1.2. Mehnat ta’limi yo’nalish `quvchilarni tayyorgarlik darajasiga
qo`yiladigan zaruriy talablar
"Servis xizmati" yo`nalishi
Gazlamaga ishlov berish texnologiyasi bo`limi: o`quvchilar gazlama turlari,
xususiyatlari, ularga ishlov berish, bichish-tikish asoslarini o`rganadilar; kiyimlar
turlari, ahamiyati, tikuv, yigiruv asbob-uskunalari va mashinalari, ularning turlari,
tuzilishi va ishlashi bilan tanishadilar; gazlamaga ishlov berish texnologiyasi xalq
hunarmandchiligi tarmoqlari: kashtachilik, do`ppido`zlik, zardo`zlik, quroqchilik,
popopchilik, milliy o`yinchoqlar tayyorlash va boshqa yo`nalishlari asoslarini
egallaydilar; gazlamaga ishlov berishga oid xalq hunarmandchiligi sohalari;
gazlamaga ishlov berishga oid kasb-hunar turlari to`g`risidagi ma’lumotlarga ega
bo`ladilar.
Pazandachilik asoslari bo`limi: o`quvchilar oziq-ovqat mahsulotlariga ishlov
berish, oshpazlik va qandolatchilik asoslari; oziq-ovqat mahsulotlari hamda
taomlarning inson hayotidagi o`rni, xususiyatlari, to`yimliligi, turlari, ovqatlanish
meyyori va tartibi, oziq-ovqat mahsulotlarini saqlash, tashish hamda ularga
dastlabki va asosiy ishlov berish yo`larini o`rganadilar; oshxonalarning
jihozlanishi; oziq-ovqat sanoati, sanitariya-gigiena hamda mehnat havfsizlik
texnikasi qoidalarini; uy-ro`zg`or yuritish va jihozlardan unumli foydalanish, oila
jamg`armasi, uni sarflash madaniyati, oziq-ovqat va engil sanoat sohalaridagi keng
tarqalgan
kasblar,
ularning
tasniflari
haqidagi
tushunchalarga
hamda
pazandachilikka oid kasb-hunar turlari to`g`risidagi ma`lumotlarga ega bo`ladilar.
Buyumlarni ta`mirlash bo`limi: Turli chokidan so`kilgan buyumlarni
ta’mirlash. Kiyimlarni saqlash va tuzatish usullari. Iste’moldan chiqqan buyum
o`lchamiga qarab, bolalar kiyimining andozasini tayyorlash va tikish.
10
"Servis xizmati" yo`nalishi ishlab chiqarish asoslari bo`limi: o`quvchilar
o`zbekistondagi ishlab chiqarish turlari va tarkibi, ularning bir-biriga bog`liqligi;
texnologik jarayonlar, yangi texnika, ilg`or texnologiyalar; mehnat predmetiga
mexanik ta’sir etish orqali amalga oshiriladigan texnologik jarayonlar; ishiab
chiqarishdagi kimyoviy va fizik-texnologik jarayonlar; fan-texnika taraqqiyotini
jadallashtirish omillari va istiqboli; ishlab chiqarish texnologiyasi; ishlab
chiqarishni tayyorlashga oid texnologik hujjatlar; mahsulot ishlab chiqarishni
nazorat qilish, o`lchash va taqqoslash texnologiyalari; kadrlarni tayyorlash,
malakasini oshirish yo`nalishlari, tartibi va standartlari; mulkchilik turlari,
marketing va menejment faoliyatining rivojlanishi; zamonaviy ishlab chiqarishning
bozor munosabati bilan uzviyligi; olinadigan daromad va uni taqsimlash qoidalari;
mehnatni unumini tashkil etish, tejamkorlik va ishbilarmonlik asoslari; mehnatni
ilmiy tashkil etish; tabiatni muhofaza qilish; sanoat miqyosida ko`p seriyali ishlab
chiqarish uchun tavsiya etish mumkin botgan mahsulot namunasini tayyorlash.
Xalq hunarmandchiligi texnologiyasi bo`limi: o`quvchilar pazandachilik va
gazlamaga ishlov berish jarayonlari bilan uyg`unlashtirilgan xalq hunarmandchiligi
texnologiyalari; hunarmandlarning bozor munosabatlari asosidagi faoliyatlari’
uyushmalari va uning istiqbollari; hunarmandchilik bo`yicha ko`rgazma va
tanlovlarni tashkil qilish va ishtirokchilarni tanlash qoidalari; hunarmandlar
tomonidan eksport va ichki bozor uchun ishlab chiqalayotgan mahsulotlar; xalq
hunarmandchiligida
foydalanilayotgan
nodir
materiallar,
asbob-uskunalar;
hunarmandchilik
mahsulotlarini
tashqi
shakli
uzviyligi
va
yaxlitligi
tavminlanishiga baholash; kompozitsion yaxlitlik; xalq hunarmandchiligiga oid
tanlangan bitta kasb-hunar turlari; xalq hunarmandchiligining tanlangan yo`nalishi
bo`yicha zamonaviy dizayn talablari bilan uyg`unlashtirilgan mahsulot tayyorlash
ish usullari; zamonaviy dizayn talablari bilan uyg`unlashtirilgan xalq
hunarmandchilik mahsulotlarini tayyorlash ish usullariga oid bilim, ko` nikma va
malakalarga ega bov ladilar.
Kasbga yo`naltirish asoslari bo`limi: o`quvchilar kasblar tasnifi, kasblarda
mehnat turlarining ta’rifi; qo`l mehnatidan foydalanish bilan bog`liq bo`lgan
11
kasblar; kasb-hunar egallashda inson salomatligiga qo`yiladigan talablar;
O`zbekistonda uzluksiz tavlim tizimi, akademik litsey va kasb-hunar kollejlarining
yo`nalishlari, ularning bir-biridan farqini bilish. o`quvchi-yoshlarni kasb-hunarga
yo`naltirish tizimi; kasb tanlashga doir reja tuzish; kasb tanlashdagi xatolar,
qiyinchiliklarning asosiy xususiyatlari; kasb tanlashda shaxs qiziqish va
moyilliklari, qobiliyatlarini e’tiborga olish; kasb tanlashda onglilik va mustaqillik;
o`z-o`zini tarbiyalash, kasb tanlashning mohiyati; kasblarning murakkablik
omillarini tahlil qilish; o`zi xohlagan kasbga yaroqli ekanligini aniqlash, o`z
ruhiyatidagi kasbga moyillikni tarbiyalash usullari; kasb egallash va ishga
joylashishga doir shaxsiy reja ishlab chiqish bo`yicha ko`nikma va malakalarga
ega bo`ladilar.
9-sinf. "Texnologiya va dizayn" yo`nalishi
Xalq hunarmandchiligi texnologiyasi (10 soat)
SHakllantiriladigan bilimlar: Xalq hunarmandlari tomonidan eksport va ichki
bozor uchun ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar. Xalq hunarmandchiligida
foydalanilayotgan
nodir
materiallar,
asbob-uskunalar.
Hunarmandchilik
mahsulotlarini tashqi shakli uzviyligi va yaxlitligi ta`minlanishiga ko`ra baholash.
Kompozitsion yaxlitlik. Xalq hunarmandchiligiga oid tanlangan bitta kasb-hunar
turini tavsiftash.
Amaliy mashg`ulot: kichik hajmda belanchak, shaxmat doska va donalarini
yasash.
Amaliy mustaqil ishlar: Xalq hunarmandchiligining tanlangan yo`nalishi
bo`yicha zamonaviy dizayn talablari bilan uyg`unlashtirilgan mahsulot tayyorlash
bo`yicha ish usullarini egallash. Loyihalash bosqichida mahsulot tashqi shakli
uzviyligi va yaxlitligini ta`minlash.
Ishlab chiqarish asoslari (16 soat) SHakllantiriladigan bilimlar: Zamonaviy
ishlab chiqarishning bozor munosabati bilan uzviyligi. YOg`och va metallga ishlov
berish texnologiyasi yo`nalishlarida ishlab chiqarish va uning mohiyati. Ishlab
chiqarishni tayyorlashga oid texnologik hujjatlar ro`yxati va ularning mazmuni.
Texnologik hujjatlarning yagona tizimi va uning davlat standartlari. Mahsulot
12
ishlab chiqarishni nazorat qilish, o`lchash va taqqoslash texnologiyasi. Olinadigan
daromad va uni taqsimlash qoidalari. Ishlab chiqarish korxonasida mehnatni
unumli tashkil etish, tejamkorlik va ishbilarmonlik asoslari. Mehnatni ilmiy tashkil
etish. Tabiatni muhofaza qilish va ishlab chiqarish.
Amaliy mustaqil ishlar: Maktab atrofidagi ishlab chiqarish korxonalarida
qo`llanilayotgan ishlab chiqarish texnologiyalari, ularda shaldlangan tejamkorlik
tizimi, mehnat unumdorligini hisoblash va oshirish yo`llarini o`rganish. Detallarni
vintlar, mixparchinlar, payvandlash, elimlash usuli bilan qo`zg`almas, yarim
harakatchan va qo`zg`aluvchan biriktirish texnologiyasi asosida mahsulot
namunasini tayyorlash.
Kasb tanlashga yo`llash (8 soat)
SHakllantiriladigan bilimlar: kasb tanlashga doir reja tuzish. Kasb tanlashdagi
xatolar va qiyinchiliklar. Kasbni to`g`ri tanlashning mohiyati va istiqboli. Kasb
tanlashda shaxs kasbiy qiziqish, moyillik va qobiliyatlarini e`tiborga olish. Kasb
tanlashdagi onglilik va mustaqillik. Kasblarning murakkablik omillarini tahlil
qilish. Kasbga yaroqlilikni belgilash va kasbga moyillikni tarbiyalash usullari.
Amaliy mustaqil ishlar: Kasbga doir shaxsiy reja tuzish. Tanlangan kasb-
hunarga doir ma`lumotlar to`plash va tahlil qilish. Kasbiy qiziqish va moyilliklarni
aniqlash bo`yicha amaliy mashqlar bajarish. Kasb egallash va ishga joylashishga
doir shaxsiy rejani referat shaklida tayyorlash hamda himoya qilish.
Servis xizmati yo`nalishi xalq hunarmandchiligi texnologiyasi (10 soat)
SHakllantiriladigan bilimlar: Xalq hunarmandlari tomonidan eksport va ichki
bozor uchun ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar. Xalq hunarmandchiligida
foydalanilayotgan
nodir
materiallar,
asbob-uskunalar.
Hunarmandchilik
mahsulotlarini tashqi shakli uzviyligi va yaxlitligi ta`minlanishiga ko`ra baholash.
Kompozitsion yaxlitlik. Xalq hunarmandchiligiga oid tanlangan bitta kasb-hunar
turini tavsiflash.
Amaliy mashgulot: turli mavzuga oid panolar tayyorlash, kaltashim (kapri),
zamonaviy modelda ko`ylak tikish.
13
Amaliy mustaqil ishlar: Xalq hunarmandchiligining tanlangan yo`nalishi
bo`yicha zamonaviy dizayn talablari bilan uyg`unlashtirilgan mahsulot tayyorlash
bo`yicha ish usullarini egallash. Loyihalash bosqichida mahsulot tashqi shakli
uzviyligi va yaxlitligini ta`minlash.
Ishlab chiqarish asoslari (16 soat). SHakllantiriladigan bilimlar: Zamonaviy
ishlab chiqarishning bozor munosabati bilan uzviyligi. Gazlamaga ishlov berish
texnologiyasi va pazandachilik asoslari yo`nalishlarida ishlab chiqarish va uning
mohiyati. Ishlab chiqarishni tayyorlashga oid texnologik hujjatlar ro`yxati va
ulaming mazmuni. Texnologik hujjatlarning yagona tizimi va uning davlat
standartlari. Mahsulot ishlab chiqarishni nazorat qilish, o`lchash va taqqoslash
texnologiyasi. Olinadigan daromad va uni taqsimlash qoidalari. Ishlab chiqarish
korxonasida mehnatni unumli tashkil etish, tejamkorlik va ishbilarmonlik asoslari.
Mehnatni ilmiy tashkil etish. Tabiatni muhofaza qilish va ishlab chiqarish.
Amaliy mustaqil ishlar: Maktab atrofidagi ishlab chiqarish korxonalarida
qo`llanilayotgan ishlab chiqarish texnologiyalari, ularda shakllangan tejamkorlik
tizimi, mehnat unumdorligini hisoblash va oshirish yo`llarini o`rganish.
Kasb tanlashga yo`llash (8 soat).
SHakllantiriladigan bilimlar: kasb tanlashga doir reja tuzish. Kasb tanlashdagi
xatolar va qiyinchiliklar. Kasbni to`g`ri tanlashning mohiyati va istiqboli. Kasb
tanlashda shaxs kasbiy qiziqish, moyillik va qobiliyatlarini e`tiborga olish. Kasb
tanlashdagi onglilik va mustaqillik. Kasblarning murakkablik omillarini tahlil
qilish. Kasbga yaroqlilikni belgilash va kasbga moyillikni tarbiyalash usullari.
Amaliy mustaqil ishlar: Kasbga doir shaxsiy reja tuzish. Tanlangan kasb-
hunarga doir ma`lumotlar to`plash va tahlil qilish. Kasbiy qiziqish va moyilliklarni
aniqlash bo`yicha amaliy ishlar. Kasb egallash va ishga joylashishga doir shaxsiy
rejani referat shaklida tayyorlash hamda himoya qilish.
8-SINF. Servis xizmati yo’nalishi
14
Xalq hunarmandchiligi texnologiyasi
14
Umumiy tushunchalar
2
1-4
Hunarmandlarning bozor munosabatlari asosidagi faoliyatlari,
uyushmalari va uning istiqbollari.
4
5-8
Xalq hunarmandchiligi bo’yicha ko’rgazma va tanlovlarni
tashkil qilish va ishtirokchilarni tanlash qoidalari. 1-nazorat ishi
4
9-14
Amaliy mustaqil ishlar: Xalq hunarmandchiligining tanlangan
yo’nalishi
bo’yicha
zamonaviy
dizayn
talab-lari
bilan
uyg’unlashtirilgan mahsulot tayyorlashdagi ish usullarini egallash.
6
Ishlab chiqarish asoslari
16
15
o’zbekistondagi ishlab chiqarish turlari. 2-nazorat ishi
1
16-17
o’zbekiston xalq xo’jaligida, sanoat va qurilishda moddiy ishlab
chiqarish asoslari va uning tarkibi, o’zaro munosabati, bir-biriga
bog’liqligi
2
18
Texnologik jarayon haqida asosiy tushuncha
1
19-20
Yangi texnika va ilg’or texnologiya, uning ifodalanilishi
2
21-22
Mehnat predmetiga mexanik ta'sir etish (gazlamalarning olinishi,
ularni bichish-tikish, pardozlash, mahsulotlarga birinchi va
ikkinchi ishlov berish, yarim fabrikatlar va h.k.) orqali amalga
oshiriladigan texnologik jarayonlar
2
23-24
Ishlab chiqarishda amalga oshiriladigan kimyoviy va fizik-
texnologik jarayonlar. 3-nazorat ishi
2
25-26
Fan-texnika taraqqiyotini jadallashtirish omillari va istiqboli
2
27-28
Kadrlarni tayyorlash, malakasini oshirish yo’nalishlari, tartibi va
standartlari
2
29
Mulkchilik turlari, marketing va menejment faoliya-tining
rivojlanishi
1
30
Amaliy mustaqil ishlar: Sanoat miqyosida ko’p seriyali ishlab 1
15
chiqarish uchun tavsiya etish mumkin bo’lgan mahsulot
namunasini (maketi, modeli) tayyorlash, unda qo’llanilgan
xom-ashyo, ijodiy g’oya va dizayn yechimlarini asoslash
9-SINF. Servis xizmati yo’nalishi
Xalq hunarmandchiligi texnologiyasi
10
Umumiy tushunchalar
2
1-2
Xalq hunarmandlari tomonidan eksport va ichki bozor uchun
ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar
2
3-4
Xalq hunarmandchiligida foydalanilayotgan nodir materiallar,
asbob-uskunalar
2
5-6
Hunarmandchilik mahsulotlarini tashqi shakli uzviyligi va
yaxlitligi ta'minlanishiga ko’ra baholash. 1-nazorat ishi
2
7-8
Kompozitsion yaxlitlik. Xalq hunarmandchiligiga oid tanlangan
bitta kasb-hunar turini tavsiflash
2
9-10
Amaliy mustaqil ishlar: Xalq hunarmandchiligining tanlangan
yo’nalishi bo’yicha zamonaviy dizayn talablari bilan
uyg’unlashtirilgan mahsulot tayyorlash bo’yicha ish usullarini
egallash. Loyihalash bosqichida mahsulot tashqi shakli uzviyligi
va yaxlitligini ta'-minlash
2
Ishlab chiqarish asoslari
16
11
Zamonaviy ishlab chiqarishning bozor munosabati bilan uzviyligi
1
12-13
Gazlamaga ishlov berish texnologiyasi va pazandachilik asoslari
yo’nalishlarida ishlab chiqarish va uning mohiyati. 2-nazorat ishi
2
14-15
Ishlab chiqarishni tayyorlashga oid texnologik hujjatlar ro’yxati va
ularning mazmuni
2
16-17
Texnologik hujjatlarning yagona tizimi va uning davlat standartlari 2
18-19
Mahsulot ishlab chiqarishni nazorat qilish, o’lchash va taqqoslash
texnologiyasi
2
20
Olinadigan daromad va uni taqsimlash qoidalari
1
16
21
Ishlab chiqarish korxonasida mehnatni unumli tashkil etish,
tejamkorlik va ishbilarmonlik asoslari
1
22
Mehnatni ilmiy tashkil etish. Tabiat muhofaza qilish va ishlab
chiqarish. 3-nazorat ishi
1
23-24
Amaliy mustaqil ishlar: Maktab atrofidagi ishlab chiqarish
korxonalarida qo’llanilayotgan ishlab chi-qarish texnologiyalari,
ularda shakllangan tejamkorlik tizimi, mehnat unumdorligini
hisoblash va oshirish yo’llarini o’rganish
2
25-26
Mehnat unumdorligi omillari. Tejamkorlik va ishbilarmonlik
2
| 