|
Muqaddima
|
| bet | 16/104 | | Sana | 08.02.2024 | | Hajmi | 2,48 Mb. | | #153059 |
Bog'liq Majmua Geotexnologiya (2023-2024 uzb) чикаришгаSuv o'tkazuvchanligi- toshning suv yoki suyuqlikni o'tkazish qobiliyati. Tog' jinslarining suv o'tkazish qobiliyati o'tkazuvchanlik koeffitsienti bilan tavsiflanadi.
Filtrlanish koeffitsientining qiymatiga qarab jinslar suv o'tkazmaydigan, ozgina o'tkazuvchan, o'rtacha o'tkazuvchan va oson o'tkazuvchanlarga bo'linadi.
Tog' jinslarining yuqoridagi xususiyatlaridan tashqari, gidravlik xususiyatlari ham quyidagilarni o'z ichiga oladi:
• suv yo'qotish- jinslarning erkin oqim bilan suv berish qobiliyati;
• suvga chidamlilik- tog' jinslarining suv bilan o'zaro ta'sirida birlashishi, mustahkamligi va mustahkamligini saqlash qobiliyati;
• kapillyarlik- tog' jinslarining kapillyar kuchlar ta'sirida teshiklar orqali namlikni ko'tarish qobiliyati;
• shishish- jinsning namlik ta'sirida hajmini oshirish qobiliyati;
• qisqarish- toshning quritilganda hajmini kamaytirish qobiliyati;
• cho'kish- jinsning ho'llash paytida hajmini kamaytirish qobiliyati;
• namlanish qobiliyati- jinsning suyuqliklar bilan molekulyar ta'sir o'tkazish qobiliyati;
• adsorbsiya- tog' jinslarining o'z yuzasida gazlar, bug'lar va suyuqliklardan turli xil moddalarni to'plash qobiliyati;
• yutilish- jinsning bug'larni, gazlarni va suyuqliklarni o'zlashtirish qobiliyati.
1.3.2 Jinslarning termal xossalari
Foydali qazilma konlarini oʻzlashtirishning geotexnologik usullari asosida issiqlik xossalari yotadi, ular maʼlum bir haroratgacha qizdirish orqali ularni harakatchan holatga oʻtkazish uchun ishlatiladi.
Tog' jinslarining fazaviy o'zgarishlarga qodirligi erish, bug'lanish, sublimatsiya, kristallanish va kondensatsiyaga bo'linadi.
Erish- tog' jinslarining qizdirilganda suyuq holatga o'tish qobiliyati. U erish nuqtasi va eritishning o'ziga xos issiqligi bilan tavsiflanadi. Erish harorati deganda tosh massasi eriy boshlaydigan va to'liq suyuq holatga o'tadigan haroratni belgilovchi harorat oralig'i tushuniladi. Eritishning o'ziga xos issiqligi - tosh massasining bir birligini eritish uchun zarur bo'lgan issiqlik miqdori.
Bug'lanish(bug'lanish) - jinslarning suyuq fazadan gazsimon holatga o'tish qobiliyati. Bug'lanish miqdoriy jihatdan - bug'lanish issiqligi bilan, - molekulalar orasidagi bog'lanish kuchlarini va ularning sirtdan "ajralishi" ni engish uchun zarur bo'lgan issiqlik miqdori bilan baholanadi.
Sublimatsiya- tog' jinslarining suyuq holatni chetlab o'tib, qattiq holatdan gazsimon holatga o'tish qobiliyati. Uning miqdori sublimatsiya issiqligi bilan aniqlanadi.
Kristallanish- tog' jinslarining eritmalar, eritmalar yoki gazlardan kristallarni hosil qilish va o'stirish qobiliyati. Bu boshlang'ich fazadagi nomutanosiblik (to'yinganlik yoki supercooling) natijasida paydo bo'ladi. Miqdoriy jihatdan u kristallanish darajasi va kristallanish harorati bilan tavsiflanadi. Kristallanish darajasi - eritma yoki eritmadan qattiq fazaga chiqarilgan moddaning miqdori. Kristallanish harorati qattiq faza hosil bo'lishining boshlanishiga mos keladigan haroratdir.
Kondensatsiya- tog' jinslarining gazsimon holatdan qattiq yoki suyuq holatga o'tish qobiliyati.
Ruda tanasini isitishga asoslangan geotexnologik usullarning texnologik parametrlarini hisoblashda tog' jinslarining quyidagi issiqlik xossalari ham qo'llaniladi: issiqlik o'tkazuvchanligi, issiqlik sig'imi, issiqlik kengayishi yoki siqilishi.
|
| |
