• 5 yoshli bolalar jismoniy sifatlarining rivojlanish ko’rsatkichlari
  • Olti yoshli bolalar.
  • FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
  • Mundarija kirish




    Download 3.64 Mb.
    bet13/13
    Sana24.06.2021
    Hajmi3.64 Mb.
    #15177
    1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13
    Besh yoshli bolalar. Pedagogik tajriba shuni ko’rsatadiki, tajriba guruhidagi o’g’il bolalar va qizlarning kuch imkoniyatlari nazorat guruhi bolalarining ko’rsatkichlaridan yuqori ekan (3-jadval). Tajriba guruhidagi 5 yoshli bolalarning o’ng panjasi kuchi tajriba mobaynida nazorat guruhi bilan taqqoslaganda 22,6 % ga yuqori chiqdi.

    3-jadval

    5 yoshli bolalar jismoniy sifatlarining rivojlanish ko’rsatkichlari

    Testlar

    Jinsi

    Nazorat guruhi

    Tajriba guruhi

    t

    M

    ±m




    C,%

    M

    ±m




    C,%




    1

    2

    3

    4

    5

    6

    7

    8

    9

    10

    11

    KUCh

    Panja din. (o’ng), kg

    O’

    5,80

    0,16

    1,90

    31,6

    7,2

    0,19

    0,98

    15,3

    3,92 R<0,05

    Q

    4,80

    0,17

    1,63

    21,8

    6,2

    0,35

    0,78

    10,9

    5,70 RO,05

    3-jadval davomi

    1

    2

    3

    4

    5

    6

    7

    8

    9

    10

    11

    Panja din. (chap), kg

    O’

    5,20

    0,2

    1,92

    69,3

    5,75

    0,9

    1,13

    20,7

    1,06 R>0,05

    Q

    4,4

    0,12

    1,49

    33,8

    5,3

    0,23

    1,0

    26,8

    2,42 R<0,05

    Uzunlikka sakrash, m.

    O’

    1,25

    0,09

    0,23

    20,6

    1,35

    0,22

    0,59

    59,7

    0,17 R>0,05

    Q

    1,95

    0,06

    0,09

    8,1

    1,06

    0,08

    0,17

    11,4

    0,13 R>0,05

    To’pni uloqtirish, m

    O’

    2,35

    0,13

    0,42

    17,4

    2,70

    0,14

    0,44

    16,6

    1,82 P>0,05

    Q

    2,30

    0,09

    0,37

    19,0

    3,05

    0,31

    0,89

    36,2

    2,7

    R<0,05


    10 s.da oyoq-larni ko’tarish

    Q

    7,73

    0,25

    0,63

    9,7

    8,52

    0,18

    0,42

    7,3

    3,98

    R<0,05


    ChIDAMLILIK

    Yugurish

    90m, s


    O’

    24,2

    0,82

    3,03

    13,9

    21,1

    0,64

    1,6

    8,5

    3,05 P<0,05

    Q

    27,62

    0,63

    2,97

    12,5

    24,58

    0,71

    2,2

    6,6

    2,36 R<0,05

    Yugurish 120m, s

    O’

    34,0

    1,46

    4,2

    10,8

    33,4

    0,96

    2,9

    6,8

    0,52 R>0,05

    Q

    35,28

    0,5

    2,32

    6,7

    34,0

    0,36

    2,0

    4,8

    2,96 R<0,05

    TEZKORLIK

    Joyidan yugurish

    10m, s


    O’

    2,48

    0,12

    0,42

    15,1

    2,38

    0,08

    0,3

    8,3

    1,26 R>0,05

    Q

    2,65

    0,11

    0,28

    11,6

    2,44

    0,04

    0,3

    9,5

    0,19 R>0,05

    Mokisimon yugurish 10mx.s

    O’

    11,50

    0,19

    0,73

    6,9

    11,06

    0,09

    0,4

    5,0

    1,93 R>0,05

    Q

    12,36

    0,31

    0,67

    8,2

    11,02

    0,19

    0,7

    6,1

    2,37 R<0,05

    ChAQQONLIK

    To’pni nishonga otish (marta)

    O’

    1,96

    0,19

    1,02

    52,5

    3,2

    0,4

    1,7

    32,8

    4,2 P<0,05

    Q

    1,36

    0,26

    0,9

    71,6

    2,55

    0,9

    1,5

    50,2

    2,84 R<0,05

    3-jadval davomi

    1

    2

    3

    4

    5

    6

    7

    8

    9

    10

    11

    Qo’lni yon tomonga yozish, gr.

    O’

    3,6

    0,62

    1,93

    69,6

    1,8

    0,2

    0,6

    51,1

    2,97 R<0,05

    Q

    3,2

    0,9

    3,1

    88,4

    1,6

    0,4

    1,3

    63,9

    2,59 R<0,05

    MMM,

    ballar


    O’

    6,95

    0,38

    1,54

    20,3

    7,0

    0,2

    0,8

    12,0

    0,15 R>0,05

    Q

    8,21

    0,5

    1,3

    18,8

    8,34

    0,6

    1,4

    17,2

    0,49 R>0,05

    EGILUVChANLIK

    Ko’prikcha,

    Sm


    O’

    49,3

    2,0

    6,2

    12,3

    44,0

    1,1

    3,8

    13,6

    3,1 R<0,05

    Q

    48,3

    1,9

    8,8

    18,6

    44,2

    3,8

    13,7

    29,0

    0,8 R>0,05

    Engashish,

    Sm


    O’

    4,62

    1,0

    4,0

    71,3

    5,05

    0,9

    1,9

    41,1

    0,6 R>0,05

    Q

    6,0

    1,2

    4,0

    49,3

    5,8

    1,2

    2,0

    30,1

    1,0 R>0,05

    Elka bo’g’imlarini bukish, sm

    O’

    35,9

    1,4

    3,8

    12,3

    34,0

    1,7

    4,9

    17,0

    1,7 R>0,05

    Q

    36,7

    1,6

    7,3

    20,2

    29,6

    1,8

    7,6

    28,3

    0,9 R>0,05

    Joyidan turib uzunlikka sakrashni o’g’il bolalar qo’l kuchi testlariga qaraganda ancha qiynalib bajardilar. Bu mashq natijalari ko’p jihatdan mashqni bajarish texnikasiga bog’liq. Shuning uchun biz test o’tkazishdan avval 1-2 dars davomida bolalarga faqat joyidan turib sakrash texnikasini o’rgatdik.

    Oyoqlarning mushak guruhlari kuch imkoniyatlarini tavsiflaydigan bu mashqda tajriba guruhlari o’g’il bolalari nazorat guruhidagi tengdoshlaridan ustun ekanliklari ma’lum bo’ldi, lekin ko’rsatkichlar ishonchli emas edi. Tajriba davrida to’p otish natijalariga ko’ra tajriba guruhi o’g’il bolalari nazorat guruhidagidan 13,6% ga ustunlikka erishdilar. Biroq bu natijalar ham ishonchli emas.

    Qizlarda esa o’ng panja kuchi pedagogik tajriba davrida nazorat guruhiga nisbatan 14,5% ga, chap panja kuchi esa 9,0% ga ortdi. Ularda oyoqlar kuchining rivojlanishida ham ijobiy o’zgarishlar kuzatildi. Joyidan turib uzunlikka sakrash vaqtidagi yakuniy natija tajriba guruhi qizlarida nazorat guruhidagi tengdoshlarinikiga nisbatan 11,1% ga yuqori bo’lib chiqdi.

    Umuman, shu yoshdagi o’g’il bolalar tajriba natijasida to’rtta testdan faqat ikkitasida o’z tengdoshlaridan o’zib ketgan bo’lsalar, qizlar beshta testdan to’rttasida ustunlik ko’rsatdilar.



    Olti yoshli bolalar. Pedagogik tajriba o’g’il bolalarning kuch tayyorgarligi darajasini nazorat guruhidagi shu yoshli bolalardagiga nisbatan jiddiy oshirishga imkon berdi (4-jadval).

    4-jadval

    6-yoshli bolalarda jismoniy sifatlarning

    rivojlanish ko’rsatkichlari

    Testlar

    Jinsi

    Nazorat guruhi

    Tajriba guruhi

    t

    M

    ±m




    C,%

    M

    ±m




    C,%




    1

    2

    3

    4

    5

    6

    7

    8

    9

    10

    11

    KUCh

    Kaft kuchi (o’ng) kg

    O’

    8,6

    0,29

    0,95

    11,8

    8,9

    0,17

    0,53

    6,1

    1,26 R>0,05

    Q

    5,25

    0,28

    1,39

    32,6

    6,3

    0,28

    0.68

    13,6

    2,18 R<0,05

    Kaft kuchi (chap) kg

    O’

    6,8

    0,26

    1,3

    18,6

    7,9

    0,19

    0,55

    6,2

    2,68 R<0,05

    Q

    4,8

    0,32

    1,43

    33,4

    5,5

    0,20

    0,9

    18,8

    1,3 P<0,05

    Uzunlikka sakrash m

    O’

    1,32

    0,08

    0,17

    10,3

    1,43

    0,06

    0,14

    8,2

    2,37 R<0,05

    Q

    1,05

    0,07

    0,09

    9,2

    1,15

    0,05

    0,23

    11,1

    0,62 R>0,05

    To’pni

    uloqtirish m



    O’

    2,63

    0,20

    0,44

    16,1

    2,90

    0,13

    0,51

    10,9

    2,32 R<0,05

    Q

    2,68

    0,17

    0,39

    18,35

    3,07

    0,28

    0,89

    30,83

    1,81 R>0,05

    4-jadval davomi

    1

    2

    3

    4

    5

    6

    7

    8

    9

    10

    11

    10 sek.da oyoqlarni ko’tarish

    Q

    8,38

    0.19

    0,65

    7,9

    9,75

    0.18

    0,62

    7,4

    0,95 R>0,05

    CHIDAMLILIK

    Birinchi toshgacha yugurish

    O’

    821,0

    59,9

    0,87

    27,5

    876,8

    38,7

    137,4

    17,8

    0,76 R>0,05




    Q

    534,2

    39,7

    162,9

    27,4

    658,5

    42,1

    148,3

    19,3

    9,14 R<0,05

    Yugurish

    120 m., s



    O’

    30,2

    1,08

    3,05

    11,65

    26,8

    0,75

    2,89

    8,0

    3,7

    R<0,05





    Q

    29,05

    0,42

    3,08

    9,3

    31,18

    0,5

    2,9

    8.54

    2,57 R<0,05

    TEZKORLIK

    Joyidan yugurish 10 m.

    O’

    2,30

    0,10

    0,22

    6,2

    2,03

    0,13

    0,1

    3.9

    3,2 R<0,05




    Q

    2,28

    0,08

    0,20

    7,9

    2,15

    0,07

    0.2

    7,3

    0,2

    R>0,05


    Maksimal yugurish

    10x3 s.


    O’

    11,02

    0,20

    0,68

    5,3

    10,6

    0,16

    0,4

    4,4

    2,7 R<0,05




    Q

    11,5

    0.16

    0,75

    8,3

    10,8

    0,18

    0.6

    7.0

    1,42 P>0,05

    CHAQQONLIK

    To’pni nishonga uloqtirish (marta, s)

    O’

    2,2

    0,2

    1,25

    49.8

    3,8

    0,4

    1,5

    39,9

    4,0 R<0,05




    Q

    1,97

    0,4

    1,5

    67,4

    3,83

    0,5

    0,9

    26,8

    4,1 R<0,05

    Qo’llarni yon tomonga yoyish (marta)

    O’

    ZD

    0,6

    1,78

    73,4

    1,5

    0,3

    1,0

    70,0

    1,6 R>0,05




    Q

    2,0

    0,7

    2,0

    87,2

    1,51

    0,4

    1,2

    68,2

    1,5 R>0,05

    Qo’llarni yon tomonga yoyish (burchak)

    O’

    8,4

    0,4

    1,36

    12,9

    8,9

    0,2

    0,5

    6,6

    1,8 R>0,05




    Q

    8,96

    0,2

    0,8

    9,6

    9,98

    0,2

    0,8

    5,8

    5,3 R<0,05

    EGILUVCHANLIK

    Ko’prik,

    Sm


    O’

    45.6

    3,1

    8,6

    18,8

    42,2

    1,5

    5,1

    10,3

    0,8 R>0,05




    Q

    41,2

    2,0

    6,1

    14,3

    36,6

    1,9

    4,7

    17,2

    1,9 R>0,05

    4-jadval davomi

    1

    2

    3

    4

    5

    6

    7

    8

    9

    10

    11

    Engashish,

    Sm


    O’

    2,1

    0,9

    1,6

    58,5

    4,7

    0,6

    2,0

    29,9

    5,2 R<0,05

    Q

    2,8

    0,8

    1,8

    45,6

    4,9

    1,1

    3,0

    36,9

    2,8 R<0,05

    Elka bo’g’imlarini burish, sm

    O’

    36,7

    1,3

    3,9

    12,7

    34,8

    1,2

    4,3

    15,5

    1,1 R>0,05

    Q

    38,8

    1,8

    6,7

    19,2

    32,3

    1,7

    5,3

    18,5

    3,0 R<0,05

    Tajriba guruhi o’g’il bolalarining chap panjasi kuchi, masalan, nazorat guruhining xuddi shunday ko’rsatkichlari bilan solishtirganda 14% ga, o’ng panjasi kuchi esa 4,5% ga ko’proq bo’ldi. Tajriba guruhidagi olti yoshli o’g’il bolalarning joyidan uzunlikka sakrash natijalari tajriba yakunlariga ko’ra nazorat guruhiga karaganda 18,8% ga yuqori bo’ldi.

    Qizlarda pedagogik tajriba natijalariga ko’ra nazorat guruhiga nisbatan kuchning rivojlanish ko’rsatkichlari ancha oshdi. Biroq beshta testdan faqat bir holatda (o’ng panja kuchi) 25 kunlik pedagogik tajriba davomida qizlar nazorat guruhidagi tengdoshlaridan ishonch bilan o’zib keta olmadilar.

    Bu jihatdan o’g’il bolalarning ancha omadli ekanligi ma’lum bo’ldi. Ular kuch testlari bo’yicha nazorat guruhidagi tengdoshlaridan ishonch bilan ilgarilab ketdilar.
    3-6 yoshli bolalarda chidamlilikning rivojlanishi.

    Pedagogik tajriba davrida 3-6 yoshli bolalarning barcha tajriba guruhlarida chidamlilik mashqlarining natijalari nazorat guruhidagi bolalarnikiga nisbatan yaxshilandi.

    Tajriba guruhining uch yoshli o’g’il bolalari (1-jadval) 60 m ga yugurish bo’yicha nazorat guruhidagi o’z tengdoshlaridan ancha o’zib ketdilar va 120 m ga yugurishda ham (ishonchli bo’lmasa-da) yuqori ijobiy natijalar ko’rsatdilar. To’rt yoshli o’g’il bolalar ham (2-jadval) pedagogik tajribadan so’ng, ayniqsa, 120 m ga yugurishda nazorat guruhidagi tengdoshlaridan chidamliroq bo’lib chiqdilar. Besh va olti yoshlarda ham kichikroq yosh guruhlaridagi kabi ijobiy yo’nalish kuzatildi (3 va 4-jadval).

    Tajriba guruhidagi 3-6 yoshli qiz bolalarning chidamlilik ko’rsatkichlari pedagogik tajribadan keyin nazorat guruhidagiga nisbatan ancha yuqori bo’ldi.

    Masalan, tajriba guruhi uch yoshli qizlarining 120 m ga yugurish natijalari nazorat guruhiga nisbatan 6% ga, to’rt yoshda -16,9% ga, besh yoshda 80% ga, olti yoshda 19,7% ga yuqori bo’lib chiqdi.

    Chidamlilik borasidagi eng jiddiy o’zgarishlar tajriba guruhining olti yoshli qizlarida birinchi to’xtashgacha yugurish bo’yicha o’tkazilgan testda yuz berdi. Bu testni bajarish vaqtida tajriba va nazorat guruhi o’g’il bolalarida yakuniy natijalar orasidagi tafovutlar ishonchli bo’lmadi.

    Bundan tashqari, chidamlilik bo’yicha boshqa mashqlarda tajriba guruhi qizlarida nazorat guruhlariga nisbatan o’g’il bolalarnikiga qaraganda ko’proq ishonchli tafovutlar kuzatildi.

    Aynan shu nazorat sinovida barcha hollarda ishonchlilikning yuqori darajasi kuzatiladi. Nazorat sinovlarining boshqa natijalari ustida ham birmuncha batafsilroq to’xtalib o’tamiz. Tajriba guruhidagi 3-6 yoshli o’g’il bolalar qo’l barmoqlarini o’n marta bukib-yozishni nazorat guruhidagiga qaraganda ancha tez bajardilar.

    Tezkorlikni tekshirish uchun berilgan navbatdagi nazorat mashqida (ma’lum vaqtda 10 marta o’tirib-turish) pedagogik tajriba davrida uch yoshli o’g’il bolalar tezkorligining rivojlanish darajasi nazorat guruhidagiga nisbatan eng yuqori bo’ldi. To’rt yoshli o’g’il bolalarning tajriba guruhida faqat qo’l barmoklarini 10 marta bukib-yozish testini bajarish vaqtida shu yoshdagi nazorat guruhidagiga karaganda ishonchli o’zgarishlar yuz berdi. Besh yoshli o’g’il bolalar tajriba guruhida esa tajriba davrida faqat 10 x 3 mokisimon yugurishni bajarishdagina jiddiy tafovutlar aniqlandi. Faqat olti yoshdagina biz olti yoshli o’g’il bolalarning tajriba guruhida tezkorlik bo’yicha barcha testlarda nazorat guruhidagiga nisbatan ishonchli tafovutlarni kuzatdik (4 jadval).

    Ayni vaqtda tajriba guruhi qizlarida pedagogik tajriba davomida o’g’il bolalar guruhida ko’zga tashlanganidan farq qiluvchi o’zgarishlar yuz berdi (4. jadval).


    3-6 yoshli bolalarda tezkorlikning rivojlanishi.

    4-jadvaldan ko’rinib turibdiki, tezkorlik ko’rsatkichining o’zgarishlari xususiyati o’g’il bolalarda ham, qizlarda ham bir-biriga o’xshash, biroq joyidan 10 metrga yugurish natijalari bo’yicha tezkorlik ko’rsatkichining o’zgarishlari qiymati tajriba hamda nazorat guruhlari o’g’il bolalarida 3 dan 6 yoshgacha bo’lgan davr mobaynida ancha yuqori bo’ldi. 3 yoshli qizlardan iborat tajriba guruhida (1-jadval) uch testdan faqat bittasida (10 marta o’tirib-turish) nazorat guruhiga nisbatan ishonchliroq tafovutlar kuzatildi.

    To’rt yoshda tajriba guruhidagi qizchalar nazorat guruhidagi tengdoshlaridan endi tezkorlikka oid ikkita testda (2-jadval) o’zib ketdilar, besh yoshda biron marta ham (3-jadval), olti yoshda esa barcha holatlarda (4-jadval).

    Tezkorlikka oid eng keng tarqalgan test mokisimon yugurish bo’lib, uni maktabgacha yoshdagi bolalar uchun ham, maktab yoshidagilar uchun ham muvaffaqiyat bilan qo’llaydilar. Qator mutaxassislarning fikricha, mazkur test faqat tezkorlik sifatining emas, chaqqonlik va tezlik – kuch sifatlarining ham namoyon bo’lishini aks ettiradi.

    Bu testdan 4, 5 va 6 yoshli bolalar guruhlarida foydalaniladi. To’rt yoshda mokisimon yugurish vaqtida tajriba guruhi o’g’il bolalari dastlabki nazorat sinovlari ma’lumotlari bo’yicha tajriba guruhidagi tengdosh qizlarga nisbatan 0,7 s (R<0,05) ga tezkorroq bo’lib chiqdilar. Besh yoshda ham tajriba guruhi o’g’il bolalari mazkur mashqni qizlarga nisbatan tezroq bajardilar. Bunda quyidagi muhim faktni qayd etib o’tish lozim. Besh yoshli o’g’il va qiz bolalar guruhlarida mokisimon yugurish natijalari sakkiz oy ichida juda ahamiyatli qiymatga o’zgardi.

    Tajriba guruhlarining 6 yoshli o’g’il va qiz bolalari pedagogik tajribadan keyingi yakuniy sinovlarda mokisimon yugurish vaqtida ishonchsiz deb hisoblanadigan natija ko’rsatdilar. Demak, faqat olti yoshda mokisimon yugurish vaqtida biz jinsiy dimorfizmni kuzatmadik. Mazkur tahlilda ijobiy jihat sifatida shuni aytib o’tish kerakki, xar ikkala holatda ham ikkinchi sinovda tezkorlik darajasi o’sdi.


    3-6 yoshli bolalarda chaqqonlikning rivojlanishi.

    Ma’lumki, bolalalik davrida chaqqonlik deb ataladigan jismoniy sifat, ayniqsa, kuchli rivojlanadi. Mazkur fakt maktabgacha yoshdagi bolalarni ayrim sport turlari bilan (figurali uchish, badiiy va sport gimnastikasi va hokazo) shug’ullanishga jalb etishning jiddiy sabablaridan biri hisoblanadi. Shunga qaramay, chaqqonlik ko’rsatkichlarining jismoniy hamda psixik sifatlarni maqsadli rivojlantirish oqibatida qanday o’zgarishlariga baho berish biz uchun juda muhim.

    O’tkazilgan tadqiqot natijalarining ko’rsatishicha, maktabgacha yoshdagi bolalar uchun chaqqonlikni tavsiflovchi barcha testlar murakkab. Masalan, tajriba guruhlarida ham, nazorat guruhlarida ham ayrim bolalar dastlabki sinovlarda 5 ta urinishdan birortasida ham to’pni savatga tushira olmadilar. Ikkinchi tomondan, shunday bolalar ham bor ediki, ular savatga to’p tushirishda 100 % natijaga erishdilar. Shunga ko’ra chaqqonlikka oid mashqlarda olingan natijalarning xilma-xillik darajasi yuqori bo’ldi (1-4-jadval). Shuning uchun ham variantlar koeffitsienti ba’zi mashqlarda 80% dan ziyod darajaga etganligi bejiz emas.

    Endi 3-6 yoshli turli jinsdagi bolalarda chaqqonlik ko’rsatkichlaridagi yoshga bog’liq o’zgarishlarning tahlili ustida to’xtalamiz. Buning uchun biz shu yosh uchun eng qulay va axborotlarga boy bo’lgan faqat bir mashq (to’pni besh urinishda savatga tashlash) bo’yicha nazorat sinovlarida olingan natijalardan foydalanamiz.

    Agar har xil jinsli bolalarning chaqqonlik ko’rsatkichlaridagi o’zgarishlar xususiyatiga diqqat qilsak (1-rasm), natijalardagi o’zgarishlarning jins bilan bog’lik tafovutlarini (u qadar yakqol bo’lmasa ham) qayd etish mumkin. Agar nazorat guruhidagi 3-6 yoshli o’g’il bolalar o’z natijalarini asta-sekin yaxshilab borgan bo’lsalar (biroq ishonchli emas), ularning tengdoshlari bo’lgan qizlarda chaqqonlikning rivojlanish darajasi to’rt yoshgacha o’sib borib, besh yoshga kirganda ko’rsatkichlarning ancha keskin pasayishi, olti yoshga kelib esa natijalarning o’sishi bilan uyg’unlashadi. Tajriba guruhidagi o’g’il va qiz bolalarda pedagogik tajribadan so’ng chaqqonlik ko’rsatkichining o’sib borishini ko’ramiz.

    3-6 yoshli bolalarda egiluvchanlikning rivojlanishi.

    O’tkazilgan tadqiqotlarning ko’rsatishicha, har xil jinsli bolalarda yosh ortgani sayin egiluvchanlikning rivojlanish darajasi uncha yakqol bo’lmagan to’lqinsimon egri chiziqdan iborat ekan (1-4-rasm).

    Bunda pedagogik tajriba 3-6 yoshli bolalar egiluvchanlik dinamikasining o’zgarishlari xususiyatlariga sezilarli ta’sir ko’rsatadi.

    Nazorat guruhi o’g’il bolalarida egiluvchanlik ko’rsatkichlari «ko’prikcha»ni bajarish vaqtida to’rt yoshga kelib yaxshilanadi, besh-olti yoshlarda esa aksincha, asta sekin pasayib boradi. Huddi shunday holat uchdan olti yoshgacha bo’lgan qizlarning nazorat guruhida ham kuzatildi. Tajriba guruhida bu mashqda egiluvchanlikning o’zgarish egri chizig’i o’g’il bolalarda ko’zgudagidek aks etdi, ya’ni 3 yoshdan 4 yoshgacha u pasayib bordi, keyingi yillarda esa asta-sekin ko’tarilish yuz berdi. Tajriba guruhi qizlarida chaqqonlik ko’rsatkichi dinamikasi ularning nazorat guruhidagi tengdoshlarida qayd etilganlarni takrorladi.

    Masalan, agar nazorat guruhlarida 3 yoshli o’g’il bolalarning gavdasini engashtirish ko’rsatkichlari 4 va, ayniqsa, 5 yoshga qadar oshib borsa, 6 yoshda natijalarning birmuncha pasayishi ro’y beradi. Huddi shu holat qizlar guruhida ham kuzatiladi.

    Pedagogik tajribadan so’ng tajriba guruhidagi 3 yoshli o’g’il bolalarda gavdani engashtirish vaqtidagi egiluvchanlik ko’rsatkichi yosh o’zgarishlari egri chizig’ining dinamikasi 4 yoshga borib ancha ortadi, lekin keyin 5 va 6 yoshga borib pasayadi.

    Tajriba guruhi qizlarida pedagogik tajribadan so’ng egiluvchanlikning nazorat guruhiga nisbatan eng yaqqol namoyon bo’ladigan o’sishi 5 yoshda, eng kam darajasi esa 6 yoshda kuzatiladi (3-4-jadval). Elka bo’g’imini burish testining bajarilishi ko’rsatkichlari tahlilidan shu ma’lum bo’ldiki, 5 va 6 yoshda pedagogik tajriba natijasida maktabgacha yoshdagi bolalarda egiluvchanlikning rivojlanish darajasi ishonchli ravishda o’zgarmas ekan.

    3 yoshli o’g’il bolalarda pedagogik tajriba, 2 test ma’lumotlariga ko’ra (ko’prikcha va oldinga engashish), egiluvchanlikning rivojlanish nuqtai nazaridan, umuman olganda, ijobiy natijalar berdi. Lekin tajriba yakuniga ko’ra faqat oldinga engashishlarni bajarish vaqtida ishonchli ko’rsatkichlar qo’lga kiritildi. Ayni vaqtda qizlarda faqat «ko’prikcha»ni bajarish ma’lumotlariga ko’ra ishonchli o’zgarishlar ro’y berdi. Tajriba guruhining to’rt yoshli o’g’il bolalarida pedagogik tajriba tugaganidan so’ng nazorat guruhidagi tengdoshlariga nisbatan barcha testlarni bajarishda ishonchli tafovutlar qayd etildi.

    Xuddi shu yoshdagi qizlarda ikkita testdan birortasida ham ishonchli o’zgarishlar yuz bermadi. Besh va olti yoshda bolalar endi uchta test bajara boshladilar. Besh yoshli tajriba guruhi o’g’il bolalari faqat bir holatda – «ko’prikcha»ni bajarishda nazorat guruhiga nisbatan o’z natijalarini ishonchli ravishda yaxshiladilar. Shu yoshdagi qizlar esa, garchi ishonchli bo’lmasa-da, barcha uch testda o’zlariing dastlabki natijalarini bir muncha pasaytirdilar.

    Pedagogik tajribaning ancha yuqori ijobiy natijalari olti yoshli bolalar guruhida qo’lga kiritildi. Buni shundan ko’rish mumkinki, engashishlardek eng seraxborot ko’rsatkichni o’g’il bolalar ikkinchi sinovda 3,2 barobar ko’tardilar (t q 6,3) Tajriba natijalari bo’yicha qizlar guruhidagi ishonchli ko’rsatkichlarni uchta testdan ikkitasida olish mumkin bo’ldi.

    Hozirgi vaqtda bolaning psixik rivojlanishi uchun zarur sharoitlarni yaratish maqsadida tarbiyaning har-xil turlari vosita va usullaridan foydalanish muammosiga bag’ishlangan tadqiqotlarning miqdori juda ko’p. Afsuski, jismoniy tarbiya jarayonida bolalarning psixik rivojlanishi masalasiga ilmiy yondashuv hakida bunday fikr aytish qiyin.

    Ilmiy bilimlarning bu sohasida ishlar ko’p emas va, odatda, ular uzuk-yuluq. Ayni paytda jismoniy tarbiya bolalar shaxsini majmuali shakllantirish tizimining uzviy tarkibiy qismi ekanligi haqidagi fikr ham shubha tug’dirmaydi. Buning ustiga, jismoniy tarbiya sohasining taniqli nazariyotchilari yaratgan asarlarda jismoniy tarbiyaning ahamiyatini sog’liqni mustahkamlash va jismoniy ahvolni maqbullashtirishdagi yordamchi xizmatini bajarish yo’li bilan chegaralash mumkin emasligi asoslab berilgan. Aksincha, ular fikricha, jismoniy tarbiya tarbiyaning boshqa turlaridan vazifalarining o’ziga xosligi bilan emas, balki ta’sir vositalari, usullari va imkoniyatlari tarkibi jihatidan farqlanadi.

    Maktabgacha ta’lim muassasalaridagi ta’lim-tarbiya dasturlarini tahlil etish shuni ko’rsatadiki, ularda bolaning umumiy psixik rivojini reja asosida, aniq maqsadga yo’naltirib olib borish uchun zamin hisoblangan psixik jarayonlarni (tafakkur, diqqat, xotira, tasavvur, idrok) takomillashtirishga katta ahamiyat berildi. Biroq mazkur dasturlarning mualliflari jismoniy-sog’lomlashtirish rejim tadbirlarining butun majmuasini shu maqsadlarda qo’llash mumkin emas, deb hisoblaydilar. Ehtimol, maktabgacha yoshdagi bolalarda psixik jarayonlar dinamikasi yosh xususiyatlarini e’tiborga olib tuzilgan muayyan tavsiyalar yo’qligi sababli shundaydir.

    XULOSALAR

    1. Jismoniy tarbiyaning bayon etiladigan maqsadlari bilan 3-6 yoshli bolalar jismoniy tayyorgarligi hamda psixik rivojlanishining mavjud ahvoli orasidagi ziddiyatlarning o’sib borishi maktabgacha yoshdagi bolalarni jismoniy tarbiyalash ahamiyatiga o’zgarishlar kiritish ehtiyojini yuzaga keltiradi. Maktabgacha yoshdagi bolalar jismoniy tarbiyasi samaradorligini oshirish uchun harakatli o’yinlarni jismoniy sifatlar va psixik jarayonlar bilan birgalikda rivojlantirish tamoyili bo’yicha bolalar organizmiga faol ta’sir ko’rsatishga yo’naltirib, tabaqalashtirishga asoslanish kerak bo’ladi.

    2. Jismoniy tarbiya amaliyotida tabaqalashtirilgan harakatli o’yinlardan foydalanish usuliyati 3-6 yoshli bolalar yosh-jins dinamikasining aniqlangan xususiyatlariga hamda jismoniy sifatlari va psixik jarayonlarini birgalikda rivojlantirish sur’atlariga tayanadi. Ularning asosiylariga quyidagilar kiradi: kuchning namoyon bo’lishida jinsiy dimorfizm elementlari 4-5 yoshda ko’zga tashlanadi, chidamlilik va chaqqonlikda – besh yoshda; egiluvchanlikda – uch yoshda.

    3. Harakatli o’yinlardan foydalanish asosida ishlab chiqilgan jismoniy sifatlar va psixik jarayonlar rivojiga birgalikda pedagogik ta’sir ko’rsatish usuliyati 3-6 yoshli bolalar jismoniy tayyorgarligining tabiiy dinamikasiga xos yosh xususiyatlariga jiddiy ta’sir ko’rsatadi. Jismoniy sifatlarning rivojlanishidagi sensitiv davrlar quyidagilar: kuch - o’g’il bolalarda – 4-5 yosh, qizlarda – 3-4 yosh, chidamlilik o’g’il bolalar va qizlarda – 5-6 yosh, tezkorlik - o’g’il bolalar va qizlarda – 3-4 yosh, chaqqonlik o’g’il bolalarda – 4-5 yosh, qizlarda – 5-6 yosh, egiluvchanlik - o’g’il bolalarda – 3-4 yosh, qizlarda – 4-5 yosh.


    FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

    1. O’zbekiston Respublikasi «Bolalar va o’quvchi yoshlarni jismoniy tarbiyalash kontseptsiyasi» «Uchitel Uzbekistana» gazetasi 1992 . № 43,44,48

    2. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Sog’lom avlod uchun» ordenini ta’sis qilish to’g’risidagi farmoni (1993 y 4 mart). «Turkiston» gazetasi 1993 y 6 mart.

    3. Karimov I.A «Barkamol avlod orzusi». Toshkent, «O’zbekiston» 1999 - B 1 - 150

    4. «O’zbekiston Respublikasining Jismoniy tarbiya va sport to’g’risidagi konuni» yangi taxriri 2000 y.

    5. I.A .Karimov barkamol avlod O’zbekiston taraqqiyotining poydevori Toshkent 1997 y.

    6. «O’zbekistonda bolalar sportini rivojlantirish jamg’armasini tuzish to’g’risida» prezident farmoni 2002 y.

    7. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining “O’zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida” gi qarori 1999 y.

    8. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining “Ommaviy sport targ’ibotini yanada kuchaytirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarori 2003 y

    9. Аганянц Е.К. и др. Возрастная динамика личных двигательных режимах //Природа. Общество. Человек: Вестник Южно-российского отделения международной академии наук высшей школы. - Краснодар. - 1996. - № 1(4).- С. 22-24.

    10. Андерсон В.А. и др. Физическое воспитание детей дошкольного воз­раста: Кн. для воспитателя детского сада: Из опыта работы / Сост. Ю.Ф. Луури.- М: Просвещение, 1991.- 63 с

    11. Антропова М.В. Физическое развитие, работоспособность и успеваемость учащихся восьмилетней школы // Физическая культура и здоровье детей и х. подростков. - М., 1966. - С.69-74.

    12. Аршавский И.А. Физиологические механизмы и закономерности индивиду­ального развития. - М.: Наука, 1982. - С. 42-168.

    13. Асеев В.Г. Возрастная психология: Учебное пособие – Иркутск, 1989. – С.62-89

    14. Бакашвили В.Г. К вопросу о физическом воспитании детей дошкольного возраста в семье // Научно-практические аспекты физической культуры и спорта: Сб. науч. тр. - Тбилиси, 1986. - С. 57-61.

    15. Баландин В.А., Чернышенко Ю.К. Возрастные особенности динамики показателей физического развития, физической подготовленности и психических процессов детей 5-10 лет в период подготовки и адаптации к обучению в школе //Физическая культура: воспитание, образова­ние, тренировка. - 2001. - №3. - С. 24-29.

    16. Бальсевич В.К. Физическая культура для всех и каждого. - ФиС, 1988. -

    17. Бальсевич В. К. Физическое воспитание ребенка в семье //Физическая культура. - 1997. - №3. - С.50.

    18. Бальсевич В.К. Онтокинезиология человека. - М.: Теория и практика физической культуры, 2000. - 275 с

    19. Баскакова И.Л. Внимание дошкольника, методы его изучения и разви­тия. Изучение внимания школьников. - М.: Издательство «Институт практической психологии», Воронеж: НПО «МОДЭК», 1995.- 64 с.

    20. Бернштейн Н.А. О ловкости и ее развитии. - М.: Физкультура и спорт, 1991.-228 с.

    21. Бондаревский Е.Я. Корреляционный анализ тестов на равновесие: Материалы III науч. конф. по физ.воспитанию детей и подростков. - М., 1966. -С. 154-156.

    22. Бурсова А.П., Исакова О.И. Медико-педагогический контроль за физи­ческим воспитанием детей в детском дошкольном учреждении. //Современные проблемы воспитания, валеологии и здорового образа жизни. 5-я Северо-Кавказская региональная научно-практическая кон­ференция (18-21 мая) Тезисы докладов. - Кропоткин . 2000 г. - с. 131-133.

    23. Быкова Л.И. Обучение детей дошкольного возраста основным движе­ниям.- М.: Просвещение, 1991.- 60 с.

    24. Вавилова Е.Н Развивайте у дошкольников ловкость, силу, выносливость. М.Просвещение, 1981 - 96 с

    25. Вакулина Т.А. Гигиенические аспекты физического воспитания детей дошкольного возраста // Физическое воспитание дошкольников: Сб. науч. тр. обл. науч.-практич. семинара по физ. восп. детей дошкольных учреждений (20-23 ноября 1991 г.).- Волгоград, 1993.- С. 6-10.

    26. Велиева Н.З. Возрастные особенности развития умственной работоспо­собности у детей 5-7 лет. Развитие личности в образовательных систе­мах Южно-Российского региона. 7-е годичное собрание Южного отде­ления РАО. 19-е региональные психолого-педагогические чтения Юга России, часть2-я. АТУ, 2000. - 64 с.

    27. Венгер Л.А. Основные направления работы по программе «Развитие» для детей старшей группы //Дошкольное воспитание.- 1994.- №9.- С.31-

    28. Вильчковский Э.С. Педагогические основы процесса формирования двигательной подготовленности детей 3-7 лет: Дис... д-ра. пед. наук. - Киев, 1989.- 427 с.

    29. Волков Л.В. Физические способности детей и подростков. - Киев: Здоровье,1981.-120 с.

    30. Вопросы психологии ребёнка дошкольного возраста: Сборник статей / под редакцей А.Н Леонтьева, А.В Запарожеца – М.,1995. – 144 с.

    31. Выготский Л.С. Педагогическая психология / Под ред. Давыдова В.В. -М.: Педагогика, 1991.- 480 с.

    32. Гамезо П.В. и др. Старший дошкольник и младший школьник: психо­диагностика и коррекция развития: Учебное пособие. - М., Воронеж: Ин-т практ. психологии: НПО «Модек», 1998. - 256 с.

    33. Геллер Е.И. Основные функции подвижных игр и проблемы дальней­шего их внедрения в практику физкультурного движения // Теория и практика физической культуры.- 1988.- №3.- С.20-22.

    34. Гальперин П.Я. Введение в психологию. - М., 1976.- 150 с.

    35. Гигиенические основы воспитания детей от 3 до 7 лет: Книга для ра­ботников дошкольных учреждений /Сост. В.И.Теленчин.- М.: Просве­щение, 1987.-143 с.

    36. Годик М.А. Спортивная метрология. - М: ФиС, 1988. - 192 с.

    37. Годфруа Ж. Что такое психология / Пер. с франц.- М.: Мир, 1992.- Т.2.- 376с.

    38. Глазырина Л.Д. Физическая культура дошкольникам. Старший возраст: Пособие для педагогов дошк. учреждений.- М.: Гуманит. изд. центр «Владос», 2001.-264 с.

    39. Гуляйкин В.А. Методика физической подготовки детей 4-6 лет на осно­ве воспитания комплекса основных двигательных качеств: Автореф.

    40. Гужаловский А.А. Развитие двигательных качеств у школьников. - М.: Нар.асвета, 1978.-88 с.

    41. Грунфинкель В.С., Левик Ю.С. Скелетная мышца. Структура и функция – М.: Наука, 1985.- 129 с.

    42. Давыдов В.Ю. Морфофункциональные показатели и двигательные ка­чества детей 3-6-летнего возраста разных типов конституции: Методи­ческие рекомендации.- Волгоград, 1994.- 34 с.

    43. Дворкин Л.С, Рапопорт Л.А. Начальное физкультурное образование детей (от рождения до шести лет). Екатеринбург: УГТУ, 1998. - 109 с.

    44. Дворкин Л.С., Чернышенко Ю.К. Возрастные особенности развития психических процессов детей 3-6 лет средствами физического воспита­ния //Физическая культура. - 1997. - №2. - С. 32-34.

    45. Дети и здоровье: Сборник материалов научно-практической конферен-ции по проблемам дошкольного физического воспитания (23- 25 нояб­ря 1992 г.), Иркутск / Под общ. ред. канд.пед.наук А.И.Кравчука и д-ра пед. наук Ю.П.Симакова. - Омск, 1993. - С. 8-9.

    46. Диагностика умственного развития дошкольников /Под ред.Л.А.Венгера и В.В. Холмовской. - М., 1978. - 280 с.

    47. Доман Г. Гармоничное развитие ребенка: Пер. с англ. /Состав. В. Дольникова.- М.: Аквариум, 1996.- 448 с.

    48. Дьяченко О.М., Лаврентьева Т.В. Психическое развитие дошкольников. - М., 1984 ( Что изучает детская психология: 6-9.).

    49. Ермакова З.И. Изменение физического развития и физической подготовлен­ности детей дошкольного возраста под влиянием различных двигательных режимов: Автореф. дис...канд.пед. наук. -Минск, 1974. -28 с.

    50. Запорожец А.В. Восприятие и действие. - М.: Педагогика, 1967. -231 с.

    51. Запорожец А.В. Условия и движущие причины психического развития ребенка //Хрестоматия по возрастной психологии: Учеб. пособие для студентов/ Сост. Л. М. Семенюк. Под ред. Д. И. Фельдштейна. - М.:

    52. Зациорский В.М. Воспитание физических качеств // Теория и методика физ. воспитания. - М., 1976. - Т.1. - С. 169-228.Международная педагогическая академия, 1994.-С.23-26.

    53. Зеньковский В. В. Психология детства: Учебное пособие для вузов. -Екатеринбург: Деловая книга, 1995. - 347 с.

    54. 3имкин Н.В. Физиологическая характеристика силы, быстроты и выносливости. - М.: ФиС, 1956. - 206 с.

    55. Змановский Ю.Ф. Воспитаем детей здоровыми. - М.: Медицина, 1989. -126с.

    56. 3уев В.М. Формирование точности движений у детей 5-7 лет на занятиях по физической культуре: Дис...канд. пед. наук. - М., 1992. -177 с.

    57. Каданцева Г.А. Взаимосвязь познавательной и двигательной активности детей шести лет // Теория и практика физкультуры. - 1993. - №11-12. - С.40-41.

    58. Казарян Ф.Г. Динамика развития мышечной силы у школьников // Теория и практика физкультуры. - 1969. - №3. - С.36-39.

    59. Казарян Ф.Г. Динамика развития мышечной силы у школьников // Теория и практика физкультуры. - 1969. - №3. - С.36-39.

    60. Какабадзе Ц.В. Некоторые особенности методики организации физическо­го воспитания детей дошкольного возраста / Физическая культура в режиме труда и отдыха: Междунар. совещание. - Киев, 1971. - С. 160-162.

    61. Карманова Л.В. Развитие движений детей 5-6 лет при ежедневных занятиях физкультурой, организованных на воздухе: Материалы всесоюз. науч.-практ. конф. по проблемам физ. воспитания в дошкольных учреждения X Крайнего Севера. - Норильск, 1971. -С.76-78.

    62. Карманова Л.В., Шебеко В.Н., Логвина Т.Ю. Диагностика физического развития дошкольников: Метод, рекомендации - Мнм ГГИФК, 1992. - 33 с.




    Download 3.64 Mb.
    1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13




    Download 3.64 Mb.