MUHOKAMA
O‘zbekiston Respublikasining o‘ziga xos iqlim sharoitlarida qayta tiklanuvchi energiya
man’balaridan foydalanishning kelajagi judayam porloq. Ayniqsa, bu quyosh energiyasiga
tegishli. O‘zbekistonning quyosh energiyasi bo‘yicha yalpi salohiyati 50 973 mln. tonna neft
ekvivalentiga teng deb baholanadi, bu esa respublika hududidagi hozirgacha tekshirilgan barcha
qayta tiklanuvchi energiya manbalarining 99,7 % iga teng.
Respublikada quyoshli vaqt bir yilda shimolda 2000 soatga yetadi va janubiy hududlarda
3000 soatdan oshadi. Sutka davomida quyosh nur sochishi 7-10 soat, yillik jami nurlanish
shimolda 4800 MDj /m2 dan janubda 6500 MDj /m2 gacha o‘zgarib turadi.
Dunyoda foydalaniladigan qayta tiklanuvchi energiya turlaridan biri shamol energiyasidir.
O‘zbekistonda shamol energiyasining yalpi salohiyati 2,2 mln.t.n.e. deb baholangan. O‘zbekiston
hududining geografik holatiga ko‘ra, shamol oqimlari mavsumiy xarakterga ega. Tekisliklarda
shamolning yillik o‘rtacha tezligi 2,0-5,0 m/sek ni tashkil qiladi.
Ko‘p yillik tadqiqotlar O‘zbekiston xududida 8ta gidrotermal resurslar havzalarini aniqlash
imkonini berdi. Geotermal resurslarning yalpi salohiyati 244,2 ming tonna shartli yoqilhi deb
baholangan, texnikaviy salohiyati esa aniqlanmagan. Geotermal suvlarning eng katta salohiyati
Farhona vodiysiga (Namangan viloyati - 42,6 ming tonna shartli yoqilhi) va Buxoro viloyatiga -
81,2 ming tonna shartli yoqilhi to‘hri keladi.
Fanlar Akademiyasi, ilmiy-tadqiqot institutlari, ilmiy markazlar mutaxassislari bu sohada
tadqiqot ishlarini olib bormoqdalar. 2011 yil Iqtisodiy tadqiqot markazi tomonidan "qayta
tiklanuvchi energiya manbalari: O‘zbekistonda tadbiq qilish imkoniyatlari" mavzusida analitik
ma’ruza tayyorlandi. Unda O‘zbekiston Respublikasida 2020 yilgacha bo‘lgan davrda istiqbolli
energiya balansi baholandi, qayta tiklanuvchi energiya tadbiq qilish bo‘yicha xalqaro boy
tajribalarni O‘zbekiston sharoitida qo‘llanilish imkoniyatlari qisqacha umumlashtirildi. Ma’ruzada
qayta tiklanuvchi energiyadan O‘zbekistonda umumiy, texnik va xozirda foydalanilgan salohiyat
ko‘rsatib o‘tildi, qayta tiklanuvchi energiyadan keng foydalanishni rahbatlantirish choralari taklif
etildi. Mazkur ma’ruza asosida qayta tiklanuvchi energiya to‘hrisidagi qonun loyihasi ishlab
chiqildi. Yangi qonun davlat va xususiy sektorlarni jalb qilgan holda qayta tiklanuvchi energiya
rivojlanishini rahbatlantiradi, milliy va xorijiy investitsiyalar samarasini oshiradi.
O‘zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish Davlat qo‘mitasi qayta tiklanuvchi
energiya manbalaridan amalda foydalanish yo‘lida aniq ishlar olib bormoqda. Ekologik toza qayta
tiklanuvchi energiya manbalarini keng tarhibot-tashviqot qilish, xo‘jalikning turli sohalariga
tadbiq qilish maqsadida O‘zbekiston Republikasi Tabiatni muhofaza qilish Davlat qo‘mitasi
huzurida ihtisoslashgan mahsus «Eko-energiya» Ilmiy-tadbiqiy Markazi faoliyat olib bormoqda.
"Eko-energiya" Markazi tomonidan korxona va tashkilotlarning buyurtmasi asosida
qoraqalpohiston Respublikasi va barcha viloyatlarda bir qator quyosh fotoelektr stansiyalari
SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6
UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
514
(yoritish, televizor, radio, aloqa, quduqlardan suv tortish va h.k), geliosuvisitkichlar, biogaz va
biorganik o‘hit (biogumus) olish qurilmalari (qishloq xo‘jaligi, sanoat va maishiy chiqindilardan),
mikro-GES o‘rnatildi va ishga tushirildi.
2012 yil O‘zbekiston Respublikasi tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasining
Mustahkam oila yiliga bahishlangan Dasturida respublikaning markaziy energiya ta’minotidan
olisda joylashgan tumanlarini elektr energiyasi bilan ta’minlash maqsadida fotoelektr stansiyalari
o‘rnatish uchun 28 mln. so‘m ajratildi. hozirda Sirdaryo viloyati Oq oltin tumani Usmon Nosir
shirkatidagi qishloq vrachlik punktiga, Samarqand viloyati Pastarhom tumani davolash markaziga
fotoelektr stansiyasi o‘rnatish ishlari tugallandi. Surxondaryo, Navoiy, qashqadaryo viloyatlari
chekka hududlarida fotoelektr stansiyasi o‘rnatish ishlari olib borilmoqda.
XULOSA
«Eko-energiya» Ilmiy-tadbiqiy Markazi hodimlari qayta tiklanuvchi energiya
manbalaridan foydalanish va uni rivojlantirish bo‘yicha xalqaro loyihalarda ham faol ishtirok
etmoqdalar. Masalan, Markaz xodimlari BMT Taraqqiyot Dasturining «qoraqalpohistondagi
qishloq jamoasi uchun toza energiya» - 1 va 2 fazalari (fotoelektr stansiyasi) loyihasida,
«Ekologiya va Energiya» Mamlakat dasturida (quyosh fotoelektr stansiyalari va quyosh kollektri),
«O‘zbekistonda biogaz texnologiyalarini rivojlantirishga ko‘mak berish» va «Milk-Agro» Fermer
xo‘jaligida biogaz uskunasi monitoringi» va boshqa loyihlarda bevosita ishtirok etdilar.
«Eko-energiya» Ilmiy-tadbiqiy Markazi BMT Taraqqiyot Dasturining mintaqaviy Markazi
ko‘magida Yevropa va MDX bo‘yicha o‘tkazilgan «Eng yaxshi amaliyot» Xalqaro ko‘rigida
samarali ishtirok etdi. Xususan, Markaz jamoasi «Ekologik toza texnologiyani o‘zlashtirish va
qishloqlar uchun qishloq xo‘jaligi va maishiy chiqindilar asosida qurilish materiallari ishlab
chiqaruvchi kichik sexlari tashkil etish» loyihasi bilan birinchi o‘rinni egalladi. «qoraqalpohiston
ahilisi uchun toza energiya» loyihasi bilan ikkinchi o‘rinni egalladi va «qayta tiklanuvchi
energiya» nominatsiyasida «O‘zbekiston Respublikasi, Buxoro viloyatidagi «Jayron»
Ekomarkazida fotoelektr stansiyasi va quyosh suv issitgichlarni ishlatish» loyihasi bilan holib
bo‘ldi.
«Eko-energiya» Ilmiy-tadbiqiy Markazi 2012 yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti atrof-
muhit dasturlari (YUNEP) tashkilot tomonidan ekspertlar tarmohining sub-hududiy fokal-poynti
sifatida tanlab olindi.
O‘zbekistonda BMT Taraqqiyot dasturi, GEJ Kichik grantlar dasturlarining mahalliy
hamkorlar bilan qayta tiklanuvchi energiya manbalarini qo‘llash ko‘lamini kengaytirishga, bu
yo‘nalishdagi milliy bozor va texnologiyalarni rivojlantirishga yo‘naltirilgan qator loyihalari
muvaffaqiyatli bajarilmoqda.
SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6
UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
515
|
