Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning tashqi iqtisodiy faoliyatini

575
sohalarida xorij bilan aloqada, hamkorlikda bo‘lish, mahsulot, ish va 
xizmatlar bo‘yicha jahon bozori arenasiga chiqish hamda unda muqim 
o‘rin egallashning shartlarini belgilab olishga imkoniyat yaratadi. Shu 
o‘rinda mamlakat tashqi iqtisodiy faoliyatining quyidagi shakllarini 
belgilash mumkin: 
- Savdo (mahsulot, ish va xizmatlar realizatsiyasi). 
- Qo‘shma tadbirkorlik va boshqalar. 
Oxirgi yillarda mamlakatimizni rivojlanayotgan va rivojlangan 
davlatlar bilan iqtisodiy aloqalarini ijobiy baholash mumkin.
Mamlakat tashqi iqtisodiy faoliyatini yo‘lga qo‘yish yuzasidan to‘la 
iqtisodiy asosga ega. Lekin iqtisodiy asoslar maqsadli va kelajakni 
ko‘zlab foydalanilayotgani yo‘q. Chunki, mamlakatda tashkil etilgan 
ayrim qo‘shma korxonalar to‘la quvvatda ishlamayotganligi natijasida 
iqtisodiy, jumladan: moliyaviy, moddiy, mehnat resurslaridan 
foydalanish imkoniyatlari boy berilmoqda. 
Bizning fikrimizcha, qo‘shma va hamkorlikdagi xo‘jalik yuritish 
subyektlari faoliyatni yo‘lga qo‘yishda mamlakat to‘la moliyaviy, 
moddiy va mehnat resurslariga ega. Respublika har qanday foydali va 
maqsadli loyihani moliyalashtirish imkoniyati mavjud. 
Tashqi iqtisodiy faoliyat tahlili iqtisodiy tahlilning muhim bo‘limi 
sifatida alohida o‘rganiladi. Tashqi iqtisodiy faoliyatda tahlilni avvalo, 
boshqaruvning va harakatning muhim sharti sifatida o‘tkazamiz. Tahlil 
etish asosida korxonaning tashqi iqtisodiy faoliyatini yo‘lga qo‘yishning 
tashkiliy shakllari, mahsulot ish va xizmatlar eksporti va importi 
o‘zgarishlari, uning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillarga, tovarlar 
eksporti va importining tuzilishiga, tovarlarni kredit shartlarida sotish va 
sotib olish, eksport va import operatsiyalaridan daromadlar va xarajatlar 
o‘zgarishiga baho berish, foyda o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillarni 
aniqlash, korxona tashqi savdo aylanmasini o‘stirish yuzasidan 
korxonada mavjud bo‘lgan ichki imkoniyatlar va ularni yo‘lga qo‘yish 
chora-tadbirlarini belgilab berish, hamkorlikni yo‘lga qo‘yishning texnik 
loyihalarini tuzib chiqish va yo‘lga qo‘yish, korxona tashqi iqtisodiy 
faoliyatiga qisqacha tashxis qo‘yish va sharhlar berish tashqi iqtisodiy 
faoliyat tahlili mazmunini tashkil etadi. 
Taqqoslanuvchi muhim ko‘rsatkichlar sifatida albatta, umumlashgan 
holda quyidagi ikkita ko‘rsatkich olinadi.
1. Eksport hajmi. 
2. Import hajmi. 

576
Eksport operatsiyalari tahlili bo‘yicha tashqi savdo aylanmasi orqali 
sotilgan mahsulot, ish va xizmatlar hajmi va ularning rejaga yoki o‘tgan 
yillarga nisbatan o‘zgarishlariga baho beriladi. Muhim ahamiyat eksport 
hajmining tarkibiga qaratiladi. 
Eksport hajmi va uning o‘zgarishini omilli tahlil etish tahlilning 
muhim qatori sifatida qaraladi. Bunda eksport hajmining o‘zgarishiga 
ta’sir etuvchi miqdor va sifat omillari o‘rganiladi. 
Miqdor omil sifatida miqdoriy ifodaga ega bo‘lgan ko‘rsatkich 
olinadi. Sifat omili sifatida korxonaning muhim iqtisodiy samarador-
ligini xarakterlovchi ko‘rsatkichlarning o‘zgarishi olinadi. 
Import operatsiyalari tahlilida import hajmi bo‘yicha reja bajarilishi 
va dinamikasi, tarkibi, tuzilishi, import operatsiyalaridan daromadlar va 
xarajatlar, import operatsiyalari foydaliligi, import hajmiga ta’sir etuvchi 
omillar tahliliga baho beriladi. 
Import hajmining o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillar sifatida import 
qilingan tovarlar miqdoriy hajmining, hamda import qilingan tovarlar 
bahosining o‘zgarishini kiritish mumkin. 
Kreditga olingan tovarlar va ularning yalpi import hajmidagi 
salmog‘iga baho berishga ham tahlilda muhim e’tibor beriladi. 

Download 2,53 Mb.