3
KIRISH.
Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish — uzluksiz
rivojlanuvchi tizim bo‘lib, u ishlab chiqarishning o‘ziga xos xususiyatlari va fan-
texnikaning ko‘pchilik sohalari bilan uzviy bog‘langandir. Ishlab chiqarishni avtom
atlashtirishda yuqori samaradorlikka erishishning bevosita sharti — asosiy va
yordamchi ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalash hisoblanadi.
Avtomatlashtirishni rivojlantirish jarayoniga quyidagi ko‘p
sonli qonuniy va
tasodifiy omillar ta’sir ko‘rsatadi: texnologiya va qurilmaning holati hamda
avtomatlashtirishga tayyorgarligi, xomashyo, yarimtayyor mahsulotlar va energetik
resurslarning sifati ham da barqarorligi, xodimlarning malakasi,
ishchi va
mutaxassislar faoliyatini tashkil etish va hokazo. Texnologik jarayonlarni nazorat
qilish va avtomatlashtirish faqat ishlab chiqarish texnikasini takomillashtirish
hamda mehnat sharoitlarini yaxshilash bilangina emas, balki ishlab chiqarish
rentabelligini oshirish, birlik mahsulotga ketadigan moddiy va mehnat xarajatlarini
pasaytirib, uning texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarini orttirish bilan bog‘liq. Iqtisodiy
omillar avtomatlashtirish obyektini tanlab olishda asosiy omil hisoblanadi.
Sanoatda avtomatlashtirishning iqtisodiy samaradorligini
orttirish omillari juda
ko‘p. Hozirgi sharoitda avtomatlashtirishning iqtisodiy samaradorligiga xizmat
ko‘rsatuvchi xodimlar sonini kamaytirish hisobigagina erishishga ko‘p hollarda
imkon bo‘lmaydi, chunki zamonaviy zavodlar, korxonalar, bo‘linmalarga nisbatan
kam miqdordagi odamlar bilan xizm at ko‘rsatiladi. Shuning uchun iqtisodiy sam
aradorlikni oshirish omillariga quyidagilarni kiritish mumkin: mahsulot sifatini
oshirish, xomashyo
va turli xil energiya sarfini, ishlab chiqarish chiqindilarini
kamaytirish, ishlab chiqarish ritmini oshirish, mehnat unumdorligini va
chiqarilayotgan
mahsulot hajmini oshirish, xizmat ko‘rsatuvchi xodimlarning
mehnat sharoitini ishlab chiqarishning kishilar hayoti va sog‘ligi uchun xavfli
bo‘lgan hududlardagi zararli ishlarni yo‘qotish hisobiga yaxshilash.
Loyihalanayotgan va qurilayotgan yangi ishlab chiqarish korxonalarida
avtomatlashtirish texnologiya bilan uzviy ravishda bog‘lanishi kerak. Jadal texnik
taraqqiyot
tufayli ,,yosh“ ishlab chiqarish ma’lum davrdan so‘ng eskiradi va
yangilashni talab qiladi, shu jumladan, amaldagi texnologik
jarayonlarni nazorat
qilish va avtomatlashtirish tizimlarini yanada zamonaviy hamda takomillashganlari
bilan almashtirishni talab qiladi. Amaldagi ishlab chiqarish korxonalaridagi
avtomatlashtirish tizimlarini takomillashtirishda, shuningdek,
texnologiya va
jihozlarni yangilashda mustaqil iqtisodiy baholashlar bo‘lishi mumkin. Texnologik
jarayonlarning murakkablashuvi va jadallashuvi tufayli zamonaviy ishlab chiqarish
korxonalarini boshqarish ularni mikroprotsessor texnikasi va boshqaruvchi
hisoblash texnikasini qo‘llab, keng avtomatlashtirish asosidagina samarali
4
bo‘lishiga erishiladi. Avtomatlashtirish talablari texnologik jarayonlar
loyihalanayotgan bosqqichdayoq hisobga olinganda —
avtomatlashtirish katta
samara beradi.
