bergan ma’lumotlarga ko’ra aylanuvchi pech shartli ravishda oltita zonaga
bo’linadi:
1) Bug’lanish bo’linmasi – haroratining 70°C dap 200°C ga uzluksiz osha
borishda tushayotgan xom ashyo quriydi.
Qurigan modda uvalanadi, aylanib-
aylanib tushayotganda uvalangan xom ashyo yanada mayda shakillarga bo’linadi.
2) Qizdirish bo’linmasi – 200°C dan 700°C gacha haroratda xom ashyodagi
organik aralashmalar kuyib ketadi, gilli minerallardan kristallokimyoviy suv chiqib
ketadi, 450-500°C da suvsiz kaolinit Al2O3, 2 SiO2 yuzaga keladi. Bu ikki
bo’linma ishlab chiqarishining ho’l usulida pech uzunligining 50-60% ni egallaydi,
quruq usulda esa xom ashyoni tayyorlash bug’lanish bo’linmasi hisobiga qisqaradi.
3) Karbonsizlanish bo’linmasi – uzunligi pech uzunligining 20-23% ini
tashkil qiladi. Bu bo’linmada kuydirilayotgan moddaning harorati 700°C dan
1100°C gacha ko’tariladi. Bu erda kal’tsiy va magniy karbonat tuzlarining
bo’linishi jarayoni nixoyasiga etadi va katta miqdordagi erkin kal’tsiy oksidi
yuzaga keladi. CaCO
3
ning termik bo’linishi – issiqlikning
katta yutilishi bilan
kechiruvchi endotermik jarayon bo’lib, bu tufayli pechning shu bo’linmasida
issiqlik iste’moli katta bo’ladi. SHu bo’linmada suvsizlangan gilli minerallarning
SiO2, Al2O3, Fe2O3 oksidlariga parchalanish yuz beradi. *CaO esa 3CaO*Al
2
O
3
va qisman 2CaO*Al
2
O
3
tipidagi kimyoviy birikmalarni hosil qiladi.
4)
Ekzotermik
reaktsiyalar
bo’linmasida
(1106-1250°C)
3CaO*Al
2
O
3
*4CaO*Al
2
O
3
*Fe
2
O
3
hosil bo’lishining qattiq fazali reaktsiyalari
kechadi va pech uzunligining 5-7% ni egallaydi, va katta miqdorda issiqlik chiqishi
va modda haroratining jadal ravishda ortishi (150-200°C ga) bilan birgalikda
kechadi.
5) Erish bo’linmasida (1300-1450-1300°C) - (davomiyligi pechning 10-15%
ni tashkil qiladi) pechning harorati kuydirilayotgan
modda uchun eng yuqori
harorat (1450°C)ga erishadi. Bu moddaning qisman erishi va alit 3CaO*SiO2 hosil
bo’lishi uchun zarur. 1300°C da kuydirilayotgan modda hajmining 20-30%
miqdori (nisbatan engil eruvchi minerallar C
3
Al, C
4
AlF va aralashmalar) eriydi.
Haroratning 1450°C gacha ko’tarilishida klinker suyuqligi va CaO eriydi va
eritmada ulardan alit 3CaO*SiO2 hosil bo’ladi. Alit eritmada yomon eriydi va
buning natijasida undan mayda kristallchalar ko’rinishida ajralib qoladi. Alit hosil
bo’lish jarayoni modda 15-20 minut erish bo’linmasida bo’lganda tugaydi.
Pechning aylanib turishida erigan modda uzluksiz ravishda oqib turgani tufayli
mayda zarrachalar granulalar bilan aralashib ketadi. Haroratning 1450°C dan
1300°C ga pasayishi eritmaning (periklaz ko’rinishida) qotishiga olib keladiki, bu
qotish erish bo’linmasidan keyin keluvchi sovish bo’linmasida tugaydi.
6) Sovish bo’linmasida klinkerning harorati 1300°C dan 1000°C
gacha
pasayadi; bu erda uning to’zilishi va alit, belit va boshqa minerallarni periklaz,
shishasimon faza hamda ikkinchi darajali tashkil etuvchilarni o’z ichiga oluvchi
tarkibi butkul shakllanadi. Klinkerda erkin ohak CaO 0,5-1%dan ortiq bo’lmasligi
kerak. Klinker aylanuvchi pechdan to’q kulrang yoki yashilsimon kulrang rangli
granulalar ko’rinishida chiqadi. Klinker pechdan chiqishida 1000°C dan turli
turdagi sovutkichlarda 100-200°C gacha sovutiladi va bir-ikki xafta omborxonada
saqlanadi. TSement ishlab chiqarishning quruq usuli so’nggi
yillarda anchagina
takomillashtiriladi. eng ko’p quvvat talab qiluvchi jarayon bo’lmish xom ashyoni
karbonsizlantirish – aylanuvchi pech zimmasidan olinib, bu jarayon tezroq
kechuvchi va bunda (qaytayotgan) gazlarning issig’idan foydalanuvchi
dekarbonizator zimmasiga yuklanadi. Xom ashyoviy un avval tsiklonli issiqlik
bergichlar
tizimiga tushib, bu erda muallaq holda (qaytayotgan) gazlar bilan
yasatiladi va issiqligicha dekarbonizatorga uzatiladi. Issiqlik bergichlarni
dekarbonizator bilan birgalikda pechning uzunligi tahminan ikki marta qiskaradi.
Bizning O’zbekistonda portlandtsement tayyorlashning yangi usuli – klinkerni
xloridlarning tuzli eritmasida
kuydirish usuli topildi.
Bu usulning muallifi
B.V.Nudel’man pechning asosiy reaktsion muxiti silikatli eritmani xloridlar
asosidagi tuzli eritma bilan almashtirdi. Alenit – yuqori asosiy Al-Ca kal’tsiy
silikati bo’lib, tarkibida 2,5,0 xlorid mavjud. Bu holda klinker 3-4 marta engilroq
maydalanadi, bu esa tuyishning quvvat sarfini kamaytirish va tuyuvchi asboblar
sonini qisqartirish imkonini beradi. Alenitli tsement dastlabki muddatlarda tezroq
gidratlanadi. Biroq bu turdagi tsementdan foydalanilgan konstruktsiyalar tez
emirilishi kuzatilgan. Bugunda bu tsementdan tayyorlangan betonning emirilishiga
chidamliligini chuqur o’rganilmoqda.
