59
nuqtadan (–1,+1) nuqtaga radiosignal fazasini +45° qiymatdan +135°
qiymatga o‘tishini xarakterlaydigan ko‘rsatkichni o‘tkazish mumkin.
Bunday diagrammaning foydaliligini quyidagi misolda ko‘rsatish
mumkin. 1.34-rasmdan ko‘rinib turibdiki, to‘rtta fazaviy traektoriyalar
koordinatalar boshi orqali o‘tadi. Masalan, signallar turkumi (+1,+1)
nuqtasidan (–1, –1) nuqtaga o‘tish
yuqori chastotali tashuvchi
tebranish oniy fazasini 180°ga o‘zgarishini bildiradi. Modulyator
chiqishida odatda tor polosali yuqori chastotali filtr o‘rnatiladi, u
holda signal fazasini bunday o‘zgartirilishi bu filtrning chiqishida,
demak butun uzatish liniyasida signaning og‘masi qiymatlarining
sezilarli o‘zgarishi bilan bo‘ladi.
Raqamli uzatish tizimlarida
radiosignalning og‘ma qiymatlarining o‘zgarmas emasligi ko‘p
sabablarga ko‘ra kerak emas hisoblanadi.
Ko‘rinib turibdiki, FM-4 chastotalar resurslaridan foydalanish
nisbatida FM-2ga qaraganda 2 martta tejamli, chunki o‘sha shakldagi,
lekin jo‘natmaning ikki karrali cho‘zilishi hisobiga ikki marttaga
toraytirilgan spektrga ega bo‘ladi. Ta’kidlash kerakki, ko‘rsatilgan
yutuqqa
qabul
qilish
halqitbardoshligini
yomonlashtirmasdan
erishilgan. Aslida FM-2da jo‘natma energiyasi E
b
ga teng bo‘lsin, u
holda jo‘natmalarni xato qabul qilinishi
ehtimolligini aniqlaydigan
qarama – qarshi jo‘natmalar rasidagi evklid masofasi (geometrik
uzunlikdagi qarama-qarshi vektorlarni beradigan)
ni tashkil etadi
(1.35a-rasm).
FM-4da to‘rtta jo‘natmalarga
uzunliklardagi to‘rtta
biortogonal vektorlar mos keladi (1.35b- rasm) va o‘zgamas quvvatda
E
q
jo‘natma energiyasi BFMdagiga qaraganda uzunlikning ikki martta
oshishi hisobiga E
q
=
ikki martta ortadi. Bunda jo‘natmalarni
xato qabul qilish ehtimolliklaridan eng kattasini aniqlaydigan qo‘shni
vektorlar orasidagi masofa oldingidek
qoladi, bu FM-
2dan FM-4ga o‘tishda qabul qilish halaqitbardoshligining
qandaydir
sezilarli yomonlashishi bo‘lmasligini bildiradi.
Rasmlardan ko‘rinib turibdiki, jo‘natmaning davomiyligini
keyingi oshirilishida ma’lumotlarni uzatilish tezligini saqlash talabi
qo‘shni vektorlarning yaqinlashishiga olib keladi. Jo‘natmaning
davomiyligini tezlikni kamaytirmasdan uch
martta oshirilishi bitta
jo‘natma orqali sakkizta xabarlarni uzatilishini bildiradi, ya’ni BFMga
qaraganda jo‘natma energiyasining uch martta oshirilishi qo‘shni
60
kanallar orasidagi burchakni 45°gacha kamaytirilishi (1.35v- rasm),
ya’ni minimal evklidlarni
masofagacha kamaytirish bilan
kompensatsiyalanadi.
1.35- rasm. Fazaviy manipulyatsiyalashni geometrik talqin etish
Shunday qilib, polosadagi uch marttalik yutuq 3,5 dB tartibdagi
energetik yo‘qotishlar bahosiga (vektorlarning yaqinlashishini
kompensatsiyalaydigan va xatolik ehtimolligini oldingi darajagacha
kaytiradigan energiyaning ortishi aynan shunday bo‘lishi kerak)
olinadi. Bunday usulda spektral samaradorlikni
keyingi oshirish
energiya sarflari maqsadlarida befoyda bo‘lib qoladi. Polosadagi
M-karrali yutuq 2M-lik FMda quyidagicha energetik yutqazishli
bo‘ladi:
martta
Prinsip jihatdan signallar vektorlari orasidagi minimal masofani
maksimallashtiradigan
tekislikda
signallar
vektorlarini
optimallashtirish hisobiga aytib o‘tilgan energetik yo‘qotishlarni
ma’lum kamaytirish imkoniyati mavjud.
Bunda vektorlar bir xil
bo‘lmagan uzunlikka ega bo‘ladi, ya’ni fazaviy manipulyatsiyalash
parallel ravishda amplitudaviy manipulyatsiyalash bilan to‘ldiriladi.
Amplitudaviy-fazaviy
va
kvadraturali
amplitudaviy
manipulyatsiyalash (AFM va KAM) nomlari bilan ma’lum bo‘lgan
bunday usullar telekommunikatsion tarmoqlarda (kabelli, radioreleli
aloqa va h.k.) keng tarqalgan. Lekin simsiz mobil telefoniya
tizimlarining o‘ziga xosligi portativ terminalning
avtonom ishlashi
61
muddatini (zaryadlamasdan yoki batareyalarni almashtirmasdan)
uzaytiradigan va uning hajm-og‘irlik xarakteristiklarini tijorat o‘ziga
tortishiga ko‘maklashadigan samarali energiya tejamorligining juda
muhimligidan iborat. Bu sabablarga ko‘ra, ko‘p karrali FM (16 va
undan ortiq fazalar sonili) AFM va KAM bilan bir qatorda mobil
aloqa tizimlari radiointerfeyslarida ishlatilmaydi va faqat sakkiz
darajali FM (8-PSK) ma’lumotlar tezligini oshirish maqsadida EDGE
spetsifikatsiyasi doirasida ikkinchi avlod
tizimlari uchun tavsiya
etilgan. Lekin sotali radioaloqa uchinchi va to‘rtinchi avlodlari
tizimlari uchun uzatish tezliklariga ortgan talablar tufyli yuqoriroq
tartibli FMni ishlatishga to‘g‘ri keladi.
