139
Silindr ko`rinishidagi t/b rezervuarlarning hajmi 100 – 30000 m
3
, ayrim
hollarda ularning hajmi 100000 m
3
ni tashqil etadi. Gaz bo`shlig`idagi
ichki bosim
≈ 2000 MPa (0.02 kg/sm
2
) tashkil etadi. Ipli rezina rezervuarlari avtomobil benzinini
reaktiv yoqilg`isini, kerosin, dizel yoqilg`isini va moyni tashish va saqlash uchun
mo`ljallangan. Ko`p ishlatiladigan bunday rezervuarlarni hajmi 2,5 – 5,0 m
3
tashkil
etadi. Ayrim hollarda, hajmi 400 m
3
bo`lganlari ham tayyorlanadi.
IX.5-rasm. Silindr ko`rinishidagi nometal rezervuarlar.
IX.5-rasm.
Rezinali nometall taxlab qo‘yiladigan rezervuarlar.
140
IX.2. Neft mahsuloti omborining rezervuar saroyi
hajmini aniqlash
Rezervuar saroyi, neft mahsuloti omborining eng qimmat ob‘ektlaridan biri
bo`lib, uning hajmini kelgusidagi rivojlanishini hisobga olib aniqlash katta
ahamiyatga ega. Rezervuar saroyining hajmi ortiq ham va kam ham bo`lishi
kerak
emas. Bu transportlarni bo`sh qolishini va texnologik jarayonlarning izdan chiqishini
sodir etadi.
IX.6-rasm. Temiryo‘l berk estakadalarining umumiy chizmalari:
1–bir tomonli estakada; 2–idish mahsulotlarni saqlovchi omborlar;
3–ikki tomonli estakada; 4–to‘kish tomoni; 5–manyovr uchun yo‘l.
Saroy hajmi, neft omborining turiga, yuk almashishiga va yuk olib kelish va
olib ketish sharoitiga bog`liq bo`ladi. Agar olib kelish va
olib ketish sinxron tarzda
bajarilsa, rezervuar saroyi kerak bo`lmaydi. Aniq sharoitlarda olib kelish bilan olib
ketish to`g`ri kelmaydi. Bu o`z navbatida rezervuar saroyining bo`lishini taqozo
etadi.
Olib kelish olib ketishdan ko`p bo`lsa, ma‘lum
vaqtdan keyingi neft
mahsulotini maksimal hajmi –
V
max
teng bo`ladi.
Uning teskarisi bo`lsa, neft mahsulotining minimal hajmi –
V
min
ga teng
bo`ladi. Tegishlicha, kerakli aylanma rezervuar saroy hajmi eng ko`p va eng kam
mahsuloti qoldig’ining ayirmasiga teng bo`ladi.
V=V
max
–V
min
(
IX.1)
141
Neft ombori rezervuar saroyining hajmini aniqlash uchun yillik yuk almashish
miqdoriga ko`ra
xaftalik yoki dekadalik, oylik yuk olib kelish va olib ketish
to`g`risidagi (absolyut qiymatda yoki foizda) ma‘lumotlar kerak bo`ladi. Mahsulotlar
turi bo`yicha, uzatuvchi neft mahsuloti omborining rezervuarlar saroyining hajmi
quyidagicha aniqlanadi.
«Aylanuvchanlik» koeffitsiyenti yillik yuk almashinish hajmini (
V
o
),
o`rnatilgan rezervuar hajmiga (
V
p
) bo`lgan nisbati:
K
0
= V
0
/V
p
(
IX.2)
Bu koeffitsiyent neft mahsuloti omborlari rezervuarlarining
ishlatilish
darajasini ko`rsatadi.
Ko`p yillik kuzatish ma‘lumotlariga ko`ra:
- suvli uzatuvchi neft mahsuloti omborlari uchun maqbul K
0
ning qiymati 18-
20 ga teng;
- temir yo`lli taqsimlovchi neft mahsuloti omborlari uchun K
0
= 6÷8 ga teng.
Mahsulotlar bo`yicha, taqsimlovchi neft omborining rezervuarlar saroyining
hajmi quyidagi ifoda orqali aniqlash mumkin:
V
tak
=QК
n
103/12р
К3
; m
3
(
IX.3)
Bu yerda K
n
– neft mahsulotini kelishini va uni realizatsiya
qilishni bir xilda
bo`lmasligini hisobga oluvchi koeffitsiyenti.
Shunday qilib, har bir neft mahsuloti uchun rezervuar saroyining xajmi
aniqlanib, ularni umumlashtiriladi. Umumiy rezervuarlar saroyining hajmi, neft
mahsuloti omborining hajmini ko`rsatadi.
