125
VIII.8. Gaz va gazkondensat konlarini ishlatishda uchraydigan
asosiy muammolar
Gaz konlarini ishlatishning joriy holati va samaradorligining kattaligi, konni va
uni o‘rab turgan bassenning geologik tuzilishining barcha xususiyatlarini hisobga olib
ishlatish sistemasining qanchalik mukammal va amaliy holatga yaqinlashtirib
loyihalashtirilganligi orqali aniqlanadi. Geologik va gidrogeologik shartlar, shu bilan
birgalikda tanlangan ishlatish texnologiyasi asosida loyihalashtiriladi.
Konni ishlatishning murakkablik darajasini aniqlovchi shartlar va omillarni va
ularning ta’siri asosida nazorat qilish ko‘rsatkichlari kompleksini shartli ravishda ikki
guruhga ajratamiz: geologik va gidrogeologik; texnologik.
Birinchi guruhga uyum o‘lchami va uning boshlang‘ich
parametrlari
(mahsuldor qatlamnining yotish chuqurligi, qatlam bosimi va harorati, gaz va
kondensat zahirasi), mahsuldor gorizontning geologik tuzilishi (ko‘p qatlamliligi,
kollektorlik
xossalarining har xilligi, siniqli buzilishlari va boshqalar), uyum turi
(qatlamli, salmoqli (massivnaya), suv ustida joylashuvchi (vodoplavayushaya),
qatlam flyuidlarining fizik-kimyoviy xossalari va boshqalar. Bu guruhda uyum
suvtaziqli basseyn bilan aloqada bo‘lishi bilan tavsiflanadi. Bu basseynning xossa
lariga tarqalish kengligi, o‘tkazuvchanligi, gidrostatik napori kiradi.
Ikkinchi gruhga uyumni ishlatish usuli (qatlam
bosimini ushlash, uyumning
gazli qismini yoki neft yotqizig‘ini ishlatmasdan, so‘nish orqali ishlatish va
boshqalar.); uyumdan uglevodorodlarni olish surat
va alohida quduqlar debiti,
ularning ishchi bosimi va joriy holati; tuzulmada quduqlarning joylashtirilishi va
mahsuldor gorizontni ochilish tizimi: gazning qatlam ichida yoki qatlamdan-qatlamga
siljishi mumkinligi va boshqalar.
Ayrim faktorlar, qo‘shni konlarning o‘zaro ta’siri,
ishlash rejimi va boshqa
ko‘rsatkichlar umumiy hisoblanib, ular konni ishlatish vaqtida kuzatib, bu
ko‘rsatkichlarni shartli ravishda ikkinchi guruhga o‘tkazamiz.
Umumiy holatlarda tilga olingan faktorlar qancha ko‘p bo‘lsa nazorat sistemasi
shuncha qiyin bo‘ladi. Katta o‘lchamli va gazga to‘yingan bir xil bo‘lmagan
kollektorli, blokli tuzilishli ko‘p qatlamli, shu bilan birgalikda
qatlam suvlari bilan
126
ta’sirlashgan konlarda maksimal nazorat parametrlari qo‘llash talab etadi. Katta
bo‘lmagan bir qatlamli gaz konini soddalashtirilgan nazorat sistemasi va katta samara
bilan ishlatish mumkin bo‘ladi.
Gaz konini ishlatishning barcha davrlarida qatlam suv bosimi rejimida
ishlayotganda ostki va chekka suvlarning qatlamga suvning kirib kelishigaasosiy
etibor qaratiladi. Qatlamdan gazni olishning barcha davrlarida
ham suvning faolligi
bir xil bo‘lmaydi. Odatda dastlab faqat gaz bosimi rejimi belgilari kuzatiladi. Qatlam
bosimi tushishi evaziga suvning ancha faol ta’siri kuzatiladi. Ishlatishning so‘ngi
davrlarida suvlanganlik keng tarqalgan bo‘lib, bunda sizilishga qarshilik ortib
suvning faolligi kamayadi. G‘ovak va kovak kollektorlarda suvlanish jarayoni
o‘zgarishlarga boyligi, suvlangan gaz qatlamlarining nazorat sistemasiga aniq
yondashishni talab qiladi. Gazkondensat konini ishlatish o‘ziga xos xususiyatga ega
bo‘ladi.
Gazkondensat konini ishlatishda asosiy muammo uglevodorod kondensatlarini
qatlamdan qazib olish bilan bog‘liq bo‘ladi. Bir tomondan bu savolni yechish uchun
qatlamning maksimal beraoluvchanligini oshirishda yechimlarini talab qiladi.
