Ikkinchi tomondan,
moliyaviy siyosat mamlakatning iqtisodiy bazisidan
kelib chikkan va rivojlangan holda ma’lum bir mustakillikka ega, hamda u o‘ziga
xos qonuniyatlar va rivojlanish mantikiga ega.
Ushbularga asoslangan holda moliyaviy siyosat davlat iqtisodiyotiga va
moliyaviy holatiga teskari ta’sir etadi. Bu ta’sir turlicha bo‘lishi mumkin;
Ba’zi hollarda siyosiy chora tadbirlar o‘tkazish vositasida iqtisodiyotni rivojlanishi
uchun kulay shart sharoitlar va imkoniyatlar yaratiladi.
Ba’zi hollarda siyosiy chora tadbirlar o‘tkazish vositasida
iqtisodiyotni orkaga
ketishi uchun kulay shart sharoitlar vujudga keladi.
Xo‘jalik yuritishni jaxon tajribasi shuni ko‘rsatadiki, jamiyatning rivojlanishi uning
iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishi moliyaviy siyosatni ta’sir etish darajasini
o‘sishiga olib keladi.
Iqtisodiyotda xo‘jalik tarmoqlarini turli darajada rivojlanishi, xo‘jaliklararo va
xududlararo iqtisodiy alokalarni kiyinlashuvi xalq xo‘jaligi tarmoqlari va
xududlarni bir-biriga bog‘liq holda va yaqin darajada iqtisodiy-ijtimoiy
rivojlanishini davlat tomonidan ta’minlanishini talab etadi.
Shuning uchun ham
davlat tomonidan moliyaviy tartibga solib turish muhim ahamiyatga egadir.
Davlatning iqtisodiy jihatdan kanchalik kuch kudrati oshsa, shunchalik moliyaviy
resurslarni o‘z ko‘lida mujjassamlashga imkon beradi, bu esa o‘z navbatida
iqtisodiy konyukturaga faol ta’sir ko‘rsatishga imkon beradi.
Iqtisodiy
karorlar, jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish qonunlari mantigi
asosida, kuzda tutilgan moliyaviy tadbirlar oqibatlarini ilmiy asoslangan holda va
ularni iqtisodiy rivojlanish qonuniyatlariga mos holda shakllantirish jamiyatning
tarakkiyoti asosini tashkil kiladi. Bu o‘z navbatida moliya siyosatida tez tez
uchraydigan va ilgaritdan ko‘zda tutilishi kiyin bo‘lgan o‘zgartirishlarni
oldini
olishga imkoniyat yaratadi.
Moliyaviy siyosatning iqtisodiy ijtimoiy yuksalishiga faol ta’sirining imkoniyatlari
chukur ilmiy asoslanishi kerak. Fakat ilmiy yondoshish, bilim va siyosatni
aniqlovchi barcha omillarni o‘rganish, uning nisbiy mustakilligi obyektiv iqtisodiy
munosabatlardan erkinlikka o‘smasligiga kafolat beradi. Xo‘jalik yuritish tajribasi
shuni ko‘rsatadiki, moliyaviy siyosatni iqtisoddan ajratilishi, jiddiy iqtisodiy
kiyinchiliklarga
olib keladi, iqtisodiy usish imkoniyatlarini amalga oshirishni
mukarrar ravishda ushlab turadi.
Moliyaviy siyosatni shakllantirishda ilmiy yondashish, siyosatni aniqlovchi barcha
omillarni o‘rganish, uning jamiyat rivojlanishi qonunlariga munosibligi, moliyaviy
nazariya xulosalarini doimiy ravishda hisobga olishni ko‘zda tutadi. Ushbu muhim
talabning bajarilmasligi xalq xo‘jaligida juda katta yo‘qolishlarga olib keladi.
Moliyaviy siyosat uzining davriyligi va xal kiluvchi vazifalar tavsifiga bog‘liq
holda moliyaviy strategiya va moliyaviy taktikaga bulinadi.
Moliyaviy faoliyat taxlili shuni tasdiklamokdaki hozirgi sharoitda moliyaviy
siyosat va strategiya tushunchalari urtasida yagona tushuntirishlar mavjud emas.
Bu tushunchalar aralash holda talkin qilinmokda. Meyoriy xujjatlarda ham mazkur
kategoriyalarni aniq talkini mavjud emas. Bu Uz.R. Moliya Vazirligi tomonidan
tasdiklangan moliyaviy siyosatni ishlab chiqish bo‘yicha uslubiy tavo‘siyalarga
tegishlidir.
Faraz qilaylik siyosat strategiyaga nisbatan birlamchi hisoblansin. Bunday xulosa
siyosat, strategiya va taktika suzining tarixiy ildiziga nisbatan asoslanadi.
Lug‘atda siyosat nimagadir erishish uchun qandaydir
xarakat tavsifi sifatida
aniqlanadi. Strategiya siyosatni amalga oshirish san’atidir. Taktika siyosatni
yuritish san’atining tarkibiy qismi sifatida kuriladi. Biroq mazkur tushuncha
mazmunini tushunishdan kchikkan holda shuni ta’kidlash joizki kursatib utilgan
«siyosat» aniq yunalishlar bo‘yicha moliyaviy strategiyani amalga oshirish
usulubidan tashqari boshqa narsa emas.
Moliyaviy strategiyani xar bir yunalishini tavsifi
amaliyotda ularni amalga
oshirishning taktik uslublari yigindisining mavjudligini tasdiklaydi.
Davlatning
moliyaviy
siyosati
makroiktiodiy
siyosatning
bosh
elementlaridan biri hisoblanadi. Hozirgi sharoitda O‘zbeiston Respublikasida
amalga oshirilayotgan moliyaviy siyosat islohotlarning utish davridagi moliyaviy
iqtisodiy inkirozlar oqibatlarini tugatish va mamlakatdagi barkaror iqtisodiy
usishni ta’minlashga yunaltirilgaddir. Chunonchi,
iqtisodiyotning barcha
soxalarida liberal rejimni shakllantirish va uni rivojlanishini kuzda tutuvchi
iqtisodiyotni erkinlashtirish masalalari moliyaviy siyosatning markazida turmokda.
Moliyaviy siyosat quyidagi yunalishlarni uz ichiga oladi:
-
Soliq siyosati;
-
Budjet siyosati;
-
Pul kredit siyosati;
-
Institutsional uzgarishlar;
-
Investitsiya siyosati;
-
Ijtimoiy siyosat.
Moliyaviy siyosatni realizatsiya qilish uchun quyidagilar zarur hisoblanadi;
-
Ijtimoiy tanglik kamaytirilishi lozim.
-
Davlat moliyasini soglomlashtirish lozim;
-
Bank tizimini meyordagi ishlashi imkoniyatlarini shakllantirish lozim;
-
Tovar va pul okimlarini tenglashtirish lozim;
-
Xududlarning moliyaviy iqtisodiy mustakilligini yagona boshqaruv
tizimi ichida okilona ta’minlash lozim.
Moliyaviy siyosatning tarkibiy qismlaridan biri soliq siyosati hisoblanib . U
asosandavlat uchun ham bozor katnashchilari uchun
ham iqtisodiyotning real
sektorini moliyaviy holatini yuksalishini ta’minlovchi soliqka tortish bo‘yicha
imkoniyatlar shakllantirishi lozim. Soliq siyosatining asosiy vazifalari:
