173
Bu asosiy tashish usullaridan tashqari neft va neft mahsulotlarini tashishda
avtomobillardan foydalanish ham muhim rol o’ynaydi. Neft mahsulotlari avto
sisterna
yoki mayda idishlarda tashiladi. Avtamobillar asosan neft
mahsulotlarini katta neft
omborlaridan kichiklariga yoki uni iste’molchilarga yetkazib berish uchun ishlatiladi.
XII.2. Temir yo`l transportida neft va uning mahsulotlarini tashish va
temir yo`l estakadasi
Boshqa transport vositalari ichida neft va uning mahsulotlarini tashishda, temir
yo`l transporti asosiy o`rinni egallaydi. Bu transport orqali umumiy tashiladigan neft
va uning mahsulotlarining
40% tashiladi. Asosan bu mahsulotlar vagon –
sisternalarda, taxminan
2% esa bochkalarda, bidonlarda va konteynerlarda tashiladi.
Vagon sisternalarining yuk ko`taruvchanlik
qobiliyati 25, 50, 60, 90 va 120 t/m
3
bo`lib, ular ichida ko`p ishlatiladigan
50 va
60 m
3
sisternalar hisoblanadi (
XII.1-rasm
).
Bu vagonlar universal to`kuvchi asbob, saqlovchi prujinali klapan, lyuk va narvon
bilan jihozlangan. Saqlovchi klapan sisternaning yuqori qismida bo`lib, sisterna
ichidagi bosimni kerakli ko`rsatgichda moslab turadi. Lyuk (murkan) ham yo’qori
qismida joylashgan bo`lib, u orqali ta‘mirlash ishlarini, tozalash hamda mahsulotlarni
qo`yish va qizdirish jarayonlari amalga oshiriladi. Universal to`kuvchi asbob
(
d=200mm) pastki qismida o`rnatilgan bo`lib, u orqali mahsulot to`kiladi (oqizib
olinadi).
Sisternalarning tashqi yuzasida qizdirish, bug` ko’ylagi
yordamida amalga
oshiriladi. Isituvchi ko’ylak sisternaning pastki qismiga (yarmiga) o`rnatilgan bo`lib,
unga suv bug`i kiritilib qizdiriladi.
O`rnatilgan to`kuvchi asboblar turli xil bo`lib, qizdiruvchi moslamalar bilan
jihozlangan. Masalan: UTQA – universal to`kuvchi quyuvchi asbob – qizdirmasdan
to`kib, qo`yishga mo`ljallangan. Yuqori qovushqoq va
yuqori haroratda qotuvchi
neft va uning mahsulotlarini tashuvchi vagon sisternalar tashqi isituvchi ko’ylak yoki
ichki isituvchi moslamalar bilan jihozlangan bo`ladilar. Yuqori qovushqoqli neft va
uning mahsulotlarini sisterna ichida qizdirish, o`rnatilgan
quvur sektsiyalari orqali
suv bug`ini o`tkazish orqali amalga oshiriladi. Sisternalarning tashqi yuzasida
174
qizdirish, bug` ko’ylagi yordamida amalga oshiriladi. Isituvchi ko’ylak sisternaning
pastki qismiga (yarmiga) o`rnatilgan bo`lib, unga suv bug`i kiritilib qizdiriladi (XII.2-
rasm). Issiqlikni isrof bo`lmasligi uchun sisternaning tashqi yuzasi issiqlik izolyatsiya
qoplamasi bilan o`ralgan bo`lib, uning usti va esa metall qavati bilan o`ralgan bo`ladi.
Bunday sisternalarni maxsus «Termos» sisternalari deb ataladi. BUTQA – bug` bilan;
EUTQA – elektr energiya bilan qizdiriladi.
