362
mazkur sohada kapital o‘zini oqlamasa, foyda keltirmasa va bozorda o‘z
o‘rnini topa olmasa investorlar kapitalni bu tarmoq yoki faoliyat turidan
olib, boshqa yanada daromadliroq bo‘lgan tarmoqqa yo‘naltiradilar.
Bozor ishtirokchilari, shu jumladan tadbirkorlarning
manfaati xalq
iste’moli tufayligina ro‘yobga chiqadi. Ishlab chiqarilayotgan tovarlar,
mahsulotlar, ko‘rsatilayotgan xizmatlar va bajarilayotgan ishlarga talab
bo‘lsagina ular iste’molga yo‘l oladi, boshqacha qilib aytganda, sotiladi.
Demak, talabsiz foyda yuzaga kelmaydi.
Bozor qonuniyatining maz-
muni ham shundan iborat va bozor sharoitida daromad olish, foyda
qilishning boshqacha usuli bo‘lishi mumkin emas.
Foyda mexaniz-
mining ta’siri ishlab chiqaruvchilar va tadbirkorlar faoliyatini iste’mol-
chi manfaatiga qaratadi, chunki shu yo‘l orqaligina foyda olishni biladi.
Foyda
(daromad) iqtisodiy harakatning zaruriy sharti, maqsadi
sifatida qaraladi. Jahon amaliyotida foyda, deyilganda ko‘pincha, biznes
samaradorligining tadbir vositasi sifatida qaraladi. Foyda bu daromadlar
va xarajatlar farqlanishidagi yuqori o‘zgaruvchanlikdir.
Ular orasidagi
quyi o‘zgaruvchanlik esa zararni ifodalaydi.
Daromadlar va xarajatlar moliyaviy natijlarni xarakterlovchi foydani
o‘lchashga daxldor bo‘lgan elementlar hisoblanadi. Daromadlar va
xarajatlarni, ya’ni foydani aniqlash va o‘lchash – korxona o‘z moliyaviy
hisobotini tayyorlashda foydalaniladigan kapital konsepsiyasi hamda
kapitalning saqlanishiga bog‘liq bo‘ladi.
Daromadlar va xarajatalar elementlari quyidagicha aniqlanadi.
