|
I. Uzoq muddatli majburiyatlar hisobi bo'yicha umumiy ma’limotlar
|
| bet | 2/16 | | Sana | 14.05.2024 | | Hajmi | 271,31 Kb. | | #233149 |
Bog'liq Uzoq muddatli majburiyatlar hisobiI. Uzoq muddatli majburiyatlar hisobi bo'yicha umumiy ma’limotlar.
1. Uzoq muddatli majburiyatlarning ta'rifi.
Uzoq muddatli majburiyatlar - bu kompaniya balans tuzilgan kundan boshlab bir yildan ortiq vaqt davomida to'lashi shart bo'lgan moliyaviy majburiyatlar yoki qarzlar. Ushbu majburiyatlar odatda joriy operatsion tsikl yoki moliyaviy yil doirasidan tashqariga chiqadigan majburiyatlarni o'z ichiga oladi va uzoq muddatli kreditlar, to'lanadigan obligatsiyalar, ipotekalar, uzoq muddatli ijaralar, pensiya majburiyatlari va kechiktirilgan soliq majburiyatlari kabi narsalarni o'z ichiga oladi.
Nisbatan qisqa muddatda to'lanishi kerak bo'lgan qisqa muddatli majburiyatlardan farqli o'laroq, uzoq muddatli majburiyatlar kompaniya qarzlarining yaqin muddatda to'lanishi kutilmaydigan qismini ifodalaydi. Ular balansda uzoq muddatli majburiyatlar bo'limida qayd etiladi, bu kompaniyaning umumiy moliyaviy sog'lig'i va leveragening muhim tarkibiy qismidir.
Uzoq muddatli majburiyatlarni tushunish kompaniyaning moliyaviy barqarorligini baholash, uning uzoq muddatli majburiyatlarini bajarish qobiliyatini baholash va kapital tarkibini tahlil qilish uchun zarurdir. Bundan tashqari, uzoq muddatli majburiyatlar kompaniyaning to'lov qobiliyatini, kredit qobiliyatini va risk profilini aniqlashda muhim rol o'ynaydi.
Uzoq muddatli majburiyatlar kelgusi 12 oydan yoki biznesning operatsion tsiklidan keyin to'lanishi kerak bo'lgan moliyaviy majburiyatlar yoki qarzlarni anglatadi, qaysi biri uzoqroq bo'lsa. Bu kompaniya uzoq vaqt davomida, odatda bir yildan ortiq vaqt davomida to'lashni kutadigan qarzlar yoki majburiyatlardir. Uzoq muddatli majburiyatlar kompaniya kapitali tarkibining bir qismini ifodalaydi va har xil turdagi majburiyatlarni o'z ichiga olishi mumkin, masalan:
1. Toʻlanadigan obligatsiyalar: Bu kompaniya tomonidan kapitalni jalb qilish uchun chiqarilgan uzoq muddatli qarz qimmatli qogʻozlari. Obligatsiyalar odatda belgilangan foiz stavkasi va to'lov muddatiga ega bo'lib, bu vaqtda kompaniya qarzga olingan asosiy qarzni to'lashi shart.
2. Toʻlanadigan uzoq muddatli notalar: Obligatsiyalarga oʻxshab, uzoq muddatli toʻlovlar muddati bir yildan ortiq boʻlgan kreditlar yoki qarz majburiyatlarini ifodalaydi. Bularga moliya institutlari yoki boshqa kreditorlardan olingan kreditlar kiradi.
3. Ijara: Uzoq muddatli lizing majburiyatlari kompaniya mulkni, asbob-uskunalarni yoki boshqa aktivlarni uzoq muddatga, odatda, bir yildan ortiq ijara shartlari bilan ijaraga berganda yuzaga keladi.
4. Pensiya majburiyatlari: Bu kompaniyaning o'z xodimlariga pensiya ta'minoti bo'yicha majburiyatlarini ifodalaydi, ko'pincha belgilangan pensiya rejalari orqali. Kompaniyadan uzoq muddatda ushbu pensiya majburiyatlarini moliyalashtirish uchun badallar kiritish talab qilinishi mumkin.
5. Kechiktirilgan soliq majburiyatlari: Ular kompaniya olgan, ammo soliqqa tortish maqsadida hali tan olinmagan daromadlar bo'yicha soliqlarni to'lashni kechiktirganda yuzaga keladi. Soliq majburiyati daromad soliqqa tortish maqsadlarida tan olingan kelgusi davrlarda to'lanadi.1
6. Uzoq muddatli bo‘lib-bo‘lib to‘lash shartnomalari: Bu to‘lov shartlari bir yildan ortiq davom etadigan kreditga sotib olingan tovarlar yoki xizmatlar uchun uzoq muddatga to‘lovlarni amalga oshirish majburiyatlarini ifodalaydi.
7. Boshqa uzoq muddatli majburiyatlar: Bu turkumga uzoq muddatli kafolatlar, ekologik majburiyatlar va boshqa shartnoma majburiyatlari kabi boshqa uzoq muddatli majburiyatlar ham kirishi mumkin.
Uzoq muddatli majburiyatlar kompaniyaning moliyaviy salomatligi va barqarorligining muhim ko'rsatkichidir. Ular kompaniyaning kapital tuzilishiga, leveraj koeffitsientiga va uning uzoq muddatli moliyaviy majburiyatlarini bajarish qobiliyatiga ta'sir qiladi. To'g'ri boshqarish va uzoq muddatli majburiyatlarni oshkor qilish investorlar, kreditorlar va boshqa manfaatdor tomonlar uchun kompaniyaning moliyaviy holati va risk profilini to'g'ri baholash uchun juda muhimdir.
Albatta, keling, uzoq muddatli javobgarlikning har bir turiga chuqurroq kirib boramiz:
1. Uzoq muddatli kreditlar: Bu to‘lash muddati balans tuzilgan kundan boshlab bir yildan ortiq davom etadigan kreditlardir. Ularni moliya institutlaridan, xususiy kreditorlardan yoki korporativ obligatsiyalar chiqarish orqali olish mumkin. Uzoq muddatli kreditlar ko'pincha asosiy qarz va foizlarni uzoq muddat davomida muntazam ravishda to'lashni o'z ichiga oladi.
2. Toʻlanadigan obligatsiyalar: Obligatsiyalar kompaniya tomonidan kapitalni jalb qilish uchun chiqarilgan qarz qimmatli qogʻozlaridir. To'lanadigan obligatsiyalar kompaniyaning obligatsiyalar egalariga qarzga olingan asosiy summani davriy foiz to'lovlari bilan birga to'lash muddati tugagach to'lash majburiyatini ifodalaydi. Obligatsiyalar bir necha yildan bir necha o'n yillargacha bo'lgan turli muddatlarga ega bo'lishi mumkin.
3. Ipoteka: Ipoteka ko‘chmas mulk bilan ta’minlangan uzoq muddatli kreditlarni ifodalaydi. Kompaniyalar ofis binolari, ishlab chiqarish ob'ektlari yoki chakana savdo nuqtalari kabi ko'chmas mulk aktivlarini sotib olish yoki qurishni moliyalashtirish uchun ipoteka olishlari mumkin. Ipoteka to'lovlari odatda asosiy qarz va foiz komponentlaridan iborat.
4. Uzoq muddatli lizinglar: Uzoq muddatli lizinglar lizing oluvchi (kompaniya) mulk, asbob-uskunalar yoki transport vositalari kabi aktivdan uzoq muddat foydalanish huquqini davriy ijara evaziga uzoq muddatga qo‘lga kiritadigan shartnomalarni o‘z ichiga oladi. lizing to'lovlari. Uzoq muddatli lizing majburiyatlari balansda majburiyatlar sifatida qayd etiladi va operatsion lizing yoki moliyaviy lizing (kapital ijara)ni o'z ichiga olishi mumkin.
5. Pensiya majburiyatlari: Pensiya majburiyatlari kompaniyaning o'z xodimlariga pensiya ta'minoti bo'yicha majburiyatlarini ifodalaydi. Ushbu majburiyatlar belgilangan pensiya rejalaridan kelib chiqadi, bunda kompaniya xodimlarga ish haqi, ishlagan yillari va yoshi kabi omillarga asoslanib, muayyan pensiya nafaqalarini kafolatlaydi. Kompaniyalar buxgalteriya hisobi standartlariga muvofiq pensiya majburiyatlarini hisobga olishlari va oshkor qilishlari kerak.
6. Kechiktirilgan soliq majburiyatlari: Kechiktirilgan soliq majburiyatlari kompaniyaning soliqqa tortiladigan daromadi uning buxgalteriya daromadidan past bo'lganda yuzaga keladi, natijada soliqqa tortiladigan daromad va moliyaviy daromad o'rtasida vaqtinchalik farqlar yuzaga keladi. Ushbu vaqtinchalik farqlar bir yildan keyin to'lanishi kutilayotgan kelajakdagi soliq majburiyatlarini keltirib chiqaradi. Kechiktirilgan soliq majburiyatlari ushbu vaqtinchalik farqlar natijasida kelgusi davrlarda to'lanishi kerak bo'lgan soliqlarni aks ettiradi.
Ushbu uzoq muddatli majburiyatlarning har biri kompaniyaning moliyaviy boshqaruvi, risk profili va hisobot talablari uchun o'ziga xos xususiyatlarga va ta'sirga ega. Uzoq muddatli majburiyatlarni tushunish va samarali boshqarish moliyaviy barqarorlikni saqlash, tartibga soluvchi standartlarga rioya qilishni ta'minlash va asoslangan strategik qarorlar qabul qilish uchun muhim ahamiyatga ega.
BXXS majburiyatlarni «oldin bo’lgan ho’jalik muomalalari yoki faktlar natijasida kslib chiqqan, tartibga solinishi aktivlarning o’tkazilishi yoki ishlatilishiga, xizmatlar ko’rsatilishi yoki kelgusida iqtisodiy manfaatlarning boshqa yo’l bilan chiqib ketishiga olib kelishi mumkin bo’lgan korxonaning majburiyatlaridir" deb ta’riflaydi. Shunday qilib, majburiyatlar uchta asosiy xususiyatga ega:
1. Majburiyat boshqa sub’ektga faqat aktivlarni o’tkazish yoki xizmatlar ko’rsatish yo’li bilan kondirilishi mumkin;
2. Majburiyat munozarali bo’lmasligi kerak;
3. Majburiyatni keltirib chiqargan voqea urinli bo’lishi kerak.
Majburiyat berilgan ta’rifga muvofiq qabul qilinganda, u darxol tan olinishi va yozuvlarga kiritilishi kerak. Majburiyatning buxgalteriyada tan olinishi, majburiyat paydo bo’lgan kunda amalga oshirilishi kerak. Majburiyatni keltirib chiqargan ho’jalik muomalasi odatda majburiyatning paydo bo’lish sanasini aniqlab beradi. Joriy majburiyatlar joriy aktivlarga bo’lgan da’voni bildiradi.Bu da’volar to’lash muddati bir necha yilni tashkil etadigan obligatsiyalar kabi majburiyatlardan farq qiladilar. Majburiyatlarning turkumlanishida joriy va uzoq muddatli majburiyatlarni farqlash muhimdir. Majburiyatni keltirib chiqaradigan ho’jalik muomalasi, odatda uning summasini o’lchash bazasini ham ta’minlab beradi. Majburiyat summasini o’lchash uning sababi bilan bevosita bog’liq:
Nasiyaga olingan TMZ.
Balansda joriy to’lanadigan hisob varaqlar deb ko’rsatilgan, olingan tovarlarni ta’minlashga yozilgan veksellar.
E’lon qilingan dividendlar.
To’lanadigan majburiyatlarni keltirib chiqargan, ta’mirlash bo’yicha xizmatlar ko’rsatish.
Kompaniyaga karshi ko’riladigan sud ishi.
Kelgusi yildagi gazeta/jurnallarga obuna uchun yig’ib olingan pul mablag’lar.
Debetlanayotgan hisobvaraq turi
Aktiv
Boshqa majburiyat
Taqsimlanmagan foyda Xarajat
Zarar
Xizmatlar uchun bunak tariqasida olinadigan pul mablag’lari.
Korxona faoliyati natijasida yuzaga kelayotgan majburiyatlarni ularning yakuniy moliyaviy natijalariga jiddiy ta’sir etishini e’tiborga olib majburiyatlar hisobini to’g’ri tashkil qilish muhim ahamiyat kasb etadi.
Bizning fikrimizcha majburiyatlar hisobini to’g’ri tashkil qilish uchun quyidagi holatlarga e’tibor berish lozim:
-majburiyatlarni turli belgilarga ko’ra turkumlanishini amalga oshirish;
-majburiyatlarni asosli tarzda baholanishini ta’minlash;
-majburiyatlarni bir toifadan ikkinchisiga o’z vaqtida o’tkazilishini nazoratga olish;
-majburiyatlarni toifalari (joriy va uzoq muddatli), hamda yuzaga kelish muddatlari (to’lov muddati yetib kelmagan va to’lov muddati o’tib ketgan) bo’yicha moliyaviy hisobotda aniq ko’rsatilishini ta’minlash; -muddati o’tib ketgan va shartli majburiyatlar bo’yicha asosli yoritib berishlarni ta’minlash;
Majburiyatlar hisobini quyidagi yo’nalishlar bo’yicha tashkil qilish va yuritishni maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz:
Majburiyat turlari
Yuqori aniqlikka ega bo’lgan majburiyatlar bitim, shartnoma yoki qonunchilik asosida kelib chiqadi. Bunday majburiyatlar bank krediti bo’yicha qarzlarni, veksellar, dividend to’lovlari, ish haqi bo’yicha qarzdorlikni, uning yuzasidan hisoblangan daromad solig’i va majburiy ajratmalar bo’yicha majburiyatlarni, olingan tovar – moddiy qiymatliklar hamda foydalanilgan xizmatlar bo’yicha majburiyatlar o’z ichiga oladi.
Baholanuvchi majburiyatlar – malum muddat yetib kelmagunga qadar aniq hisoblab bo’lmaydigan qarzdorlik summalaridir. Bunga misol tariqasida foyda va mulk soliqlari bo’yicha majburiyatlarni, sotilgan mahsulotlar bo’yicha xaridorlarga berilgan kafolatlar bo’yicha qarzlar va ta’til to’lovlarini keltirish mumkin.
Shartli majburiyatlar – kelgusida zarar yoki qarzdorlikni keltirib chiqaruvchi voqea va hodisalar ta’sirida vujudga keladigan majburiyatlardir. Boshqacha qilib aytganda shartli majburiyat deb juda yuqori yoki yuqori ehtimol bilan amalga oshishi mumkin bo’lgan voqea va hodisalar natijasida korxonaning iqtisodiy manfaatlarini kamayishiga sabab bo’luvchi majburiyatlarga aytiladi (Rasm 2).
Buxgalteriya hisobi va moliyaviy audit yo’nalishi bo’yicha mamlakatimiz va xorijda e’lon qilingan ilmiy asarlarni o’rganish va majburiyatlar hisobining amaliyotda harakat qilayotgan tartibi bilan tanishish bizga majburiyatlarni 2 rasmda ko’rsatilgan tarzda turkumlash imkoniyatini berdi.
Yuqoridagilardan ko’rinib turibdiki majburiyatlar to’lov muddatiga ko’ra qisqa (joriy) va uzoq muddatli bo’lishi mumkin.
Bizning fikrimizcha joriy majburiyatlar – bu, korxonani u bilan iqtisodiy aloqa qilayotgan xo’jalik yurituvchi subektlarga bir yil davomida to’lanishi lozim bo’lgan kreditorlik qarzlaridir.
Xo’jalik yurituvchi sub’ektida joriy majburiyatlarning asosiy turlari bo’lib quyidagilar hisoblanadi:
2-rasm: Majburiyatlarni turkumlanishi.
-mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to’lanadigan schyotlar–joriy qismi;
-muddati uzaytirilgan daromadlar;
-qisqa muddatli obligatsiyalar;
-korxonaning alohida faoliyat ko’rsatuvchi bo’linmalariga to’lanadigan schyotlarning joriy qismi;
-pul mablag’lari va mulk shaklida to’lanadigan dividendlar;
-xarajatlar bilan bog’liq hisoblangan majburiyatlar;
-olingan bo’naklar va qaytariladigan depozitlar;
-kelgusi davr daromadlari (xizmat ko’rsatishdan oldin bo’nak tariqasida olingan pul mablag’lari, masalan, bo’nak tariqasida olingan ijara to’lovi);
-to’lanadigan soliqlar va majburiy ajratmalar (turlari bo’yicha);
-bankning qisqa muddatli kreditlari;
-qisqa muddatli qarz majburiyatlari;
-kafolat majburiyatlari;
-ish haqi, ta’til va bayram kunlari to’lovlari bo’yicha majburiyatlar;
-shartli majburiyatlar;
-uzoq muddatli qarz majburiyatlarining joriy qismi;
-to’lash muddati belgilanmagan (talab qilib olinguncha). Majburiyatlar
Joriy majburiyatlarni tavsiflovchi yuqorida keltirilgan yo’nalishlar-ning xar biri o’ziga xos xususiyatga va korxona faoliyatida tegishli axamiyat-ga ega. Ilmiy bitiruv malakaviy ishi ishida, biz o’z munosabatimizni bildirish maqsadida, ularning ichidan hozirgi kunda Xo’jalik yurituvchi sub’ekti faoliyatida ko’p uchraydigan va fikrimizcha, ularni hisobga olishda muammolar mavjud bo’lgan ayrimlari bo’yicha muloxazalarimizni keltirdik. Jumladan:
6010-«Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to’lanadigan schyotlar» - takrorlanadigan iqtisodiy munosabatlar bilan bog’liq majburiyatlarni hisobga olish uchun mo’ljallangan schyotdir. Bu majburiyatlar Xo’jalik jamiyatini faoliyati davomida vujudga kelib, u tovar-moddiy qiymatlarni sotib olish va xizmatlardan foydalanishni o’z ichiga oladi.
Moliyaviy hisob tamoyillarida majburiyatlar «ilgari bo’lib o’tgan hodisalar yoki o’zgarishlar natijasida kеlgusida aktivlarni boshqa tashkilotlarga o’tkazish (xizmatlar ko’rsatish) bo’yicha iqtisodiy sub'еktning hozirda mavjud majburiyatlariga asoslanib, kеlgusida iqtisodiy foydalardan ehtimoliy voz kеchish» sifatida ta'riflanadi.
|
| |
