- m a v z u . S a n o a t t a r m o q l a r i k o r x o n a l a r i n i n g

Download 4,58 Mb. Pdf ko'rish
bet	41/175
Sana	22.05.2024
Hajmi	4,58 Mb.
	#250503

1 ... 37 38 39 40 41 42 43 44 ... 175

Bog'liq
Navoiy davlat konchilik instituti ashurova n. B. Atamuradov sh

4 - m a v z u . S a n o a t t a r m o q l a r i k o r x o n a l a r i n i n g
a y l a n m a f o n d l a r i , a y l a n m a m a b l a g ’ l a r i v a
i n v e s t i t s i o n f a o l i y a t i

Darsning maqsadi:
Talabalarda aylanma fondlar tavsifi va tartibi, aylanma
fondlarning aylanish bosqichlari, aylanma fondlardan foydalanish ko’rsatkichlari,
investitsiya korxonaning ishlab chiqarish salohiyatini rivojlantirish vositasi
ekanligini, korxonalarda investitsiyalarning asosiy manbalari va yo’nalishlarini,
investitsion loyihalarni baholash usullari kabilarni asosiy tayanch so’z va iboralar
hamda masalalar, muammoli savollar, krossvord va boshqotirmalar yechish orqali
bilim va ko’nikmasini shakllantirishga ko’maklashishdan iborat.

4.1. Aylanma fondlar tavsifi va tarkibi
Ma’lumki, ishlab chiqarish vositalari (ya’ni mehnat predmetlari va mehnat
vositalari) takror ishlab chiqarish jarayonida tutgan o’rniga va ayrim xususiyatlariga
qarab asosiy va aylanma fondlarga ajratiladi.
Aylanma aktivlar ham korxona mulki hisoblanib, ular aylanma fondlar va
muomala fondlarining pul shaklidagi yig’indisini ifodalaydi.
Uzluksiz ishlab chiqarish jarayonini ta’minlash uchun asosiy ishlab chiqarish
fondlari bilan bir qatorda mehnat predmetlari (moddiy resurslar) zarur bo’ladi.
Mehnat predmetlari mehnat vositalari bilan birgalikda mehnat mahsulotini, uning
iste’mol qiymatini yaratishda va qiymatning shakllanishida qatnashadi.
Mehnat predmetlari
ishlab chiqarishning bir siklidagina qatnashadi va
o’zining natural shaklini o’zgartiradi, qiymatini to’liq yangidan yaratilgan
mahsulotga o’tkazadi.
Mehnat predmetlari to’liq, mehnat vositalarining ayrimlari (xizmat muddati
va qiymatiga ko’ra) aylanma fond tarkibiga kiradi.
Ishlab chiqarish korxonalarining aylanma fondlari
ishlab chiqarish va
muomala
doirasiga ajratilgan bo’lib, shunga muvofiq ular muomala va aylanma
ishlab chiqarish fondlarini hosil qiladi. Birinchisiga sotish uchun mo’ljallangan

69
tayyor mahsulotlar, korxona kassasidagi va uning tijorat bankidagi schyotida
saqlanayotgan pul mablag’i hamda hisob-kitoblardagi mablag’lar kiradi.
Ikkinchisiga esa ishlab chiqarish zahiralari, tugallanmagan ishlab chiqarish va
korxona o’zi tayyorlagan yarim tayyor mahsulotlar, kelgusi davr xarajatlari va
boshqalar kiradi.
Aylanma ishlab chiqarish va muomala fondlari takror ishlab chiqarishning
uzluksiz bo’lishligini ta’minlaydi. Ularning miqdori va tarkibi nafaqat ishlab
chiqarishning ehtiyoji, shu bilan birgalikda muomala ehtiyojidan kelib chiqqan
holda belgilanadi. Ishlab chiqarish va muomala fondlari zahiralarini shakllantirish
uchun mo’ljallangan pul mablag’lari korxonaning aylanma mablag’i deyiladi.
Aylanma ishlab chiqarish fondlari

bir ishlab chiqarish sikli davomida
sarflanadi hamda natural shaklini o’zgartirib, o’z qiymatini to’lig’icha tayyor
maщsulot tannarxiga o’tkazadi.
Korxonaning aylanma ishlab chiqarish fondlari
uch qismdan iborat:
- ishlab chiqarish zahiralari;
- tugallanmagan ishlab chiqarish va o’zi tayyorlagan yarim tayyor
mahsulotlar;
- kelgusi davr xarajatlari.
Ishlab chiqarish zahiralari
- bu ishlab chiqarish jarayoniga kiritish uchun
tayyorlangan mehnat predmetlaridir. Ular xom ashyo, asosiy va yordamchi
materiallar, yonilg’i, sotib olingan yarim tayyor mahsulotlar va butlovchi qismlar,
idish va idish materiallari, asosiy fondlarni joriy ta’mirlash uchun ehtiyot qismlardan
iborat.
Тugallanmagan ishlab chiqarish va o’zi tayyorlagan yarim tayyor
mahsulotlar
- bu ishlab chiqarish jarayoniga kirgan mehnat predmetlari: materiallar,
detallar, ishlov yoki yig’ish jarayonidagi buyumlar, shuningdek korxonaning bir
sexida oxirgacha ishlab chiqarilmagan va keyinchalik shu korxonaning boshqa
sexlarida ishlanishi lozim bo’lgan yarim tayyor mahsulotlar.
Kelgusi davr xarajatlari
- bu aylanma fondlarning nomoddiy elementlari
bo’lib, ular joriy davrda amalga oshirilgan, lekin kelgusi davr mahsulotiga taalluqli

70
bo’lgan yangi mahsulotni tayyorlash va o’rganish xarajatlarini o’z ichiga oladi
(masalan, yangi turdagi mahsulotlarning texnologiyasini yaratish va ishlab chiqish
xarajatlari va boshqalar).
Muomala fondlari
korxonaning tayyor mahsulot zahirasini yaratish uchun
mo’ljallangan pul mablag’lari, shuningdek, chek va veksellar, aksiyadorlarning
qarzlari, turli xil debitorlik qarzlari, bank va kassalarning hisob raqamlaridagi
mablag’lardan iborat bo’ladi.
Aylanma ishlab chiqarish va muomala fondlari korxonaning aylanma
mablag’lari (kapitali)ni tashkil qiladi.
Aylanma mablag’lar tuzilmasining iqtisodiyot tarmoqlari bo’yicha
farqlanishini quyidagi jadval orqali bilib olish mumkin (4.1-jadval).
Erkin bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalarning asosiy vazifalardan biri -
resurslar tejamkorligi tamoyiliga rioya qilgan holda ishlab chiqarishni
jadallashtirishdir.

4.1-jadval

Download 4,58 Mb.

1 ... 37 38 39 40 41 42 43 44 ... 175

Download 4,58 Mb.

Pdf ko'rish