• Авария комиссари Суғурта ҳодисаси оқибатида кўрилган зарарни баҳоловчи ва у билан боғлиқ хужжатларни тайёрловчи юридик ёки жисмоний шахс Д и с п а ш е р
  • Махсус ихтисослашган маслаҳатчилар
  • Суғурта аудитори
  • Суғурта воситачилари
  • Суғуртачилар уюшмаси
  • Суғурта бозори инфратузилмасининг субъектлари
  • Mustaqil ish mavzu: sug’URTA FAOLIYATINI DAVLAT TOMONIDAN TARTIBGA SOLISHDA sug’urta nazorati




    Download 0,81 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet3/4
    Sana10.01.2024
    Hajmi0,81 Mb.
    #134326
    1   2   3   4
    Bog'liq
    Mustaqil ish mavzu sug’URTA FAOLIYATINI DAVLAT TOMONIDAN TARTIB

    А к т у а р и й 
    Суғурта рискининг юз бериши
    эҳтимолига кўра, суғурта хизматининг нархини 
    аниқлаб берувчи
    мутахассис
    С ю р в е й е р 
    Шартномани тузиш мақсадида суғурта 
    объектни кўрикдан ўтказувчи шунингдек, 
    суғурта ҳодисаси юзасидан унинг сабаби, 
    зарар ҳажми ва уни қоплаш шаклини 
    аниқловчи эксперт
    Авария комиссари 
    Суғурта ҳодисаси оқибатида кўрилган
    зарарни баҳоловчи ва у билан боғлиқ 
    хужжатларни тайёрловчи
    юридик ёки жисмоний шахс 
    Д и с п а ш е р 
    Суғурталанган мол-мулкни денгиз транспорти 
    орқали манзилга етказиш жараёнида кўрилган 
    зарарларни ҳисобловчи, тақсимловчи 
    мутахассис 
    Махсус ихтисослашган маслаҳатчилар 
    Суғуртани амалга ошириш юзасидан 
    консалтинг, аудиторлик, баҳоловчи фирмалар 
    ва бошқа маслаҳат берувчи идоралар 
    Суғурта аудитори 
    Суғурта ташкилотининг иқтисодий ва
    молиявий ҳолати ва зиммасига олган
    мажбуриятлари бажарилганлиги юзасидан 
    текширув хулосасини берувчи субъект 
     Суғурта воситачилари 
    Суғурта бозорида воситачилик фаолиятини 
    амалга оширувчи суғурта агенти, суғурта 
    ва қайта суғурта брокери каби субъектлар
    Суғуртачилар уюшмаси
    Суғуртачилар фаолиятини мувофиқлаштириш 
    ҳамда уларнинг манфаатларига хизмат қилиш 
    мақсадида демократик тамойиллар асосида 
    ташкил этилган
    бирлашма 
    Суғурта бозори инфратузилмасининг субъектлари 


    Ularning har biri sug’urta b 
    O’zbekiston sug’urta bozorida o’ziga xos o’ringa egadir. Masalan, aktuariy 
    sug’urta xizmatlari narxini aniqlashda qatnashuvchi sub’ekt sanaladi. Bunda, u 
    katta sonlar va ehtimollik qonunlari, shuningdek, statistik ma’lumotlardan 
    foydalanadi. Rivojlangan mamlakatlarda sug’urta tashkilotlari aktuariy faoliyatisiz 
    sug’urta xizmatlariga iqtisodiy asoslangan narxlarning belgilanishini ta’minlay 
    olmaydi. Aktuariy sug’urta faoliyatini strategik rejalashtirish, sug’urta sohalari, 
    klass(tur)lari, shuningdek, kompaniya bo’yicha sug’urta portfeli tarkibi va 
    sifatining tahlili kabi jarayonlarda ishtirok etadi. Ayrim davlatlarda sug’urta 
    tashkilotining hisoboti uning vakolatli shaxslaridan tashqari aktuariy tomonidan 
    ham tasdiqlanishi talab etiladi.
    Sug’urta bozori infratuzilmasining yana bir asosiy sub’ekti bu avariya 
    komissaridir. U sug’urta hodisasi yuz berganidan so’ng shartnoma shartlariga 
    muvofiq amalga oshiriladigan faoliyatda ishtirok etadi. Ta’kidlash mumkinki
    avariya komissari sug’urta tashkiloti bilan tuzgan shartnomasi asosida faoliyat 
    yuritadi. U sug’urta tashkilotining vakili sifatida sug’urta hodisasi oqibatida zarar 
    ko’rgan mulkni ko’rikdan o’tkazadi, uning ko’lami va sabablarini aniqlaydi hamda 
    avariya sertifikatini tuzadi. Ba’zi mamlakatlarda sug’urta tashkiloti tomonidan 
    avariya komissariga ma’lum limit doirasida yo’qolgan mulkni qidirish xarajatlarini 
    amalga oshirish huquqi ham berilishi mumkin. 
    Mamlakatimizda aksariyat hollarda sug’urta tashkilotining o’zi yoki 
    hodisaning turiga qarab tegishli tashkilot (yo’l patrul xizmati, baholovchi tashkilot 
    va boshqa)lar tomonidan avariya komissarining vazifasi bajarilmoqda. Bu holat, 
    albatta sug’urta xizmatining sifatiga o’z ta’sirini o’tkazmoqda.
    Keyingi yillarda O’zbekiston sug’urta bozori jadal sur’atlar bilan 
    rivojlanmoqda. Mazkur jarayonda avariya komissari faoliyatining yo’lga qo’yilishi 
    va rivojlantirilishi turli sub’ektlarning sug’urtaga bo’lgan ishonchlari ortishiga 
    omil bo’ladi.


    Sug’urta bozori infratuzilmasida avariya komissari bilan «yonma-yon» 
    syurveyer va dispasherlar kabi sub’ektlar ham faoliyat ko’rsatadi. Syurveyer - bu 
    maxsus ekspert bo’lib, u sug’urta ob’ektlarini sug’urta tashkiloti so’roviga asosan 
    ko’rikdan o’tkazuvchi sub’ekt sanaladi. U sug’urtalanuvchi tomonidan ob’ektni 
    ko’rikdan o’tkazish uchun jalb etilishi ham mumkin. Ta’kidlash lozimki, uning 
    avariya komissari bilan o’zaro o’xshash hamda o’ziga xos farqli tomonlari ham 
    mavjud. Bundan tashqari syurveyerning ixtisoslashganlik darajasi odatda avariya 
    komissariga nisbatan yuqori sanaladi. Shuning uchun avariya komissari ham 
    ba’zan syurveyer xizmatidan foydalanadi.
    Sug’urta bozorida avariya komissari va syurveyer bilan birgalikda dispasher 
    ham faoliyat ko’rsatishi mumkin. Mazkur faoliyat dengiz sug’urtasi bilan 
    bog’liqligi sababli asosan dengiz bo’yi davlatlarida rivojlangan. Mol-mulk yoki 
    boshqa ob’ektlar dengiz orqali manzilga etkazilish jarayonida yuz berishi ehtimol 
    bo’lgan, turli risklardan sug’urtalanadi. Ma’lumki, dengiz transportida bir necha 
    sub’ektlarning mol-mulki yuklangan hamda ular sug’urtalangan bo’lishi mumkin. 
    Dengizda sug’urta xodisasi yuz berishi oqibatida mulklarning zararlanishi umumiy 
    avariya deb nomlanadi.
    Umumiy avariya holatida har bir mulk egasi qancha zarar ko’rganligini 
    aniqlash lozim bo’ladi. Aynan shunday faoliyatni dispasher amalga oshiradi, 
    hamda u ko’rilgan zararni hisoblash va uni xolisona taqsimlash bilan 
    shug’ullanuvchi mutaxassis hisoblanadi. Zararning hisobi bo’yicha tuzilgan xujjat 
    dispasha deb nomlanadi. 
    Sug’urta bozori infratuzilmasida sug’urta vositachilari professional 
    ishtirokchilar sifatida o’ziga xos o’rinni egallaydi. Ular sug’urtachi va 
    sug’urtalanuvchi o’rtasida vositachilik faoliyatini amalga oshirish borasida muhim 
    sub’ektlar hisoblanadi. Sug’urta vositachilarining tarkibiga sug’urta agentlari, 
    sug’urta va qayta sug’urta brokerlari kabi sub’ektlar kiradi. Xususan, sug’urta 
    agenti bu sug’urta tashkilotining nomidan yoki uning topshirig’iga binoan sug’urta 
    shartnomasining tuzilishi va uning ijro etilishini tashkil etuvchi yuridik yoki 
    jismoniy shaxsdir. Sug’urta brokeri esa sug’urtalanuvchining nomidan yoki uning 


    topshirig’iga asosan shartnomani tuzish va uning amal qilishi bilan bog’liq 
    faoliyatni amalga oshiruvchi yuridik shaxs hisoblanadi. Sug’urta vositachilari 
    sug’urta mahsulotini sotish bo’yicha maxsus tizimga ega bo’lib, sug’urta 
    bozorining o’ziga xos infrastrukturasini tashkil etadi.
    Sug’urtachilar uyushmasi unga a’zo bo’lgan sub’ektlarning manfaatlariga 
    xizmat qilish maqsadida (masalan, 1985 yildan boshlab faoliyat ko’rsatayotgan 
    Britaniya sug’urtachilar assotsiatsiyasi singari) tashkil etilishi mumkin bo’lgan 
    sug’urta bozori infratuzilmasining muhim tarkibiy qismi sanaladi. Mazkur 
    uyushma(assotsiatsiya)ning vazifasi keng ko’lamli bo’lib, u sug’urta sohasiga oid 
    bilimlarni ommalashtirish, maxsus bukletlar, statistik ma’lumotlarni nashr etish 
    kabi yo’nalishlarda faoliyat ko’rsatadi.
    Sug’urta bozori infratuzilmasida auditorlik tashkilotlari ham o’ziga xos 
    o’ringa ega. O’zbekiston Respublikasining 2000 yil 26 mayda qabul qilingan 
    «Auditorlik faoliyati to’g’risida»gi Qonuniga muvofiq sug’urta tashkilotlari ham 
    auditorlik tekshiruvidan o’tishlari majburiy qilib belgilab qo’yilgan. Auditorlik 
    tekshiruvi sug’urta tashkilotining so’roviga asosan amalga oshiriladi. Uning 
    natijasiga ko’ra, auditor sug’urta tashkilotining moliyaviy ahvoli yuzasidan o’z 
    xulosasini beradi. Mazkur xulosada sug’urta tashkilotining moliyaviy holati aks 
    ettiriladi. Sug’urta tashkiloti auditor taqdim etgan xulosadan kelib chiqib, o’zining 
    moliyaviy holatini yaxshilash strategiyasini ishlab chiqadi hamda uni amalga 
    oshiradi. 
    Sug’urta faoliyati o’ziga xos xususiyatlarga ham ega bo’lib, maxsus (masalan, 
    tijorat banklari buxgalteriyasi kabi) buxgalteriya hisobini yuritish tartibini 
    ishlab chiqishni talab etadi. 
    Shuni qayd etish lozimki, sug’urta faoliyatini tekshiruvchi auditor bu soha 
    yuzasidan maxsus bilimga ega bo’lmasa, tomonlar o’rtasida kelishmovchilik 
    yuzaga kelishi mumkin. Shu sababdan, sug’urta faoliyatini rivojlantirishda uning 
    o’ziga xos bo’lgan buxgalteriya hisobini yuritish muhim ahamiyat kasb etadi.
    Yuqoridagilardan tashqari maxsus ixtisoslashgan maslahatchilar ham sug’urta 
    bozori infratuzilmasining sub’ekti sifatida faoliyat yuritishlari mumkin. Mazkur 


    sub’ektlar jumlasiga ixtisoslashgan va keng qamrovli maslahat byurolari, 
    advokatlik hamda baholovchi firmalarni kiritish mumkin. Shu o’rinda ta’kidlash 
    mumkinki, mamlakatimizda maslahatchilik xizmatining rivojlanganlik darajasi 
    hozirda yuqori emas va mazkur mutaxassislar sug’urta faoliyatida deyarli ishtirok 
    etishmayapti. 
    O’zbekistonda 2004 yilning yakuniga ko’ra, sug’urta mukofotlari 32,9 mlrd. 
    so’mga yaqin summani tashkil etdi. 2005 yil bu ko’rsatkichning yanada ortishi 
    kutilmoqda. Bu ko’rsatkichlar O’zbekiston sug’urta bozorining jadal sur’atlar bilan 
    rivojlanib borayotganidan dalolat beradi. Mamlakatimizda sug’urta bozorini 
    yanada rivojlantirish uning xizmatlari ko’lamini kengaytirishni hamda ularning 
    sifatini oshirishni taqozo etadi.
    Xalqaro tajribani o’rganish shuni ko’rsatmoqdaki, bozor infratuzilmasi 
    sug’urta bozori infratuzilmasini shakllantirish bilan bir butunlikda kechadigan 
    jarayondir. O’zbekistonda sug’urta bozori infratuzilmasining shakllantirilishi 
    birmuncha o’zgacha tarzda kechmoqda.
    Sug’urta bozori infratuzilmasida alohida mustaqil faoliyat ko’rsatishi lozim 
    bo’lgan 
    sug’urta 
    vositachilari, 
    auditorlari, 
    sug’urta 
    ob’ektlarini 
    baholovchi(ekspert)lar hamda boshqa sub’ektlar, xorijiy amaliyotdagidan farqli 
    ravishda, mamlakatimizda faoliyat yuritayotgan sug’urta tashkilotlarining o’ziga 
    biriktirilgan. Garchi, sug’urta bozori infratuzilmasining rivojlanishi sust 
    kechayotgan 
    bo’lsada, 
    sug’urta 
    tashkilotlarining 
    o’z 
    infratuzilmasini 
    rivojlantirishga bo’lgan harakatlari ko’zga tashlanmoqda. Xususan, bu borada 
    «O’zbekinvest» EIMSKning etakchi bo’layotganini, uning qoshida «Sug’urta 
    olami» nomli sug’urta biznesini o’qitish va «Innovatsiya va sug’urta xizmatlarini 
    rivojlantirish» markazlari, «O’zbekinvest Eksiminform» marketing hamda 
    «O’zbekinvest Assistans» servis agentliklari «O’zbekinvest Sarmoyalari» 
    investitsion kompaniya shuningdek, boshqa sho’’ba korxonalar samarali faoliyat 
    ko’rsatayotganligini qayd etish mumkin. 
    Sug’urta bozori infratuzilasini shakllantirish va uning sub’ektlari 
    faoliyatining me’yoriy-xuquqiy bazasini takomillashtirish O’zbekistonda sug’urta 


    bozori taraqqiyotini yangi rivojlanish bosqichiga olib chiqadi. Xususan, 
    mamlakatimizda sug’urtachilar uyushmasini tashkil etish, aktuariy, syurveyer kabi 
    sub’ektlarning faoliyatini yo’lga qo’yish muhim ahamiyat kasb etmoqda. 
    Ta’kidlash joizki, bu jarayon sug’urta bozori infratuzilmasi sub’ektlarining alohida 
    ixtisoslashuvini hamda ularning faoliyatini o’zaro muvofiqlashtirishni taqozo etadi. 
    4. Sug’urta tashkilotlarining faoliyati boshqa turdagi xujalik
    sub’ektlari faoliyatidan keskin farq qiladi. Chunki, ular ishlab chiqarish 
    uzluksizligini ta’minlashda va sug’urta hodisalari ro’y berganda etkazilgan zararni 
    qoplash uchun xizmat qiladilar. Bu holat, sug’urtachilar zimmasiga alohida 
    mas’uliyat yuklaydi va shuning uchun, ular davlat tomonidan nazorat ostiga 
    olinmog’i zarurdir.
    Sug’urta faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish shakllari. Sugurta 
    faoliyatini davlat tomonidan nazoratga olishni shartli ravishda uchga bulish 
    mumkin (1-chizmaga qarang). 
    Xorijiy mamlakatlar tajribasining ko’rsatishicha, iqtisodiy jihatdan 
    rivojlangan mamlakatlarning barchasida sug’urta bozori davlatning vakolatli 
    idoralari tomonidan tartibga solib boriladi. 
    1-chizma 

    Download 0,81 Mb.
    1   2   3   4




    Download 0,81 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    Mustaqil ish mavzu: sug’URTA FAOLIYATINI DAVLAT TOMONIDAN TARTIBGA SOLISHDA sug’urta nazorati

    Download 0,81 Mb.
    Pdf ko'rish