|
Мuhаmmаd Аl-Хоrazmiy nomidagi Тоshkеnt Ахborot Техnologiyalari Universiteti
|
| bet | 1/3 | | Sana | 20.05.2024 | | Hajmi | 150,94 Kb. | | #246538 |
Bog'liq 1-mustaqil ish Тоshkеnt Ахborot Техnologiyalari Universiteti Qarshi filiali
Kompyuter injinering fakulteti 1-bosq’ich KI-11-23 S guruh’i talabasi Temirova Gulfiyaning “Akademik yozuv”fanidan
Bajardi: Temirova G. Qadul qildi: Yuldasheva R.D.
Qarshi 2024 yil
I-BOB. BIZNESDA AXBOROT TIZIMLARI ASOSLARI
Mavzu. Axborot tizimlari sohasidagi tendensiyalar
Reja:
1. Biznesda e-biznes roli. Axborot tizimlarining turlari
2. Aхborot teхnologiyalarining boshqaruv muammolari. Axborot tizimlari komponentlari.
3. Axborot tizimlari resurslari. Axborot tizimlari funksional vazifalari
Axborot tizimlari jamiyat paydo bo‘lgan paytdan boshlab mavjud bo‘lgan, chunki rivojlanishning turli bosqichida jamiyat o‘z boshqaruvi uchun tizimlashtirilgan, oldindan tayerlangan axborotni talab etgan. Bu ayniqsa ishlab chiqarish jarayonlari - moddiy va madaniy ne’matlarni ishlab chiqarish bilan bog‘liq jarayonlarga tegishlidir. Chunki ular jamiyat rivoji uchun hayotiy muhim ahamiyatga ega. Iqtisodiy axborot tizimi nima ekanligini tushunib olish uchun eng avvalo uning iqtisodiy ob’yektini boshqarish tizimidagi tutgan o‘rnini aniqlab olish lozim. Bu ob’yekt moddiy va nomoddiy ishlab chiqarish bilan bog‘liq. Axborot jarayonlarini (axborotni yig‘ish, qayta ishlash, va uzatish) doimo ilm-fan, texnika jarayonlarini insoniyat tarraqiyoti davomida avtomatlashtirishga muttasil ravishda intilish kuzatiladi. Binobarin, bu jarayonlarning asosi, ichki tuzilishi o‘zgarishsiz qolgan. sub’yektning, uni qiziqtirayotgan ob’yektAxborotni yig‘ish haqida ma’lumot olish uchun olib boradigan faoliyatidir. bu jarayon davomida axborot manbaiAxborot almashinuvi axborotni uzatadi va iste’molchi qabul qiladi. Agar ma’lumotlar uzatishda xatolar aniqlanilsa, u holda axborotni qayta uzatish tashkil etiladi. Axborot manbai va iste’molchi o‘rtasidagi axborot almashinuvi natijasida o‘ziga xos “Axborot balansi” yuzaga keladi, bunga ko‘ra, ideal holatda iste’molchi xam manba kabi xuddi o‘sha axborotni tarqatadi. Qabul qilingan axborotdan iste’molchi (ko‘p) bir necha bora foydalanishi mumkin. Bu maqsadda u, ma’lumotni axborot tashuvchi qurilmada qayd qilishi kerak. Boshlang‘ich, sistemalashtirilmagan axborot to‘plamining shakllanishi jarayoniga axborot yig‘ilishi deyiladi. Yozib olinmagan signallar orasida qimmatli yoki ko‘p foydalaniladigan axborotlar bo‘lishi mumkin. Axborotning bir qismi 7 ayni vaqtda alohida qiymatga ega bo‘lmasligi lekin keyinroq unga ehtiyoj tug‘ilishi mumkin. bu boshlanqich ma’lumotniYakuniy axborotni saqlash foydalanuvchilar so‘roviga muvofiq uzatish uchun belgilangan muddatga qadar saqlab turish jarayoni. bu masala yechish algoritmigaAxborotni qayta ishlash muvofiq, axborotni qayta shakllantirib tartiblash jarayonidir. Axborotni qayta ishlash vazifasi bajarilganidan so‘ng axborot talab qilingan ko‘rinishda yakuniy foydalanuvchilarga yetkazib berilishi lozim. Bu operastiya axborotni uzatish vazifasini bajarilishi davomida amalga oshiriladi. Axborot uzatish odatga EHMning tashqi qurilmalari yordamida matn jadval ko‘rinishida amalga oshiriladi. Axborot bu bir zanjirga birlashgan, axborotni yig‘ish, qaytatexnologiyasi ishlash, saqlash, tarqatish va aks etish shu bilan birga axborotning ishonchliligini va tezkorligini oshirish jarayonlari, mehnat unumdorligini orttirish maqsadida axborot resursdan foydalanishni ta’minlovchi uslublarni ishlab chiqish jarayonlari va dasturiy, texnik vositalarining yig‘indisidir. Jamiyatni axborotlashtirish joylarda insoniyat faoliyatining barcha ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan ko‘rinishlarida ishonchli axborot va unumli ma’lumotlardan to‘lik va zamonaviy tarzda foydalanilishga qaratilgan chora-tadbirlar informastion davlatdagi barcha foydalanuvchilarga infrastruktura tushunchasi ostida axborot hisoblash resurslari va avtomatlashgan aloqa tizimi keng miqyosda qo‘llaniladigan bazada yangi axborot texnolgiyalaridan foydalanish imkoniyatini beruvchi axborot ta’minlov strukturasi tushuniladi. har xil sohaAxborot tizim tushunchasi. Axborot tizimi ishchilarini boshqaruv funkstiyalarini amalga oshirishlari uchun ob’yekt haqidagi axborotni uzatish, qayta ishlash bilan ta’minlovchi texnologiyalar, kommunikastion sistemalar, axborot resurslari va mutaxassislar majmuasini ifoda etadi. Axborot tizimi konkret ob’yekt uchun yaratiladi. Effektiv (mahsuldor) axborot tizimi, boshqaruv darajalari faoliyat doirasi va tashqi sharoitlar o‘rtasidagi farqni e’tiborga oladi va har bir boshqaruv darajasiga ko‘ra faqatgina uning boshqaruv funkstiyalarini muvaffaqiyatli va foydali amalga oshirilishi uchun zarur bo‘lgan axborotni beradi. Zamonaviy telekommunikastiya vositalaridan 8 foydalanishdagi (elektron pochta, telemuloqotlar)dagi faoliyatlarini moddellashtirishga asoslangan yangi prinstiplardir. axborotni to‘plash, saqlash, izlash, unga ishlovAxborot tizimi berish hamda undan foydalanish imkonini beradigan, tashkiliy jihatdan tartibga solingan jami axborot resurslari, axborot texnologiyalari va aloqa vositalari. boshqarish funksiyasini amalga oshirish uchunAxborot tizimi xodimlarni turli xil axborotlar bilan ta’minlovchi ob’yekt haqidagi axborotlarni yig‘ish, qayta ishlash, uzatish va saqlash bo‘yicha ma’lumotlar va kommunikatsiyaviy tizimni o‘zida namoyon etadi. Axborot tizimi quyidagi xususiyatlariga ko‘ra belgilanadi: a) har qanday axborot tizimi tahlil qilinishi, tizim tuzilishining umumiy tamoyillari asosida qurilishi va boshqarilishi mumkin; b) axborot tizimi dinamik va rivojlanuvchandir; v) axborot tizimini tuzishda tizimli yondoshuvdan foydalanish zarur; g) axborot tizimining chiqarish mahsuloti asosida qarorlar qabul qilinadi; d) axborot tizimida axborotni qayta ishlashning “insonkompyuter” tizimi sifatida qabul qilish lozim. Axborot tizimlarining rivojlanish bosqichlari. Axborot texnologiyalarining tarraqiyoti korporativ biznes yangi modellarining rivojlanishi bilan shu qadar bog‘liqki, bu jarayon ko‘p hollarda yagona tushuncha kabi qabul qilinadi kompaniyalarning axborot texnologiyalarining effektivligini ortirishiga intilishi yanada zamonaviyroq apparat va dasturiy vositalarning paydo bo‘lishiga turtki bo‘ladi. Ular o‘z navbatida foydalanuvchilarni axborot texnologiya-larining keyingi zamonaviylashtirishiga undaydi. O‘ylab qaralsa, bu halqa ko‘rinishidagi poyga asosiy maqsad emas; u tufayli tadbirkorlar bozor konyukturasining o‘zgarishiga yanada jiddiy munosabat bildiradi va minimum tavvakal qilib maksimum foyda olishlari mumkin. Axborot tizimlarining bir necha avlodlari mavjud: Axborot tizimining rivojlanish bosqichlari Vaqt Axborotdan foydalanish konsepsiyasi Axborot tizimining turi Foydalanishdan maqsad 1950-1960 yy. Hisobotlarni qog‘oz ko‘rinishda saqlash Elektromexanik mashinlar yordamida hisobkitob qiluvchi axborot tizimi Hujjatlarni qayta ishlashni tezlashtirish maosh hisoblash jarayonini qisqartirish 1960-1970 yy. Hisobotlar tayyorlash uchun asosiy yordam Ishlab chiqarishdagi ma’lumotlarni boshqaruvchi axborot tizimi Hisobotlar tayyorlash jarayonini tezlashtirish 1970-1980 yy. Savdo yo‘nalishini nazorat qilishni boshqarish Boshqarish organlari uchun tizim Qulay va tez qaror qabul qilishga erishish 1980-2005 yy. Raqobatbardosh strategik axborot resurslari Strategik axborot tizimlari axborotlashtirilgan tizimlar Firma va korxonalarni bankrot holatdan saqlash 1.1-jadval Axborot tizimlari evolyutsiyasi axborotlarni qayta ishlashning texnik vositasi rivojlanishi mazmunini va axborot tizimlari qadrqimmati bilan bog`liq. 1-bosqich (60-yillar oxirigacha) apparat vositalarining imkoniyatlari cheklangan sharoitda katta hajmdagi ma`lumotlarni qayta ishlash muammosi bilan farqlanadi. 2-bosqich (70-yillar oxirigacha) IBM/360 seriyasidagi EHMning tarqali-shi bilan bog`liq. Dastur ta`minotining apparat vositalari rivojlanish darajasidan orqada qolishi - mazkur bosqich muammosi sanaladi. 3-bosqich (80-yillar boshlaridan). Bu davrda kompyuter professional foydalanuvchining quroliga, axborot tizimlari esa - uning qarorlarni qabul qilishini qo‘llab-quvvatlash vositasiga aylandi. 4-bosqich (90-yillar boshlaridan) - tashkilotlararo aloqalar va axborot tizimlarining zamonaviy texnologiyasini yaratishdan iborat. Mazkur bosqich biznesdagi strategik afzalliklarni tahlil qilish tushunchasi bilan bog`liq va telekommunikatsiya texnologiyalari yutuqlari hamda axborotlarni qayta taqsimlashga asoslangan edi. Axborot tizimlari quyidagi xossalar bilan xarakterlanadi: har qanday axborot tizimi, tizimni tashkil etishning umumiy prinstipi asosida taxlil qilinadi va boshqariladi; axborot tizimi dinamik ko‘rinishga ega bo‘lib, rivojlanuvchi tizim xisoblanadi; axborot tizimining maxsuloti xam axborot xisoblanadi; axborot tizimini odam-kompyuter tizimi ko‘rinishida tasavvur qilish lozim. Axborot tizimlarining turlari. Axborot tizimlari (AT) ma’lum kriteriyalarga ko‘ra bir nechta turlarga ajratiladi. Avtomatlashtirish darajisiga ko‘ra axborot tizimlari qo‘lda bajariladigan avtomatlashtirilgan va avtomat tizimlarga bo‘linadi. Ko‘lda bajariladigan AT hamma qayta ishlash operastiyalari inson tomonidan bajarilishi bilan xarakterlanadi. ma’lumotlarni boshqarish yoki qaytaAvtomatlashtirilgan AT ishlash funkstiyasining bir qismi avtomat tarzda ikkinchi bir qismi inson tomonidan bajariladi. Avtomatlashtirilgan axborot tizimi Avtomatlashtirilgan axborot tizimiga quyidagilar kiradi: odam (xodim), texnik vositalar, axborot va dasturiy ta`minot. Ular birgalikda boshqaruv usullari uchun ma`lumotlarni qayta ishlaydi. axborotlar, axborotlarni ishlab chiqishda qo‘llaniladigan(AAT) iqtisodiy-matematik usullar va modellar hamda boshqaruv qarorlarini qabul qilishga mo‘ljallangan texnik, dasturiy, texnologik vositalar va mutaxassislarning majmuidir. ma’lumotlarni boshqarish va qayta ishlashningAvtomat AT barcha funkstiyalari inson qatnashuvisiz (masalan, texnologik jarayonlarni avtomat ravishda boshqarish) amalga oshiriladi. Qo‘llanish soxasiga ko‘ra: Ilmiy izlanishlar (tadqiqot )ni avtomatlashtirish; Avtomatlashtirilgan loyixalashtirish; 11 Axborot tizimining apparat va dasturiy qismi Tashkiliy- boshqaruv; Texnologik jarayonlarni boshqarish; kabi turlarga bo‘linadi. Ilmiy AT ilmiy xodimlar faoliyatini avtomatlashtirish, statistik axborotni taxlil etish, tajribalarni boshqarish uchun mo‘ljallangan. Loyixalashtirishni avtomatlashtirish AT yangi texnika ishlab chiqaruvchilar va muxandis loyixachilar mexnatini avtomatlashtirish uchun mo‘ljallangan. Tashkiliy boshqarishning AT - shaxslar funkstiyalarini avtomatlashtirish uchun mo‘ljallangan. Bu sinfga xam sanoat (korxona) xam nosanoat ob’ektlari (bank birja, sugurta kompaniyasi) va ayrim offislar(ofislar tizimlari)ni boshqarishning axborot tizimlari kiradi. Texnologik jarayonlarni boshqarishning axborot tizimi turli texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish uchun mo‘ljallangan (metallurgiya, energetika).
|
| |
