1-LABORATORIYA ISHI
MAVZU: MAXOVIKNING INERSIYA MOMENTINI DINAMIK
METOD BILAN ANIQLASH (HAVODAGI TOVUSH TEZLIGINI
HARORATGA BOG’LIQLIGINI O’RGANISH).
Ishning maqsadi: Aylanayotgan qattiq jismni inersiya momentini tajribada
aniqlash.
Kerakli asbob va qurilmalar: 1. Masshtabli chizg’ich o`rnatilgan qurilma.2.
Og`irligi 2 kg va 3 kg. li bir necha tosh.3. Sekundomer.
4. Shtangensirkul.
Nazariy qism.
Agar o`qqa osilgan jismga navbatma–navbat M
1
, M
2
, M
3
,
M
n
momentlar
qo’yilsa, jism har
xil burchakli tezlanishlar
n
,
,
,
3
2
1
oladi. Har bir kuch
momentining burchakli tezlanishiga nisbati berilgan jism uchun o`zgarmas
miqdorga teng, ya'ni:
n
n
M
M
M
M
...
3
3
2
2
1
1
(1).
Bu nisbatlar bilan aniqlanuvchi kattalik aylanuvchi jismni xarakterlaydi va
u jismning inersiya momenti deb ataladi. (1) tenglamani quyidagi qurilmada
tekshirib ko’rish mumkin (1- rasmga qarang). Gorizontal o`qqa val o`rnatilgan
bo`lib, u o`qqa S
1
, S
2
sharikli podshibnikka kiygizilgan. Massasi m
1
maydoncha
ipga bog’langan bo`lib, u o`qqa o`raladigan qilib tayyorlangan. Ipni o`qqa o`rab
so`ng maydonchaga yuk qo`ysak, og`irlik kuchi ta'sirida jism harakatga keladi.
Agar maydoncha
qandaydir h
1
balandlikka ko`tarilgan
bo`lsa, bu dastlabki momentda E
n
mgh
1
potensial
energiyaga ega bo`ladi. Harakat davomida bu energiya
ishqalanish kuchini yengish uchun va sistemaning
kinetik energiyasining ortishi uchun sarf bo’ladi , ya'ni:
mgh
1
=
1
2
2
2
2
h
F
J
m
ишк
(2).
F
ишк
h
1
– ishqalanish kuchini yengish
uchun bajarilgan
ish.
2
2
m
- harakatdagi massaning taglikka yetib kelgandagi kinetik
energiyasi,
2
2
J
- aylanayotgan sistemaning kinetik energiyasi.
Ishqalanish kuchini yengish uchun bajarilgan ishni quyidagicha mulohaza
yuritib topish mumkin .
Umumiy o`qqa 0 chig`iriq o`rnatilgan bo`lib, chig`iriqdagi o`qqa o`ralgan
ipning ikkinchi uchiga R yuk bog`langan.
Yukning og`irligi chig`iriqdagi ipga ta'sir qilib, ipni tortadi,
bunda
maxovik tekis tezlanuvchan aylanma harakatga keladi. Maxovikka yuklarni
qo’yib, ip uchidagi yukning dastlabki turish holatini belgilaymiz. Agar yukning
tik shkala bo`yicha tushish balandligi
va tushish vaqtini bilsak, yuknig harakat
tezlanishi quyidagicha topiladi:
a=
2
2
t
h
(3).
Maxovikning o`qqa o`rnatilgan 0 chig`iriqning radiusini o`lchab, uning
burchak tezlanishini topish mumkin
r
а
(4)
Kuch momenti quyidagicha topiladi:
M
