yoki bor va kaolinlar (ko’pincha kaolin sanoati chiqindilaridan foydalaniladi). Oq
portlandtsement suvda qorgandan keyin kamida 30 minutdan so’ng tishlasha
boshlashi, kechi bilan 12 soatdan keyin tishlashib bo’lishi lozim (iste’molchi bilan
kelishilsa, tishlashish mudatlari boshqacha belgilanishi ham mumkin). Sementning
tuyilish maydaligi 021 raqamli elakdan batamom elanib o’tishiga va 009 raqamli
elakda ko’pi bilan 15% qoldiq qolishiga qarab aniqlanadi. Siqilishdagi
mustahkamlik chegarasi bo’yicha oq portlandtsement 250; 300 va 400 markalarda
ishlab chiqariladi. Klinkerda ancha miqdorda C
3
S va C
3
Al bo’lgani
uchun oq
tsement tez mustahkamlana boradi. Oq portlandtsement oqlik darajasiga qarab uch
navga bo’linadi: OS=1, OS=2 va OS=3 (OS – oq portlandtsement).
4.4. Asbest-tsement olishda ishlatiladigan portlandtsement quyidagi
talablarga javob berishi kerak:
C
3
S miqdori 50% dan kam bo’lmasligi kerak;
C
3
Al miqdori 8% dan ko’p bo’lmasligi kerak;
CaO erkin miqdori 1% dan ko’p bo’lmasligi kerak;
SO
3
miqdori 1% dan kam va 3,5% dan ko’p bo’lmasligi kerak.
Odatda asbest-tsement buyumlar olishda markasi 400-500 bo’lgan
bog’lovchi moddalrni ishlatish mumkin. Bunda tsement xosslarini yaxshilash
uchun 3% dan oshmaydigan miqdorda va tsement klinkerini maydalanishini
engillashtirish uchun 0,5% atrofida qo’shimcha moddalar qo’shiladi. elash uchun
olingan jami klinkerning kamida 88% va ko’pi bilan 93% 008 mm li elakdan
o’tishi kerak. Qotish davri 1 soat 30 minutdan oldin boshlanishi, tugashi esa 12
soatdan kech bo’lmasligi kerak. Portlandtsement
tashqari asbest-tsementli
mahsulotlar olishda qumli tsementdan fodalaniladi. Qotib ulgurmagan buyumlarga
avtoklav va bug’latish kameralarida ishlov beriladi. Asbest-tsement olishda
tsementning turi, maydalanish darajasi va mineralogik tarkibi muhim ahamiyatga
ega. Portlandtsementga xos bo’lgan, suvni tutib qolish xususiyati ham asbest-
tsementli buyumlar olishda muhim ahamiyatga ega. Agar bu qiymat ortsa, asbest-
tsement omixtani sizib o’tish jarayoni yomonlashadi, bu esa o’z navbatida undagi
suvning miqdorini siqib chiqarishni yomonlashtiradi. SHuning uchun klinker
tarkibidagi C
3
Al miqdori, tsementning maydalanish darajasi, qo’shilayotgan
moddalarning miqdori (3% dan ko’p bo’lmasligi kerak) suvni tutib qolish
xususiyatiga ta’sir ko’rsatadi. Tayyor mahsulotning
asl rangi uni tayyorlashda
ishlatiladigan asosiy xom ashyo turlaridan biri, ya’ni tsementning rangiga bog’liq,
uning rangi esa tsement tayyorlashda ishlatiladigan xom ashyoning tarkibiga va
quydirish sharoitiga bog’liq. Asbest-tsementdan tayyorlangan mahsulotning rangi
kulrang-ko’k bo’lib, ko’rimsizdir. SHuning uchun mahsulot asosan binolarni
qurishda ishlatilishini hisobga olib, uning rangini chiroyli, ko’zga tashlanadigan
qilib chiqarishni taqozo etadi. Buni hisobga olgan
holda rangli tsementdan
foydalanish tavsiya etiladi. Bunda tsement ishlab chiqaradigan korxonalarda oq
tsementga rang hosil qiluvchi moddani aralashtirish orqali rangli tsement
tayyorlanadi.
Hozirgi paytda sanoat miqyosida quyidagi rangli asbest-tsement mahsulot
turlari ishlab chiqarilmoqda:
1) butun qalinligi bo’yicha bo’yalgan buyumlar;
2) faqat ustki yuzasi rangli tsement bilan bo’yalgan buyumlar;
3) faqat ustki yuzasi rangli sirt bilan bo’yalgan buyumlar.
Agar umumiy massani rangli qilish kerak bo’lsa, rang hosil qiluvchi moddani
asbest-tsement aralashmasiga sepiladi va undan buyumlar qoliplanadi. Bu usul
juda kam tarqalgan. Agar rangli tsement bo’lsa, korxonada oq tsementga rang hosil
qiluvchi modda (1:1) nisbatda aralashtiriladi. Rang hosil qiluvchi modda ishqor
ta’siriga
chidamli, tsementni suv bilan birikishidan hosil bo’lgan moddalar bilan
kimyoviy birikma hosil qilmaydigan bo’lishi kerak. Bunday rangli omixtadan
buyumlar qoliplash mashinalarida tayyorlanadi. Lekin rangli moddani qo’shish
omixtani sizib o’tish xususiyatini yomonlashtiradi, mustahkamligini kamaytiradi.
4-12% miqdorda ishlatiladigan rang beruvchi modda tayyor mahsulotning
tannarxini oshiradi. Ko’pincha mato ustidagi qatlamni bo’yash uchun tsement va
rang beruvchi modda aralashmasidan tayyorlangan suyuqlikni purkash usulidan
foydalaniladi.
Rang beruvchi moddalar sifatida redoksayd; Cr2O3 ftalotsianin,
qizil temir oksidi (90%), tabiiy pirolyuzit ishlatiladi. Yuzasi 1 m2 bo’lgan yassi
buyumlarni bo’yash uchun 0,06-0,07 kg rang beruvchi modda sarf qilinadi.
Kupincha VO, UV, SV va SE xildagi mahsulot turlari bo’yaladi.
