International Conference on Developments in Education
Hosted from Saint Petersburg, Russia
https:
econferencezone.org April 20
th
2022
pg. 42
xolat boladagi bilish qobiliyatlarini ham cheklashi ko‘plab psixologik eksperimentlarda o‘z
isbotini topdi.
Muloqotning yana bir muhim vazifasi - u odamni u yoki bu faoliyatga hozirlaydi, ruhlantiradi.
Odamlar guruhidan uzoqlashgan, ular nazaridan qolgan odamning qo‘li ishga ham bormaydi,
borsa ham jamiyatga emas, balki faqat o‘zigagina manfaat keltiradigan ishlarni qilishi mumkin.
Masalan, ko‘plab
tadqiqotlarda izolyatsiya, ya’ni odamni yolg‘izlatib qo‘yishning uning
ruhiyatiga ta’siri o‘rganilgan. Masalan, uzoq vaqt termokamerada bo‘lgan odamda idrok,
tafakkur, xotira, hissiy xolatlarning buzilishi qayd etilgan. Lekin ataylab emas,
taqdir taqozosi
bilan yolg‘izlikka mahkum etilgan odamlarning maqsadli faoliyatlar bilan o‘zlarini band
etishlari u qadar katta salbiy o‘zgarishlarga olib kelmasligini ham olimlar o‘rganishgan. Lekin
baribir har qanday yolg‘izlik va muloqotning yetishmasligi odamda muvozanatsizlik,
hissiyotga beriluvchanlik, xadiksirash,
xavotirlanish, o‘ziga ishonchsizlik, qayg‘u, tashvish
hislarini keltirib chiqaradi. Shunisi qiziqki, yolg‘izlikka mahkum bo‘lganlar ma’lum vaqt
o‘tgach ovoz chiqarib, gapira boshlasharkan. Bu avval biror ko‘rgan yoki his qilayotgan narsasi
xususidagi gaplar bo‘lsa, keyinchalik nimagadir qarab gapiraverish ehtiyoji paydo bo‘lar ekan.
Shaxsning muloqotga bo‘lgan ehtiyojining to‘la qondirilishi uning ish faoliyatiga ham ta’sir
ko‘rsatadi. Odamlar,
ularning borligi, shu muhitda o‘zaro gaplashish imkoniyatining
mavjudligi fakti ko‘pincha odamni ishlash qobiliyatini ham oshirarkan, ayniqsa, gaplashib
o‘tirib qilinadigan ishlar, birgalikda yonma - yon turib bajariladigan operatsiyalarda odamlar
o‘z oldida turgan hamkasbiga qarab ko‘proq, tezroq ishlashga kuch va qo‘shimcha iroda topadi.
To‘g‘ri, bu hamkorlikda o‘sha yonidagi odam unga yoqsa, ular o‘rtasida o‘zaro simpatiya hissi
bo‘lsa, unda odam ishga «bayramga kelganday» keladigan bo‘lib
qoladi
2
.
Muloqot jarayonida odamlar bir-birlari bilan ma’lumotlar almashib, o‘zaro ta’sir ko‘rsatibgina
qolmay, balki bir-birlarini to‘g‘riroq va aniqroq anglashga, tushunishga va idrok qilishga
harakat qiladilar. Bu tomon shaxsiy idrok va tushunish muammosi bilan bog‘liqdir.
Birgalikdagi faoliyat jarayonida shaxslarniig bir-birlarini to‘g‘ri tushunishlari na aniq idrok
qilishlari muloqotning samarali bo‘lishini ta’minlaydi. Rus psixologi A.A. Bodalev
boshchiligidagi laboratoriya bir-birlarini idrok qilish mexanizmlarini aniqlash borasida qator
psixologik qonuniyatlarni kuzatgan. Bunday mexanizmlarga:
·
identifikatsiya;
· refleksiya;
· stereotipizatsiya kiradi.
