40
Shunday qilib, «A» cho‘tka tagida
hamma vaqt shimoliy qutb
ta’siridagi, «V» cho‘tka tagida esa janubiy qutb ta’siridagi o‘tkazgich
ulangan plastina turadi. Natijada O‘T generatorida yakor chulg‘amidagi
o‘zgaruvchan tok kollektor va cho‘tkalar vositasida zanjirning tashqi
qismidagi pulsatsiyalanadigan tokka aylantiriladi (5.9,
c-rasm).Agar
yakor
chulg‘ami fazoda bir-biriga nisbatan 90
da joylashgan ikkita o‘ramdan
iborat bo‘lsa (5.9,
b-rasm), tashqi zanjirda tokning pulsatsiyalanishi
keskin kamayadi (5.9,
c-rasm).
Albatta, yakor chulg‘ami bitta yoki ikkita o‘ramdan emas,
balki bir
necha o‘ramdan iborat bo‘ladi. Natijada tokning tashqi zanjirdagi
pulsatsiyasi keskin kamayadi. Masalan, chulg‘amdagi o‘tkazgichlar soni
16 ta (o‘ramlar soni 8 ta) bo‘lsa, tokning pulsatsiyasi sezilmay
qoladi va
generatorning tashqi zanjiridagi EYK (yoki tok) ni faqat yo‘nalishi
bo‘yicha emas, balki kattaligi bo‘yicha ham o‘zgarmas deyish mumkin
bo‘ladi.
Yakor chulg‘amiga yuklama ulanganda o‘tadigan
tok asosiy maydon
bilan ta’sirlashib elektromagnit kuch va moment hosil qiladi.
Elektromagnit kuchning qiymati Amper qonuniga binoan quyidagi
formula bo‘yicha aniqlanadi:
F
em
= В
o‘rt
I
a
. (5.2)
Bu kuchning yo‘nalishi «chap qo‘l qoidasi» bo‘yicha aniqlanadi. Bu
kuch hosil qilgan elektromagnit moment quyidagiga teng bo‘ladi:
M = F
em
D / 2 = C
m
F I
a
, (5.3)
bunda D/2–yakorning radiusi; C
m
= rN/(2
a)–
mashina konstruksiyasiga
bog‘liq bo‘lgan o‘zgarmas son. Mashina generator rejimida ishlaganda bu
moment tormozlovchi ta’sir etadi.
