|
Fizikadan maseleler turleri hám klassifikaciyasi
|
| bet | 7/7 | | Sana | 19.12.2023 | | Hajmi | 1,72 Mb. | | #123266 |
Bog'liq G. Bazarbaeva2.7 Fizikadan maseleler turleri hám klassifikaciyasi
Bunın ushın koordinata kósherleri sızıladı, olarda har bir fizikalıq shámaǵa saykes keliwshi belgili masshtablar tanlanadı, kerek bolsa tablicalar düziledi, sonnan keyin koordinata kósherleri jaylasqan tegislikke tiyisli abcissa hám ordinata kósherlerine saykes noqatlar qoyıladı. Bul noqatlardı birlestirip, fizikalıq shámalar arasındaǵı baylanıs grafigi jasaladı hám onı analiz qılıp juwmaq shigarıladı.
Sheshiliw algoritmi belgisiz bolgan maselelerdi «dőretiwshilik masele»ler dep ataw kelisilip alıngan. Bunday maselelerdin shartleri «jasırın» boladı: berilgenleri jetispeydi, berilgenleri artıqsha boladı, yamasa maselenin sheshiliwi ushın kerek tarawdan fizikalıq maǵlıwmatlar uliwma berilmeydi. Fizikadan dőretiwshilik maselelerdi sheshiwde birinshi basqıshta qubılıstı tusindiriw talap etiledi, yaǵnıy nege degen sorawǵa juwap beriw kerek boladı.
Ekinshi basqıshta qoyilǵan talaplarǵa juwap beretuǵın haqiyqıy qubılislardı amelge asırıw, yaǵnıy qanday qılıw kerek degen sorawǵa juwap beriledi. Demek, tapsırma usılına kóre dóretiwshilik maseleler izleniwshi (ne ushin?) hám konstruktiv (qanday qılıw kerek?) bolıp bólinedi eken.
Konstruktorlıq tiptegi maseleler:
a) qanday da texnikalıq qubılıslardı tusindiriw yamasa qanday da texnikalıq effekt aliw tiykarında duzilgen maseleler;
b) qanday da tabiyat qubılısların paydalanıwda talap etetuǵın maseleler;
v) belgili bir asbaptın islew principin tusindiriwdi yamasa jaña asbap konstrukciyasin islewdi talap etetuǵın måseleler,
g) qanday da bir laboratoriyalıq qubılıstı tüsindiriwdi, qoyılǵan shartlerdi qanaatlandırıwshı qubılıs modelin kóriw yamasa jana qubılıstı tabiwdi talap qılıwshı maseleler.
Dóretiwshilik maselelerdi sheshiw processinde oqiwshılardın dőretiwshilik qabiletleri rawajlanadı. Endi biz fizikalıq maselelerdi sheshiw usılları menen tanısıp óteyik. Maselelerdi sheshiw usılları, maselelerdin apiwayı yamasa quramalılıǵına, oqıtıwshılardın qoyǵan maqsetine, oqiwshılardın bilim dårejesine hám basqa kóplegen sebeplerge baylanıslı. Masele sheshiw usılları maselelerdi sheshiw processinde matematikalıq amellerdin qollanılıwına kóre tómendegi turlerge bólinedi:
1. Arifmetikalıq usıl.
2. Algebralıq usıl.
3. Geometriyahq usıl.
4. Grafikalıq usıl.
Maselelerdi sheshiw processinde paydalanılatuǵın logikalıq ameller xarakterine qaray analitikalıq, sintetikalıq yamasa analitik-sintetikalıq usıllarǵa bólinedi. Bul usıllar haqqında qısqasha toqtalıp ótemiz:
Maseleni arifmetikalıq usil menen sheshkenimizde, maseledegi fizikalıq shámalar ustinde tek ǵana arifmetikalıq ameller ormlanadı. Arifmetikalıq usılda tenlemeler duzilmeydi hám tenlemeler sheshilmeydi. Bul usılldan ulıwma orta bilimlendiriw mekteplerinde fizika oqıtıwdın baslanǵish basqıshında oqiwshılar ele algebradan tiyisli bilimge iye bolmaǵan yamasa fizikaliq formulalarǵa kirgen shámalar arasında baylanislardı teren ózlestirmegen waqıtta qollanıladı.
Fizikalıq maselelerdi algebralıq usil menen sheshkende, oqiwshılardın algebradan alǵan bilimlerinen paydalanıladı, formulalar isletiledi, tenlemeler duziledi hám sheshiledi.
Juwmaq
Egerde maseleni sheshiwde oqiwshilarǵa belgili bolǵan geometriyalıq qatnasıqlardan paydalanılsa, bunday usıl geomet riyalıq usıl dep ataladi. Bul usıldan fizikarın statika, elektrostatika hám geometriyalıq optika bólimlerinde kõbirek paydalanıladı Grafikalıq maselelerdi sheshiw grafikalıq usd menen baylanislı. Grafikalıq usılda maselede tabiliwa kerek bolǵan fizikalıq sháma grafikten tabıladı.
Pikirlewdin sintetikalıq usılında izlenip atırǵan fizikalıq shámanın anıqlanıwına tiykar salmadı. Bunsti ushin daslep berilgen fizikahq shámalar arasındaǵı qatnasıqlar anıqlanadı. Belgili amellerdi orınlaw natiyjesinde izlenip atırǵan sháma tabılatuǵın anlatpa hasıl etiledi. Oqiwshılar kópshilik jaǵdayda maselelerdi sintetikalıq usılda sheshiwge uqıplı boladı, yaǵnıy olar izlenip atırǵan shámanı tabiwga imkan beretuǵın, ózleri biletuǵın formulalardı jazadı. Formulalardı izleniwshi shámanı tabiwǵa imkan bergeninshe baylanıstıradı. Bunday baylamslarda, izlenip atırǵan shámanı tabıwǵa imkan bermeytuǵın jollarǵa da ketip qalıwı mumkin. Sintetikalıq usıl apiwayı bolıp, biraq barlıq waqıtta qalegen natiyjeni bere bermeydi.
Analitikalıq usıl qıyın, sebebi amellerdin qatan turde tartipte bolıwın talap etedi, natiyjede maseleni sheshiw tezirek boladı. Joqarı klaslarda masele sheshiwde analitikalıq usıldan paydalanıw maqsetke muwapıq, sebebi bul usıl logikalıq pikirlewdin rawajlanıwına jardem beredi. Maselelerdi sheshiwde analitikahq hám sintetikalıq usıllardı bir-birine ajıratıw qıyın, olar barlıq waqıt bir- biri menen baylanısqan halda keledi. Sonın ushm da maseleler sheshiwdin analitik-sintetikalıq usılı haqqında aytıladı. Har dayım maseleni sheshiw maselenin shartin analiz etiwden, ne soralıp atırǵanınan baslanǵanı ushın analitikalıq usıl birinshi
Paydalanılǵan adebiyatlar
1.FİZİKA HÁM ASTRONOMİYA OQITIW METODİKASI
Toshkent - «Fan va texnologiya» - 2017
2. 1. Karimov I.A. Barkamol avlod - 0zbekiston taraqqiyotining
poydevori. - Т.: Sharq, 1997.
3. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch. —Т.:
Ma’naviyat, 2008.
4. Karimov I.A. «Barkamol avlod-yili» davlat dasturi. - Т.:
zbekiston 2010.
5. Avliyoqulov N.H. Zamonaviy o‘qitish texnologiyalari. -
Muallif, 2001.
|
| |
