|
Zamanagóy fizika sabaǵi hám onin strukturasi
|
| bet | 6/7 | | Sana | 19.12.2023 | | Hajmi | 1,72 Mb. | | #123266 |
Bog'liq G. Bazarbaeva2.6. Zamanagóy fizika sabaǵi hám onin strukturasi
Biz bilemiz, fizika oqıtıwda teoriyalıq hám ameliy metodlar bar. Ameliy metodlar ishinde fizikadan maseleler sheshiwdin ahmiyeti salmaqlı bolıp tabıladı. Masele sheshiw procesinde oqiwshilarǵa bilim beriw menen birgelikte oqiwshılar qabiletin rawajlandırıw hám tarbiya beriw sıyaqlı ahmiyetli maseleler hal etiledi.
Fizikadan maseleler sheshiw processinde oqiwshılardın logikalıq pikirlew hám dóretiwshilik qabiletleri rawajlanadı. Fizikalıq qubılıslardın manisin kenirek tusinedi, fizikadaǵı nızamlardın amelde qollanıwın terenirek anlaydı. Kóplegen fizikalıq ólshew asbaplarının wazıypası, duzilisi, islew principleri menen tanısadı, olar menen islesiw kónlikpelerine hám qanigeliklerine iye boladı. Sonady-aq, maseleler sheshiw oqiwshılarda miynet suyiwshilik, shidamlılıq hám xarakterdi tarbiyalaydı.
Oqıwshılardın fizikadan bilimlerin tekserip barıw, olar maseleler sheshiw waqtinda tuwri keletuǵın bir neshe tipik qateliklerdi anıqlaw imkaniyatın beredi. Usınday qateliklerdin bazılarına toqtalıp ótemiz:
- maselenin fizikalıq mazmunın analiz ete almaw,
- teoriyalıq bilimlerdin amelde qollanıwin talap etetuǵın maselelerdi sheshiwde qıyınshılıqlarǵa tuwri keliw;
- maseleni ulıwma kóriniste sheshe bilmeslik;
- matematikalıq sawatqanlıqtın jetispewshiligi;
- alınǵan natiyjeni onın real manisi hám ameldegi manisi menen analiz qıla almaw;
- sızılma, sxema hám suwretlerin sızıwdaǵı grafikalıq sawatqanlıqtın jetispewshiligi.
Kóplegen metodikalıq adebiyatlardı analizlep shiqqanimızda, logikalıq juwmaqlar, matematikalıq ameller håm fizikadaǵı nizamlar hám de metodlarǵa tiykarlanǵan halda yamasa eksperiment jardeminde sheshiletuǵın mashqala, adette fizikalıq masele dep ataladı. Fizikalıq maselede qoyilǵan mashqalanı hal etiw, masele sheshiwden ibarat bolıp tabıladı.
Fizikadan maseleler toplamlarında berilgen hámme maseleler turli shartlerine qaray klassifikaciyalanadı. Mısalı, maselelerdifi quramalılıq darejesine kóre, apiwayı maseleler, qıyınraq maseleler, masele shartinde, sabaqlıqta hám sabaq waqtında kõrip shıǵılǵan maselelerde tusindirilgenine salıstırǵanda kemirek tanıs bolǵan hallar berilgen maseleler, oqiwshılar jaña bilimler alıw ushın paydalanıw mumkin bolǵan maseleler.
Maseleler mazmunına qaray, mexanika, molekulyar fizika, elektr hám t.b. bólimlerge baylanıslı bolıwı mümkin. Bunday bóliniw shartii ekenligin bilemiz, sebebi kópshilik jaǵdaylarda bir maselenin shartinde fizikanın bir neshe bólimlerindegi maǵlıwmatlardan paydalanıladı. Sonday-aq, politexnikalıq mazmunģa iye bolǵan, dóretiwshilikti rawajlandırıwǵa qaratılǵan, tariyxıy xarakterdegi maǵlıwmatlardı óz ishine alǵan maselelerge klassifikaciyalanadı.
Sheshiw usıllarına qaray maseleler: sıpat, eksperimental, grafikalıq hám dóretiwshilik maselelerge bólinedi. Bunday bóliniwde shartli bolıp esaplanadı, sebebi, eksperimental maselelerdi sheshiwde awızeki pikirlerden, grafiklerden, esaplaw jumislarınan da paydalanamız. Biraq bul maselelerdin har biri mazmunı hám quramalılıǵı jağınan har turli boladı. Bul maselelerdin sheshimleri anıq bir maqsetke qaratilǵan bolıp, ózinin sheshiliw usılına iye. Bul maseleler haqqında qısqasha toqtap ótemiz.
Fizikalıq nızamlarǵa, fizikalıq formulalarǵa tayanǵan halda, logikalıq pikirlew arqalı sheshiletuǵın maseleler sıpat maseleler dep ataladı. Bunday tiptegi maselelerde arifmetikalıq esaplawlar jumısları orınlanbaydı.
Sıpat maselelerinin abzallıqları kóp. Fizikalıq nizamlarga tiykarlanǵan, logikaliq juwmaqlar shiǵarıwdan ibarat bolgan bul maselelerdi sheshiw usılı, pikirlewdin ajayıp usılı bolıp xizmet etedi. Sıpat maseleler oqiwshilarǵa fizikalıq qubılıslar hám olardın nızamların anıq tusindirip beredi, teoriyalıq bilimlerdi amelde qollanıwǵa uyretedi, esaplaw maselelerine salıstırǵanda duris qatnastı tarbiyalaydı, har qanday maseleni sheshiwdi, onin fizikalıq mazmunın analiz qılıwdan baslawǵa uyretedi. Sabaqta ötilgen materiallardı bekkemlew maqsetinde sıpatlıq maseleler beriledi. Fizikarnın gidrodinamika bóliminde tiykarınan sıpat maseleleri sheshiliwi bizge belgili.
Teoriyanı ameliyat penen baylanıstırıwdın eň natiyjeli usıllarınan biri eksperimental maseleler sheshiw bolıp tabıladı. Eksperimental maselelerdin xarakterli qasiyeti sonda, olardı sheshiwde laboratoriya yamasa demonstraciyalıq eksperimentlerden paydalanıladı. Eksperimental maselelerdi sheshiw processinde oqiwshılardın belsendiligi hám erkinligi artadı. Sebebi, olar masele sheshiw ushın kerekli maǵlıwmatlardı sabaqlıqlardan, maseleler toplamınan tayar halda almastan, balkim ózleri orınlaytuǵın fizikalıq ólshewlerden aladı. Eksperimental maselelerdin jane bir abzallıı sonda, bul maselelerdi jeterlishe pikirlemey turıp sheship bolmaydı, yaǵnıy tajiriybede juz beretuǵın qubılıslardı oqiwshılar dodalap alıwları kerek. Sebebi, eksperimental maselelerde, laboratoriyalıq jumıslardaǵıday teoriya berilmeydi, jumıstı orınlaw tartibi kórsetilmeydi. Kerekli asbap-uskeneler, materiallar berilip, tabılıw kerek bolǵan maǵlıwmatlar ǵana soraladı. Joqarıda aytqanımızday oqiwshılar bir qatar pikir jurgiziwlerden son, eksperimentte qanday fizikalıq qubılıs ekenin, qanday fizikalıq nızam aytılıp atırǵanın bilip aladı hám natiyjede eksperimental maselede tabıliwi kerek bolgan fizikalıq sháma ushın aqırǵı anlatpanı keltirip shıǵaradı. Aqırǵı anlatpanı analiz etip, maseleni sheshiw ushin kerekli shámalardı ólshew jolı menen aladı.
Grafikalıq maseleler oqiwshılardın pikirlew qabiletlerin rawajlandıradı. Fizika kursının barlıq bólimlerinde ameliy ahmiyetke iye bolǵan grafikalıq maseleler bar en apiwayı halda eki fizikalıq shámalardın baylanıs
(Misali: v; S; t; I, U, P, V, P, T; V, T hám t.b.) grafiklerinen ibarat bolǵan maseleler grafikalıq maseleler dep ataladı.
Grafikalıq maselelerdin ulıwma bilimlendiriw hm politexnikalıq ahmiyeti ulken. Grafikalıq maselelerdi sheshiw processinde oqiwshılar fizika pani tiykarların teren ózlestiredi. Sabaqta grafikalıq maselelerdi sheshiw processinde hám uyge tapsırmalardı öz betinshe orinlaw processinde oqiwshılar fizika hám matematika panleriniň óz ara baylanısların amelde köredi. Grafik bazı hallarda maseleniň shårtinde beriledi, bazı hallarda grafiklerdi msele shartine tayanıp alınǵan natiyjeler tiykarında jasaw kerek boladı. Grafikalıq maselelerdi sheshiwdin algoritmi tómendegishe: fizikalıq shámalar arasındaǵı baylarus grafigi berilgen bolsa, grafikti jaqsılap oqıp tusinip alıwı lazım. Sızılmadaǵı masshtabdan paydalanıp, grafikten izlenip atırǵan shámanın abcissa hám ordinata kósherlerindegi manislerin tabıwı kerek. Baylanis grafigi berilmegen hallarda maselenin shartine yamasa maseleden alınǵan natiyjege kóre grafik sızıladı.
|
| |
