35
5.4-rasm. Quvvati 6 kW, aylanish chastotasi n=1500 ayl/min,
U
N
= 220 V bo‘lgan o‘zgarmas tok mashinasi:
1–
sharikli podshipnik; 2–oldingi (kollektor tomonidagi) podshipnik
qalqoni; 3–kollektorni plastmassa bilan mahkamlagich; 4–cho‘tka tutqich
barmog‘i; 5–kollektor plastinasi; 6–stanina (tana gardishi); 7–yakor
o‘zagi; 8–yakor chulg‘ami pazdan tashqari qisminining bandaji (kamari);
9– orqa tomondagi podshipnik qalqoni; 10–ventilyator; 11– val; 12– bosh
qutb; 13– bosh qutb qo‘zg‘atish g‘altagi; 14–qo‘shimcha qutb qo‘zg‘atish
g‘altagi; 15–qo‘shimcha qutb; 16–yakor chulg‘ami
joylashtirilgan paz;
17– cho‘tka tutqich; 18– cho‘tka
Qo‘zg‘atish chulg‘amining g‘altaklari qutb o‘zaklariga kiydiriladi va
staninaga siqib mahkamlanadi. O‘rta va katta quvvatli O‘T mashinalarida
sovitish yuzani oshirish uchun qo‘zg‘atish g‘altaklarini
ikki qismga
bo‘ladilar. Asosiy qutb g‘altaklarini shimoliy va janubiy qutblar navbatma-
navbat keladigan tartibda ulab
qo‘zg‘atish chulg‘ami hosil qilinadi. Bu
chulg‘am mashinada asosiy maydon hosil qilish uchun xizmat qiladi
Quvvati 1 kW va undan katta bo‘lgan O‘T mashinalarida kommutatsiya
jarayonida sodir bo‘ladigan uchqunlanishni kamaytirish uchun qo‘shni
joylashgan bosh qutblar orasida (mashinaning ko‘ndalang o‘qi bo‘yicha)
qo‘shimcha qutblar o‘rnatiladi. Q
o‘shimcha qutblar o‘zagi yaxlit po‘lat
yoki qalinligi 1 mm po‘lat listlaridan yig‘ilgan bo‘ladi. O‘zakka
to‘g‘riburchak kesimli simdan tayyorlangan chulg‘am g‘altagi o‘rnatiladi.
Yakor (5.5-rasm)
– val va unga o‘rnatilgan silindrik shakldagi po‘lat
o‘zak, uning pazlariga joylashtirilgan yakor chulg‘ami va uning
seksiyalarini ulash uchun ma’lum tartibda yig‘ilgan maxsus shakldagi mis
plastinalari majmuasi (kollektor)dan iborat (6-rasm).
Yakorning po‘lat o‘zagi qalinligi 0,35 yoki 0,5 mm bo‘lgan
elektrotexnik po‘lat lislardan yig‘ilgan bo‘ladi. Bu holda magnit maydonda
yakor aylanishida o‘zakda hosil bo‘ladigan uyurma toklar ta’siri keskin
36
kamayadi. Yakor pazlaridagi chulg‘am seksiyalarini maxsus ponalar bilan,
pazdan tashqari qismlarini esa bandaj (kamar)lar bilan mahkamlanadi.
Kollektor (yig‘uvchi) sovuq holda jo‘valangan qattiq mis-dan tayyorlangan
ponasimon kesimli plastinalardan silindr shaklida yig‘iladi. Plastinalar bir-
biridan mikanit qistirmalar bilan izolyatsiyalanadi. Kam va o‘rta quvvatli
O‘T mashinalarida kollektor plastinalari va mikanit qistirmalar
plastmassa
yordamida presslab mahkamlanadi (5.6,
b-rasm).Yig‘ilgan kollektor
qizdirilgan holda valning yakor chulg‘ami yoniga joylashtirib
mahkamlanadi. Kollektor plastinalarining yakor chulg‘ami
tomonidagi
chiqib turadigan qismiga chulg‘am seksiyalari kavsharlanadi. Kollektor
plastinalari yakor chulg‘ami o‘ramlarini ketma-ket ulaydi. Kollektor yakor
chulg‘ami bilan birga aylanadi, uning yuzasida chulg‘amni
tashqi elektr
zanjiri bilan bog‘lovchi cho‘tkalar traversaga (yoki podshipnik qalqoniga)
mahkamlangan cho‘tka tutqichlar yordamida qo‘zg‘almas holatda tutib
turiladi.
Traversa – zarurat tug‘ilganda cho‘tkalar
sistemasini mashina
qutblariga nisbatan siljitish imkonini beruvchi qurilmadir (5.7-rasm).
Cho‘tkalar va qo‘zg‘atish chulg‘amidan chiqqan simlar maxsus klemma
(qisqich)lar taxtachasiga chiqarilgan bo‘ladi
