, logistika, uning xususiyatlari va uslublari haqidagi ma'lumotlarni yig‘ib,
rivojlantirib, ularni yetarlicha butun bo‘lgan ilmiy-amaliy tizim ko‘rinishiga keltirganlar.
O‘sha
paytlarda atrof muhit tahlili, inson hayotiy faoliyatining eng ahamiyatli jarayonlarini
boshqarish hamda tizimli ravishda aniq hisob-kitoblar asosida bashorat qiluvchilarni logistika
bo‘yicha mutaxassis deb hisoblashgan.
Harbiy, xo‘jalik va ilmiy tizimlarni logistik boshqaruvning amaliyoti samarasini
oshirishga va nazariyasini keskin rivojlanishiga, o‘tgan asrning 30-chi va 50-70 yillarida chet
el olimlari, izlanishlar olib boruvchi tashkilotlar, hamda dunyoning kuchli ishlab chiqarish,
transport, tijorat kompaniyalarining jamoalari ulkan hissa qo‘shdilar.
O‘zbekistonda ilk bor olib borilayotgan logistik izlanishlar hamda ishlab chiqarish va
tijorat faoliyatining har xil turlarini boshqarishda logistik yondashuvning amaliyotga kirib
borishi, yangi xo‘jalik sharoitlariga o‘tayotgan, mamlakat iqtisodiyotidagi rivojlanayotgan
ustuvor yo‘nalishlar va ehtiyojlarga javoban turli sohalarga logistika tamoyillari izchillik bilan
amalga oshmoqda.
Logistikaning ijobiy xususiyatlarini
joriy qilinishiga, birinchi navbatda, ishlab
chiqarish faoliyati yo‘nalishini ishlab chiqaruvchi, yetkazib beruvchi va sotuvchi bozoridan
iste'molchi bozori tomon o‘zgarishi sabab bo‘lmoqda. Bu o‘z navbatida moddiy-texnik
ta'minot, sotish, transport ta'minoti va mamlakatda ilgari mavjud bo‘lmagan ulgurji va chakana
savdo sohalaridagi qator jiddiy va chuqur izlanishlarni amalga oshirishni taqozo etadi.
Xarajatlarni logistik optimallashtirishning zarurligi va maqsadga muvofiqligini, ishlab
chiqarish, moddiy-texnik ta'minot, sotish, savdo va faoliyatning boshqa yo‘nalishlarida yuzaga
kelayotgan yangi sharoitlarda transport xizmatlari ko‘rsatishning dolzarbligi va ishonchliligini
hisobga olgan holda, mamlakatda qishloq xo‘jaligi logistikasi bilan shug‘ullanuvchi
tadqiqotchilarning safi shakllanmoqda.
Qishloq xo‘jaligi bilan bog‘lik ayrim funksional jarayonlarning murakkabligi va o‘ziga
xos xususiyatlariga ega ekanligi uchun, axborot va moliyaviy oqimlarni boshqarishda logistik
yondashuv
imkoniyatlarini, hamda logistik xizmat ko‘rsatishning huquqiy ta'minoti
muammolari ustida izlanishlar amalga oshirilmoqda.
Milliy tovar ishlab chiqaruvchilar, tovarlarni mijozlarga yetkazib beruvchilar va ushbu
bozorni chet el kontragentlari bilan integratsiyalashuvi jarayonlari, xalqaro iqtisodiy aloqalar
logistika sohasidagi tadqiqotlarni, ustuvor ekanligini belgilab beradi.
Logistik tadqiqotlar o‘tkazilishi jarayonida, yig‘ilgan ilmiy salohiyat, jumladan,
kibernetika, tizimlar, graflar, ishonchlilik, kelishuvchanlik,
tasodifiy jarayonlar, iqtisodiy-
matematik va iqtisodiy-statistik modellashtirish, dasturlash nazariyalarini va ilmiy
izlanishlarning boshqa usullarini, va shuningdek axborot va kompyuter texnikasini
qo‘llashning shakllari va uslublari takomillashib bormoqda. Bundan tashqari logistika o‘z
xususiyatlariga muvofiq, bozorning talablariga mos keladigan yangi izlanishlar uslubiyotlarini
va ularni amalga oshirish texnologiyalarini tizimli va majmuaviy tarzda yondashishga turtki
bo‘lishi va yordam berishi lozim.
