sof foyda
R=
100 %.
asosiy va aylanma mablag‘lari o‘r. yil. qiym.
´
396
Bugungi kunda amaliyotda keng tarqalgan rentabellik ko‘rsatkich-
larining ayrimlarini quyidagi jadval misolida tahlil qilib chiqamiz.
98-jadval
Rentabellik ko‘rsatkichlari, ularning turlari va ta’sir etuvchi
omillar tahlili
№
Ko‘rsatkichlar
Utgan yili
Hisobot
yili
Farqi
(+, –)
1 Mahsulot (ish, xizmat)lar sotishdan olingan
sof tushum, ming so‘m
1452513
3040381
+1587868
2 Sotilgan mahsulot (ish, xizmat)larning
ishlab chiqarish tannarxi, ming so‘m
929608
2168322
+1238714
3 Mahsulot (ish, xizmat)lar sotishdan olingan
yalpi foyda, ming so‘m
522905
872059
+349154
4 Sof foyda, ming so‘m
30243
25400
-4843
5 Asosiy vositalarning o‘rtacha yillik qiymati
(qoldiq qiymatda), ming so‘m
80892
91253
+10361
6 Aylanma mablag‘larining o‘rtacha yillik
qiymati, ming so‘m
531756
689066
+157310
7 Korxonaning jami mulki, ming so‘m
718546
892557
+174011
8 O‘zlik mablag‘lari manbayi, ming so‘m
460499
729410
+268911
9 Qarz mablag‘lari, ming so‘m
258047
163147
-94900
10 Mahsulot sotish rentabelligi, %
36,0
28,68
-7,32
11 Asosiy vositalar rentabelligi, %
37,98
27,83
-9,55
12 Aylanma mablag‘lari rentabelligi, %
5,69
3,69
-2,0
13 Ishlab chiqarish tannarxi rentabelligi, %
56,25
40,22
-16,03
14 O‘z mablag‘lari rentabelligi, %
6,57
3,48
-3,09
15 Mol-mulk rentabelligi, %
4,21
2,85
-1,36
16 Umumiy rentabellik, % (4/5+6)*100
4,94
3,25
-1,69
17 Qarz mablag‘lari rentabelligi, %
11,72
15,57
+3,85
Yuqoridagi jadval ma’lumotlaridan ko‘rinadiki, biz tahlil qilayotgan
xo‘jalik subyektida hisobot yilida o‘tgan yilga nisbatan aksariyat
rentabellik turlari bo‘yicha pasayish kuzatilgan. Bu korxonaning
samaradorligi pasayib borayotganligidan hamda uning moliyaviy holati
yomonlashayotganligidan dalolatdir. Ma’lumotlardan ko‘rinadiki, joriy
yilda mahsulot (ish, xizmat)larni sotishdan olingan sof tushum miqdori
+1587868 ming so‘mga ortgan bo‘lsada, bunga mos ravishda
mahsulotlarning ishlab chiqarish tannarxi ham, boshqa turdagi aktivlar
ham o‘sgan. Sof foyda miqdori esa o‘tgan yilga nisbatan 4843 ming
so‘mga kamaygan. Natijada aksariyat rentabellik ko‘rsatkichlarida
397
pasayish tendensiyasi hosil bo‘lgan. Korxonada faqatgina qarz
mablag‘lari rentabelligi 3,85 foizga o‘sishi kuzatilgan xolos. Korxona
ma’muriyati rentabellik ko‘rsatkichlarini yaxshilash choralarini ko‘rishi
lozim bo‘ladi. Aks holda korxonaning moliyaviy holati tang ahvolga
tushib qolishi mumkin.
Daromadlilik yoki balans aktivining xarajatliligi; xususiy va qarz
kapitali; sof aktiv, investitsiya, sotish, xarajat va boshqa ko‘rsatkich-
lardan foydalanishni umumlashtiruvchi sifat ko‘rsatkichlari daromad,
xarajat va moliyaviy natijalarga asoslangan holda hisob-kitob ishlari
amalga oshiriladi. Yuqorida nomlari keltirilgan daromadlilik (d) ko‘rsat-
kichlarini hisoblash uchun jami daromad summalari, umumiy aktiv
qiymati, sof aktiv, xususiy kapital va qarz kapitaliga nisbatan aniqlanadi.
Daromad
‘
;
‘
аktiv
Davr bo yicha jami daromad
d
Bаlans aktivlarining o rtacha qiymati
А
=
=
å
Daromad
‘
;
‘
sa
Davr bo yicha jami daromad
d
Sof aktivning o rtacha qiymati
SA
=
=
å
Daromad
‘
d
;
‘
xk
Davr bo yicha jami daromad
Хususiy kapitalning o rtacha qiymati
XK
=
=
å
Daromad
‘
.
‘
kk
Davr bo yicha jami daromad
d
Qarz kapitalning o rtacha qiymati
KK
=
=
å
Daromadlilik ko‘rsatkichlarini sotish hajmining har so‘miga, ishlab
chiqarish
tannarxiga
hamda
daromadlilikni
umumlashtiruvchi
ko‘rsatkich –korxonaning jami daromadlarini, uning xarajatlariga nisbat
ko‘rinishida ham aniqlash mumkin.
‘
.
‘
daromad
Davr bo yicha daromad
d
Davr bo yicha xarajat
=
å
å
Jami daromad summasining jami xarajatdan yuqori bo‘lishi
korxonaning sof foydasini ifodalaydi.
R sof foyda =
Σ
Daromad –
Σ
Xarajat.
Bu ko‘rsatkichlarni aksi bo‘yicha ham hisob-kitob ishlarini amalga
oshirish tavsiya etiladi.
398
‘
.
‘
хаrаjаt
Davr bo yicha xarajat
d
Davr bo yicha daromad
=
å
å
Jami xarajatlarni jami daromaddan yuqori bo‘lishi korxona faoliya-
tini zarar bilan yakunlaganligini ifodalaydi. Daromadlilikning umumiy
ko‘rsatkichlari qatori korxona daromadi va xarajatlari bo‘yicha yakka
koeffitsiyentlarini ham aniqlash maqsadga muvofiqdir.
– sotishdan ko‘rilgan daromadning jami daromaddagi ulushi:
‘
‘
;
daromad
Davr bo yicha sotishdan ko rilgan daromad
d
Korxonaning jami daromadi
=
å
– sotilgan mahsulot tannarxini jami xarajatdagi ulushi:
;
хarajat
Sotilgan mahsulot tannarxi
d
Korxonaning jami xarajati
=
å
– jami to‘liq xarajatni sotishdan kelgan tushumdagi ulushi:
Sotishdan kelgan tushumning har so‘miga to‘g‘ri keladigan xarajat
.
Sotilgan mahsulot tannarxi
Sotishdan kelgan tushum
=
Daromadlar moliyaviy hisobotlarni tayyorlash va taqdim etishning
konseptual asosiga va «Asosiy xo‘jalik faoliyatidan olinadigan daromad-
lar» nomli 2-son BHMSda belgilanishicha, hisobot davri mobaynida
aktivlarning ko‘payishi yoki majburiyatlarining qisqarishi ko‘rinishida
iqtisodiy foydaning ko‘payishidir,
|
