Mundarija

Yengil sanoat tarmog’ining yetakchi bo’g’inlaridan biri tikuvchilik sanoati hisoblanadi. Ushbu bo’g’in aholi uchun kiyim-kechaklar tayyorlaydi hamda uning salmog’i yengil sanoat umumiy hajmining 1G’5 qismini tashkil qiladi.

Tikuvchilik sanoati yengil sanoatning ajralmas tarkibiy qismi bo’lishi bilan birga, u sanoatdagi barcha tarmoqlarni birlashtirib turuvchi asosiy bo’g’in hisoblanadi.

Tikuvchilik sanoati to’qimachilik sanoatidan turli xil gazlamalar (ip, jun, shoyi va hk. gazlamalar) ni oladi. Gazlamalar salmog’i tikuv buyumlari tannarxida taxminan 80-85 % ni tashkil qiladi. Tikuvchilik korxonalarida ishlab chiqarishning bir tekisda, uzluksiz davom etishi to’qimachilik sanoati tarmoqlarining rivojlanishiga ham bog’liqdir.

Tikuvchilik korxonalari ishlab chiqaradigan mahsulotlar aholining kiyim-kechaklarga bo’lgan ehtiyojini qondiradi, shu bois, tikuv korxonalarining hamma iqtisodiy tumanlarda mehnat zahiralarini hisobga olgan holda joylashtirish talab qilinadi. Chunki tayyor kiyim-kechaklarni uzoq joylarga olib borish, birinchidan, gazlamalarni olib borishga nisbatan 1,5 marotaba qimmatga tushadi; ikkinchidan, tayyor mahsulotlarning tovar ko’rinishini saqlash qiyinroq; uchinchidan, temir yo’l vagonlari va ko’tarish hajmi gazlamalarni tashishga nisbatan ikki marotaba kamayadi. Tikuvchilik korxonalarini birinchi galda bichish-tikish ishlari an’ana bo’lgan hududlarda va ortiqcha mehnat zahiralariga ega bo’lgan tumanlarda, aholi zich joylashgan maskanlarda qurish maqsadga muvofiqdir. Tikuvchilik sanoati korxonalarining bosh vazifasi-assortimenti va mavsumbopligi, bichimi, estetik ko’rinishi, sifati jihatidan aholining va zamon talablariga mos keladigan kiyoim-kechaklar bilan ta’minlash hamda xalq xo’jaligi ehtiyojlarini qondirishdan iboratdir.

O’zbekistonda tikuvchilik hunarmandchilikdagi kasb tarzida katta tarixga ega. Qadimdan qishloq-shaharlarda tikuvchilik kasbi ustalari-maxsus chevarlar qo’lda chopon, kiyik-kechak, ko’rpa-to’shak, ro’zg’or buyumlarini buyurtmalarga ko’ra tikig bilan shug’ullanganlar. Gulko’ra, zarbof to’n, choyshab, cho’zanna, kashtan kabi buyurtmalar tikish san’at darajasiga ko’tarilgan.

O’zbekistonda eng birinchi tikuvchilik korxonasi 1907 yil Toshkentdagi ulkan «Lui Zalm va uning o’g’illari aksiyadorlik jamiyatiga qarashli tikuvchilik fabrikasi edi. XX asrning 20-yillaridan tikuvchilik yengil sanoatning yirik tarmog’iga aylandi. 1926 yilda Toshkentda «Qizil tong» tikuv fabrikasi, keyinroq 1-tikuvchilik zavodi ishga tushirildi. Urushgacha bo’lgan davrda Samarqand, Buxoro, Toshkent, Qo’qon, Urganch, Andijonda yangi korxonalar qurildi. Urush davrida Chirchiq, Qarshi, Namangan shaharlarida yirik tikuvchilik fabrikalari ishga tushdi. Respublikadagi tikuvchilik korxonalarida sho’rolar armiyasi uchun kiyim-kechak va boshqa anjomlar qurildi.

60-yillarda Toshkentda 2-tikuvchilik fabrikasi (1962), Y.Oxunboboyev nomidagi Toshkent bosh kiyimlar fabrikasi (1963), Xiva tikuvchilik fabrikasi (1965) ishga tushirildi. 70-yillardan samaradorlikni oshirish maqsadida ishlab chiqarish birlashmalari tashkil etildi. Ayni paytda mehnat resurslari ortiqcha bo’lgan kichik shaharlar va shaharchalarda tikuvchilik korxonalari filiallarini qurish avj oldi. Shu davrda ixtisoslashgan 7 tikuvchilik ishlab chiqarish birlashmasi va 40 dan ortiq filiallar tashkil etildi. 1989 yildan tarmoq sanoat korxonalarini yangi texnologik liniyalar bilan jihozlashda rivojlangan kapitalistik davlatlar firmalari bilan hamkorlik yo’lga qo’yildi. 1989-1991 yillarda Toshkent «Qizil tong», Samarqand «8 mart» tikuvchilik ishlab chiqarish birlashmalarida Fransiya, Germaniya, Shveysariya, Yaponiya, Italiya firmalari ishtirokida ish firmalarning kompleks mexanizatsiyalashgan liniyalari o’rnatildi. 1994 yildan tarmoqda keng xususiylashtirish o’tkazildi, davlat korxonalari negizida aksiyadorlik jamiyatlari, ma’suliyati cheklangan jamiyatlar, xususiy tikuvchilik korxonalari, yakka buyurtma asosida kiyim-kechak tikadigan yuzlab atelelar, chet el investitsiyalari ishtirokida yangi tikuvchilik qo’shma korxonalari ochildi. Tarmoqdagi yirik korxonalar «o’zbekengilsanoat» davlat-aksiyadorlik kompaniyasi tarkibiga kiradi. Tarmoqdagi eng yirki korxonalar: «8 mart» nomli (1930), «Modalar uyi» (1962), «G’uncha» (1943), «Lola», «Oxunboboyev nomli bosh kiyimlar fabrikasi» (1963), «Feruz Xorazm» (1937), «Xiva» (1965), «Yulduz» (1941) aksiyadorlik jamiyatlari, «Em teks» (2004), «Atlasmen» (1999) qo’shma korxonalari va boshqalar.

Tikuvchilik korxonalarida kompleks mexanizatsiyalashgan liniya va potoklar joriy etilgan. Korxonalarda yangi texnologiyalar va yangi materiallar o’zlashtirilmoqda. Jahon standartlari talablariga javob beradigan kiyim-kechak, milliy buyumlar chet ellarga eksport qilinadi. Respublikada tikuvchilik mahsulotlari, ayniqsa milliy buyumlar va kiyim-kechak mahalliy sanoat korxonalarida ham ishlab chiqariladi.