Birinchi pog‘ona
- bu binoning oxirgi qavatida
joylashgan barcha xonalarda odamlarning yo‘lakka
chiqish harakatidir.
Ikkinchi pog‘onaga
odamlarning xonaning
chiqish eshigidan to zinapoyagacha bo'lgan masofani
bosib o‘tishi uchun mo‘ljallangan harakati kiradi.
Bunda harakatlanuvchi oqim yo‘lak bo‘ylab o‘tadi.
Agar bino bir qavatli bo'lsa, evakuatsiya ikkinchi
pog‘onadan so‘ng tugashi mumkin.
Uchinchi pog‘onaga
odamlarning
yuqori
qavatning zinapoyaga kelishidan to birinchi qavatdagi
zinapoyadan chiqish eshigigacha bo'lgan masofani
bosib o‘tish uchun qilingan harakati kiradi.
To‘rtinchi pog‘onaga
odamlarning zinapoyadan
tushgandan keyin ayvon va yo‘laklar orqali tashqariga
chiqish eshigigacha bo'lgan masofani bosib o‘tishiga
qaratilgan harakati kiradi. Sanoat korxonalari, bino va
inshootlarda
odamlarning
harakatlanib
yurishi,
yordamchi vazifalar kiradi va uni amalga oshirish
uchun maxsus maydonlar (yo‘laklar, zinapoyalar,
kirish va chiqish joylari) ajratiladi.
Odamlarning binodagi harakatlanish jarayoni,
ayniqsa, yong‘in yoki biror tabiiy ofat paytida keskin
mas’uliyatli
tus
oladi.
Bunday
hollarda
harakatlanishni to‘g‘ri ta’minlash odamlar hayotini
saqlab qolishga garov bo‘la oladi. Har qanday xonada
ham yong‘in sodir bo‘lish ehtimoli mavjud ekanligini
inobatga olsak, barcha xonalardan va umuman
binodan odamlarni xavfsiz joyga ko‘chirish uchun
evakuatsiya
yo‘llarini
rejalashtirish
majburiy
tadbirlardan hisoblanadi.
Evakuatsiya yo'llari deb, bino va inshootlarda
xavfli holat yuzaga kelganida, odamlarni bino ichida
joylashgan doimiy ish joyidan, qisqa vaqt ichida
tashqariga olib chiqadigan elementlar tizimiga
aytiladi. Bunday elementlarga odamlami doimiy ish
joyidan eng qisqa yo‘l bilan tashqariga olib
chiqadigan yo‘nalish bo‘ylab joylashgan yo‘laklar,
dahliz, zinapoyalar va maydonchalar, darvozaxonalar,
chiqish eshiklari va boshqalar kiradi.
Evakuatsiya vaqtida binodan chiqish eshiklari
ikkitadan kam bo‘lmagan holda loyihalashtiriladi.
Xonalardan chiqish eshiklari va binodan chiqish
darvozalari
bir-biridan
ma'lum
masofada
uzoqlashtirilgan bo'ladi
Binolarning yer osti qavatlaridan evakuatsiya
qilishda odamlaming harakat yo‘nalishi bo‘ylab,
yonuvchi
ashyolar
saqlanadigan
omborxonalar
mavjud
bo‘lmasa,
umumiy
zinapoya
orqali
chiqishlariga ruxsat etiladi. Agar yerto‘lada bunday
omborlar mavjud bo‘lsa va bu omborlar uchun alohida
chiqish yo‘li asosiy evakuatsiya yo‘lidan o‘tda
yonmaydigan devor bilan to‘silgan bo‘lsagina,
ulardan evakuatsiya qilishda umumiy zinapoyadan
foydalanishga ruxsat beriladi. Agar yerto‘lada
joylashgan xonaning sathi 300 m2 gacha bo‘lib,
undagi odamlar soni 15 kishidan oshmagan bo‘lsa,
xonadan chiqish oson bo‘lishi uchun maxsus
moslamalar mavjud bo‘lgan taqdirda, tik o‘rnatilgan
narvon bilan yerto‘la tomidagi 0,9 x 0,9 m2 o‘lchamli
tuynuk orqali yoki tashqi devorda o‘rnatilgan
o‘lchami 0,75 x 1,5 m2 ga teng bo‘lgan deraza orqali
evakuatsiya qilish mumkin bo‘ladi. Yerto‘lada
ishlovchilar soni 5 kishidan oshmasa, undan chiqish
uchun bitta tuynuk yoki deraza qo‘yish kifoya qiladi.
Binoning qaysi qavatda bo‘lishidan qat‘iy nazar, agar
xonadan chiqish eshigi, shu qavatdagi ikkita
evakuatsiya chiqish darvozasiga olib boradigan
bo‘lsa, bu xonadan chiqish uchun bitta evakuatsiya
eshigi qo'yilishi mumkin. Faqat xonadagi eng uzoq
joylashgan ish joyidan to bu eshikkacha bo‘lgan
masofa 25 m dan uzoq bo‘lmasligi va bir smenada
ishchilar soni, A va В toifadagi xonalarda - 5
kishidan, D toifadagi xonada 25 kishidan, E va F
toifadagi xonalarda 50 kishidan oshmasligi shart.
Evakuatsiya yo‘nalishi bo‘ylab joylashgan yo‘l
qismlari (oraliq yo‘laklar, yo‘lak, zinapoyalar va h.k.)
har xil texnik qurilmalar bilan toraymasligi, balki
aksincha, yo‘l-yo‘lakay qo‘shilib boruvchi odamlar
oqimini hisobga olgan holda kengayib borishi
inobatga olinishi lozim bo‘ladi. Barcha evakuatsiya
yo‘llari tabiiy yoki sun’iy Yorug’ik bilan
ta’minlangan bo‘lishi va sun‘iy yoritilganlik tizimi
albatta, ham umumiy, ham avariya elektr tarmog‘dan
ishlashga moslashtiriigan bo‘lishi kerak.
Evakuatsiya paytida xonalardan ko‘chayotgan
odamlarni
soniga,
binoning
o‘tga chidamlilik
darajasiga, xonalarning toifasiga va hajmiga qarab,
chiqish eshiklarining kengligi hisobiab chiqariladi.
Asosiy yo‘laklarning kengligi 1,20 m dan kam
bo‘lmasligi kerak.
Maydoni 1000 m2 dan katta bo'lmagan va yo'lak
bo‘ylab eng uzoq joylashgan xona eshigidan to
tashqariga chiqish yoki zinapoyaga kelishgacha
bo'lgan masofa 5.1-jadvalda berilgan qiymatlardan
oshmasligi kerak. Ishlab chiqarish korxonalarida
evakuatsiya davrida chiqish eshiklarining o'lchami 1
m kenglikdan o'tish mumkin bo'lgan odamlar soni 5.2-
jadvalda keltirilgan.
Yo'lakdagi eshikdaa tashqariga chiqish joyigacha
bo'lgan masofa
5.1-jadvai
Xonadan
chqish
уo‘lining
joylanishi
Xona
toifalari
Binoning
o‘tga
chidamlilik
darajasi
Odamlar oqimiga qarab
(od/m
2
), belgilangan
masofa, m
1-2
2-3
3-4
4-5
А ва В
D
I, II, IIIa
60
50
40
35
I, II, III, IIIa 120
95
80
65
IIIb, IV
85
65
55
45
V
60
50
40
35
E va F
I, II, III, IIIa 180 140
85
100
IIIb, IV
25
100
60 70 50
V
90
70
Oxiri berk
yo'iak
Barcha
toifalar
uchun
I, II, III,
IIIa,
30
25
20
15
IIIb, IV
20
15
15
10
V
15
10
10
8
5.2-rasm. Yong’in xavfini baholssh. a) yong’in
xavfini oldindan baholash, b) yong’in xavfini
so'ng baholash
5.3 – rasm. Ko'p qavatli binoning tashqi yong'in
qochish yo’lagi
5.4 – rasm. Yong'in evakuatsiya diagrammasi
Sanoat korxonalarida 1 m
2
kenglikdagi chiqish
eshigidan o‘tish mumkin bo‘lgan odamlar soni
5.2-jadval
Xona
toifaiari
Binoning o'tga
chidamlilik darajasi
1m
2
kenglikdagi evakuatsiya
eshigidan chiqishi lozim
bo‘lgan odamlar soni
A va В
D
I, II, IIIa
85
I, II, III, IIIa,
175
IIIb, IV
120
V
85
E va F
I, II, III, Ша,
260
IIIb, IV
180
V
130
| 