O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI
NAVOIY DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI
TABIATSHUNOSLIK FAKULTETI
“Geografiya va Iqtisodiy bilim asoslari” ta’lim yo’nalishi
IV-bosqich talabasi
MUSTAFOYEV FARRUXJON UMIRZOQOVICHNING
MAVZU: “O’ZBEKISTON YENGIL VA OZIQ-OVQAT SANOATI” MAVZUSINI O’QITISH METODIKASI
Ilmiy rahbar: o’qit.Vazir (arab. - yuk koʻtaruvchi) - oʻrta asrlarda Yaqin va Oʻrta Sharq davlatlarida, shu jumladan Oʻrta Osiyo xonliklarida hukumat idorasi yoki kengashi (devon) boshligʻi. V. lar vaziri aʼzam rahbarligida davlatni idora etish vazifalari bilan shugʻullangan. V. Respublika (lot. respublica, res - ish va publicus - ijtimoiy, umumxalq) - davlat boshqaruvi shakli, unda bar cha davlat hokimiyati organlari saylab qoʻyiladi yoki umummilliy vakolatli muassasalar (parlamentlar) tomonidan shakllantiriladi, fuqarolar esa shaxsiy va siyosiy huquqlarga ega boʻladilar. Norov Sh. Sh.
Navoiy-2011 y
Mundarija
Kirish
I bob.Yengil va oziq-ovqat sanoati mavzusini o’qitish metodikasi
1.1 “Yengil va oziq-ovqat sanoati” mavzusining maktab geografiya kursidagi o`rni va ahamiyati
1.2 Mavzuni o`qitishning maqsadlari va vazifalari.
1.3 Respublika sanoatiga umumiy tavsif
II bob. O’zbekistonning yengil sanoati tarmoqlari geogrfiyasi
2.1 O’zbekiston yengil sanoati tarmoqlari
2.2 Paxta tozalash va to’machilik
2.3 O’zbekiston yengil sanoati tarmoqlari ayrim tarmoqlari
III bob. O’zbekistonning oziq-ovqat sanoati tarmoqlari geogrfiyasi
2.1 O’zbekistonning oziq-ovqat sanoati tarmoqlariga umumiy tarif
2.2 Oziq-ovqat sanoatining tarmoqlari tarkibi
Xulosa
Foydalangan adabiyotlar
KIRISH. Paxta, chigitli paxta - gʻoʻzaning tola va chigitdan iborat asosiy mahsuloti. Paxta tozalash korxonasida P.ga dastlabki ishlov berish jarayonida chigitdan, avval, toʻqimachilik sanoatining ehtiyoji uchun asosiy mah-sulot - tola (uz. 20 mm dan uzun) Adabiyot (arab. - adab so‘zining ko‘pligi) - 1. Fan va amaliyotning biror sohasidagi yutuqlarni umumlashtiruvchi asarlar majmui (texnikaviy A., qishloq xo‘jaligi A.i, siyosiy A. va boshqalar). 2. San’atning bir turi (badiiy A. deb ham ataladi)
Ta’lim sohasidagi yuz bergan o’zgarishlar qatorida pedagogic jarayonning mazmun mohiyati metodlar ayniqsa keskin o’zgardi. Yangi pedagogik texnalogiyalar amalgam tadbiq qilina boshlandi, hozirgi davr ta’lim jarayonini yangi sifat ko’rsatkichlariga olib chiqish mumkin bo’lgan metodlar tizimiga aylandi. Jahonda rivojlangan davlatlarning tajribasi ilg’or pedagogik texnalogiyalarga asoslangan holda o’quvchi- yoshlarning bilim olishiga qiziqishi va ehtiyojlarini qondiribgina qolmasdan, yuqori bilimga ega bo’lgan iqtidorli yoshlar yetishtirib berish vazifalarini ham hal etmoqda. O’zbekisyonda bu borada so’ngi yillarda anchagina diqqatga sazovar ishlar amalga oshirildi. Eng avvalo “Ta’lim to’g’risidagi qonun ” va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi ”qabul qilindi. sohaviy va hududiy geografik o’zgarishlar, albatta, hozirgi iqtisodiy va siyosiy vaziyat hamda mamlakatimiz oldida turgsn muhim vazifalarni hisobga olgan holda bajarilishi kerak.Bu borada, ayniqsa, O’zbekiston Respublikasining siyosiy mustaqilligi, milliy iqtisodiyotning shakillanishi va uning bozor munosabatlariga o’tish xususiyatlarini o’rganish katta ahamiyatga ega. Dastur - 1) biron-bir faoliyat, ishning mazmuni va rejasi; 2) siyosiy partiyalar, tashkilotlar, alohida arboblar faoliyatining asosiy qoidalari va maqsadlari bayoni; 3) oʻquv fani mazmunining qisqacha izohi; 4) teatr, konsertlar va b. Siyosat (arab. سياسة (siyasa) - ot tarbiyalash, ot boqish) - davlatni boshqarish sanʼati. Siyosat biror guruh, jamiyatni boshqarish jarayonidir. Ushbu jarayonda tegishli guruh vakillari ham qatnashishadi. Mustaqillik - davlatning ichki va tashqi ishlarda boshqa davlatlarga qaram boʻlmay faoliyat koʻrsatishi. M. tamoyillariga rioya etish davlatlararo oʻzaro munosabatlarda yetakchi, hukmron qoidadir. Har bir davlatning mustaqilligini tan olish oʻzaro tinchtotuv yashashning prinsiplaridan biridir.
Bugungi kunda ta’lim tizimi oldida turgan ta’lim – tarbiya samaradorligini oshirish jahon ta’lim standartlari darajasida bilim berish orqali har tomonlama yetuk ijodkor ma’naviy boy, kasb-hunarli, milliy va umuminsoniy qadriyatlar, milliy istiqlol g’oyasi ruhida tarbiyalangan, o’z mustaqil fikriga ega barkamol shaxsni kamolga yetkazish kabi vazifalarni hal etishda ta’lim muassasalarining pedagogik jamoasi xususan har bir fan o’qituvchisi o’z padagogik faoliyatini tubdan o’zgartirishi lozim.
I bob.YENGIL VA OZIQ-OVQAT SANOATI MAVZUSINI O’QITISH METODIKASI
1.1 “YENGIL VA OZIQ-OVQAT SANOATI” MAVZUSINING MAKTAB GEOGRAFIYA KURSIDAGI O`RNI VA AHAMIYATI.
Maktab geografiyasining mazmuni hozirgi zamon geografiya fani taraqqiyoti bilan belgilanadi, ya`ni geografiya fani qanchalik rivojlansa, maktab geografiyasi ham unga bog`liq hamda shunchalik rivojlanishda bo`ladi. Geografiya ta`limi jarayonida o`quvchilar asosiy geografik tushunchalar va qonuniyatlar tizimini egalashlari kerak. Hozirgi kunda iqtisodiy geografiyani o`rganish o`quvchilarga iqtisodiy geografik o`rni, tabiiy sharoit va boyliklarga iqtisodiy jihatdan baho berish, hududiy ishlab chiqarish majmuasi, geografik mehnat taqsimoti ishlab chiqarishni tashkil etish shakllari, iqtisodiy rayonlar, agrosanoat kompleksi, shaharlar, qishloqlar kabi tushuncha va kategoriyalar haqida bilimlar berishi lozim. Ishlab chiqarish, moddiy ishlab chiqarish - jamiyatning yashashi va taraqqiy etishi uchun zarur boʻlgan moddiy boyliklar (turli iqti-sodiy mahsulotlar)ni yaratish jarayo-ni; ishlab chiqarish omillarini isteʼ-mol va investitsiyalar uchun moʻljallangan tovarlar va xizmatlarga aylantirish. I.ch. Ayniqsa o`quvchilar hududiy mehnat taqsimoti, ishlab chiqarishni joylashtirishning muhim qonuniyatlari va bozor iqtisodi munosabatlari bilan bog`liq bo`lgan unga tushunchalarni puxta egallashlari kerak.
8 – sinflarga “Umumiy o`rta ta`limning davlat ta`lim standarti va o`quv dasturiga” muvofiq “Yengil va oziq-ovqat sanoati” mavzusida 3 – soat dars ajratilgan. Ushbu dars mobaynida o`quvchilar jonajon Respublikamiz O`zbekistonning yengil sanoati, to’qimachilik sanoati, oziq-ovqat ko’n –poyavzal ishlab chiqarish korxonalari yingil sanoatning boshqa tarmoqlari to`g`risida ma`lumotga ega bo`ladilar.
Mamlakatimizda turli xalq xo`jaligi tarmoqlarida bandligi, paxta tozalash sanoati, un va yorma sanoati va sanoat korxonalarini to’g’ri joylashtirish hususida o`z bilimlarini boyitadilar. Bu mavzu maktab geografiya kursida xalq xo`jaligi tarmoqlari: sanoat, qishloq xo`jaligi, transport madaniy xizmat ko`rsatish va hokazo tarmoqlarini o`rganishda oldin o`tiladi. Chunki yengil va oziq-ovqat sanoati uning o`ziga xos hususiyatlarini o`rganmay turib iqtisodiyotni o`rganish mumkin emas. Iqtisodiyotini yuksaltiruvchi, mamlakatni rivojlantiruvchi va asosiy kuch bu sanoat va ishlab chiqarish hisoblanadi. Yengil va oziq – ovqat sanoati geografiyasini hususiyatlari o`rganilar ekan, turli tarmoqlarni kelajakda rivojlantirish, yengil sanoat taqrmoqlarini rivojlantirish, qo`shimcha ish o`rinlari barpo etish, ekologik muammolarni echish kabi vazifalar vujudga keladi. Sanoat korxonalarini joylanishi o`rganish shaharlar barpo etish qishloq joylarda shaharcha yashash sharoitini tashkil etishni taqozo etadi. Aholining bilim malaka va soviyasini o`rganish turli ishlab chiqarish korxonalarini hudud bo`yicha oqilona joylashtirish imkonini beradi. Aholi - Yer yuzida yoki uning muayyan hududi, qitʼa, mamlakat, tuman, shaharida istiqomat qiluvchi odam (inson) lar majmui. Aholini tadqiq etish bilan maxsus fan - Demografiya shugʻullanadi.aholi oʻrtasida sodir boʻlayotgan jarayonlar biologik, geografik, ijtimoiy-iqtisodiy omillar taʼsirining natijasidir. 1.2 MAVZUNI O`QITISHNING MAQSADLARI VA VAZIFALARI.
A) Ta’limiy maqsad. 8 – sinflarda “Yengil va oziq-ovqat sanoati” mavzusini o`qitish jarayonida o`quvchilar “Yengil va oziq-ovqat sanoati” yillar davomida rivojlanish hususiyatlarini, o’rganish va rivojlantirish yo’llarini o’rganish muhim vazifasidir. O`qitish jarayonida qo`llaniladigan xaritalar, jadvallar, grafiklar va rasmlar bilan ishlashni, ularni tahlil qilib, xulosa chiqarishni o`rganadilar.Xarita (yun. chartes - varaq yoki xat yoziladigan papirus), karta - Yer yuzasi, boshqa osmon jismlari yoki kosmik fazoning matematik aniq belgilangan, kichraytirilgan, umumlashtirilgan tasviri. Qabul qilingan shartli belgilar sistemasida ularda joylashgan obʼyektlar koʻrsatiladi (q. Geografik xaritalar, Xaritagrafiya)
B) Tarbiyaviy maqsad. Mavzuni o`qitish jarayonida o`quvchilar yengil sanoat O’zbekiston sanoatining asosiy tamoqlaridan biri ekanligi va uni rivojlantirish chora tadbirlarini o’rganish zarurligi haqida tushunchaga ega bo’lishadi. Sanoatni rivojlantirish mamlakatning iqtisodiy taraqqiyotini belgilovci muhim omil ekanligi haqida o’quvchilar ongida O’zbekistonni rivojlangan mamlakatga aylantirish hissini uyg’otadi.
V) Rivojlantiruvchi maqsad. Umumta`lim maktablarda “Yengil va oziq-ovqat sanoati” mavzusini o`qitish jarayonida quyidagi bilimlar rivojlantiriladi:
- “Yengil va oziq-ovqat sanoati” geografiyasining asosiy tushunchalari.
- Yengil va oziq-ovqat sanoatining yillar davomida rivojlanishi.
-Yengil va oziq – ovqat sanoati korxonalarini joylashtirish
tushunchalari.
- Yengil sanoat tarmoqlarini O’zbekistonda yanada yuksaltirish yo’llarini izlab topish.
- Paxta tozalash, to’qimachilik ipak ishlab chiqarish, ko’nchilik, poyabzal va boshqa yegil sanoat sohalarini yangi texnologik
-Ishlab chiqarish kuchlarini to’g’ri joylashtirish. Ipak, pilla tolasi - ingichka, pishiq, yaltiroq, tovlanib turadigan tola; ipak qurtining ipak ajratuvchi ikkita bezidan chiquvchi suyuqlikdan hosil boʻladigan tabiiy toʻqimachilik xom ashyosi. Ipak - ipak qurti pillasini oʻrab turgan uzunasiga bir-biriga yopishmagan, seritsin (ipak yelimi) bilan qoplangan va yelimlangan ikki toladan iborat.
- Qishloq joylarida oziq-ovqat va yengil sanoatini korxonalarini ko’paytirish va
hokazo.
“Umumiy o`rta ta`limning davlat ta`lin standarti va o`quv dasturiga” mufoliq 8-sinflarda “O`zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi” kursida “Yengil va oziq-ovqat sanoati” mavzusiga 1 soat dars ajratilgan bo`lib, o`quvchilar shu dars mobaynida Yengil va oziq-ovqat sanoati xususiyatlariga doir bilim, malaka va ko`nikmalarga ega bo`lishlari kerak. Dars jarayonida geografiya ta`limida qo`llaniladigan turli metodlar: hikoya, tushuntirish, suhbat, kartografik qo`llanmalar va raqamli qo`llanmalar bilan ishlash, darslik va qo`shimcha adabiyotlar bilan ishlash metodlaridan foydalanib, o`qituvchi darsni tashkil etsa, darsning unumdorligi ortadi. Hozirgi sharoitda ta`lim metodlari samaradorligini oshirish dolzarb vazifalardan biridir. Ta`limning turli metodlaridan samarali foydalanish, darsda o`qituvchi o`z oldiga qo`ygan maqsadiga erishishni va muvaffaqiyatni ta`minlaydi. Shu sababli ta`lim metodlari samaradorligini oshirish uchun o`qituvchining tayyorgarlik darajasi muhim ahamiyatga ega. Har bir darsda o`qituvchi faqat bitta metoddan foydanalib, dars o`tmaydi. Aksariyat hollarda geografiya o`qituvchilari ta`limning og`zaki bayon metodlariga kartalar, diogrammalar va karta sxemalar bilan uyg`unlashgan holda darsni tashkil etadilar. N.N. Baranskiy fikri bilan barpo etilayotgan binoning g`ishtidir.
Har bir dars bilim tizimlari va ko`nikmalaridan biron yangilik bersin, yangi mavzu doirasida tushunchalar hosil qilishini va so`ngi o`rganiladigan mavzular uchun tayanch xizmat qilishi zarur. Har bir darsda o`qituvchi mavzuning mazmuni va mohiyatiga qarab o`qitish metodlarini tanlaydi, shuning uchun bu darslar o`qituvchining mustaqil ijodiy asari bo`lishi talab etiladi.
O`qituvchi darsni boshlashdan oldin mavzuni e’lon qiladi va doskaga yozadi. Bizning misolimizda bu “Yengil va oziq-ovqat sanoati” mavzusi bo`lib, mavzuga doir reja yoziladi. Mavzuning o`tishning ta`limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi maqsadlari bayon etiladi. Dars jarayonida o`qituvchi shu maqsadlarga erishishga harakat qiladi. Harakat - borliqnint ajralmas xususiyati boʻlgan oʻzgaruvchanlikni (q. Barqarorlik va oʻzgaruvchanlik) ifodalovchi falsafiy kategoriya. H. tushunchasi imkoniyatlarning voqelikka aylanishini, roʻy berayotgan hodisalarni, olamning betoʻxtov yangilanib borishini aks ettiradi. Endi o`qituvchi mavzuni o`qitishga qo`llashi lozim bo`lgan metodlar bilan birma-bir tanishib chiqaramiz.
Hikoya - o`quv materialini bayon qilish shartli bo`lib, asosan tasvirlash harakteriga ega. Bu uslubning ijobiy tomoni o`qituvchi o`quvchilar bilan ko`proq munosabatda bo`ladi. Har bir o’quvchi o’zi yashagan hududida qanday yengil va o’ziq – ovaqat korxonalarini joylashtirish yoki mavjud sanoat korxonalarining ish faoliyati haqida ma’lumotlar to’plash zarurligi uqtiriladi. Hikoya davomida rasmlardan foydalanilsa, hikoya qiziqarli chiqadi. Hikoyada darsning turli bosqichlarida va darsga xotima yasaydi. O`qituvchi hikoyani o`quvchining yoshiga moslab tanlaydi. 8 – sinflarda hikoya juda soddalashib ketmasligi, unda tushunchalar masalan, Paxta yog’i, meva-sabzovat, non, go’sht, sut mahsulotlari ishlab chiqaruvchi tarmoqlari va hokazo tushunchalar va atamalar albatta aks etishi kerak.Mahsulot - iqtisodiy faoliyatning ashyolar va xizmatlarda mujassam etilgan natijasi. Uning moddiy-buyum shakli moddiy M. koʻrinishiga ega. Maʼnaviyat sohasida gʻoya, ixtiro va kashfiyotlar, yangi texnologiyalar, i.t. Hikoya davomida o`qituvchi nazorat savollarni berib borishi, masalan Respublikamizda oziq-ovqat sanoati mahsulotlarini ishlab chiqarish va eksport qilish haqida qiziqarli ma’lumotlar berish.
Tushuntirish – O`quvchilarga geografik qonuniyatlarini, geografik jarayonlarning mohiyatini ochib berishda keng qo`llaniladi. Bu metod geografiya ta`limida bilimlarni izchil o`rganish imkonini beradi.Yengil va oziq-ovqat sanoati korxonalari va ularni asosiy tushunchalarini o’quvchilar ongida shakillantirish. O’zbekistonda eng asosiy tarmoq hisoblangan paxta sanoatida paxtachilik mashinasozligini, kiyim-kechak va boshqa ko’plab yengil sanoati tarmoqlari haqida mukammal tushuntirilishi zarur.
O`zbekiston hozirgi kundasanoatning keskin o’sayotganligini guvohi bo’lishimiz mumkin. bunda albatta yengil va oziq-ovqat sanoatining ulushi yuqoridir.
O`zbekistonda mazkur majmuadagi yingil sanoat asosan paxtachilik va pillachilik negizida tarkib topdi.
Oziq-ovqat sanoati dehqonchilik va chorvachilik negizida oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlaydigan o’nlab ishlab chiqarish korxonalarini o’z ichiga oladi. Chorvachilik - qishloq xoʻjaligining asosiy tarmoklaridan biri. Ch. mahsulotlari yetishtirish uchun chorva mollarini boqish va urchitish bilan shugʻullanadi; aholini ish hayvonlari (ot, hoʻkiz, tuya, bugʻu), oziqovqat mahsulotlari (sut, qatiq, goʻsht, yogʻ, tuxum va boshqalar), yengil sanoatni xom ashyo (jun, teri, moʻyna va h.k.)
Paxta tozalash sanoati ishlab chiqarish jarayoni bir-biriga bog’liq bo’lgan paxta tozalash korxonasi, paxta quritish sexlari va transport xo’jaliklaridan tarkib topadi.
O`qituvchi har bir savollarga javoblarni aniq faktlarga tayangan holda berishi kerak. Tushuntirish bilan birga kartalar, diogrammalar, karta sxemalardan foydalanish ham ijobiy natijalar berib, bu o`quvchilar xotirasida mavzuning chuqur o`rnashishiga sabab bo`ladi. Oqituvchi va o`quvchining ikkita tomonlama aloqasi tushuntirishni takomillashtirishga yordam beradi. Tushuntirish sodda, aniq, ravon bo`lishi lozim.
Maktab geografiya ta`limida aholida ahamiyat kasb etgan-suhbat metodida esa o`qituvchining savoli va o`quvchining javobi asosiy o`rin tutadi. Bu metodning bosh talabi mukammal o`ylangan savollar va o`quvchilar qatnashishi mumkin bo`lgan javoblarning puxta tizimidir. Bunda savol aniq bo`lishi, ya`ni o`quvchilar suhbat nima ustida borayotgani hamisha tushunishlari shart. Mavzu e`lon qilingandan so`ng savollar o`rtaga tashlanadi. Suhbat mantiqiy qismlarga bo`linadi, o`qituvchi o`quvchilar javobini tinglaydi, ularning javobidagi xatolarni tuzatadi va to`ldiradi, Shundan so`ng o`quvchlarni yakun yasashga undaydi.
“Yengil va oziq-ovqat sanoati” mavzusi o`tilish jarayonida mazmunan quyidagi turlarga bo`lib savollarni tashkil etish mumkin.
Aniq va to`liq ma`lumotlarni o`zlashtirishda oid savollar. O`zbekiston Yengil va oziq-ovqat sanoati korxonalari soni qancha? Sanoatda yengil va oziq-ovqat sanoatining ulushi nechaga teng?O’zbekistonda to’qimachilik sanoatini yanada yuksaltirishning istiqbollari nimalarga bog’liq?Oziq-ovqat sanoatining rivojlanishi nimalarga bog’liq? O’z viloyatingizda joylashgan qanday yengil va oziq-ovqat korxonalarini bilasiz? Mamlakatimizda “Yengil va oziq-ovqat sanoati”ni yuksaltirish va jahon talablariga javob bera oladigan mahsulotlar ishlab chiqarish istiqbollarini o’ylab topish yo’llari nimalardan iborat?
Kartani bilish va o`qib olishga oid savollar. Masalan: Quyi Amudaryo va Farg`ona iqtisodiy rayonlaridagi yengil va oziq-ovqat korxonalarini qiyoslang? Amudaryo - Oʻrta Osiyo hududidagi eng uzun daryo. Yunonlar Oks deb ataganlar. Mahalliy xalq orasida daryo Jayhun nomi bilan mashhur. Daryo uzunligi 2400 km, daryo deltasi 534 739 km². Amudaryo hozirgi Tojikistonning Pomir togʻi etaklaridagi Panj va Vaxsh daryolarining birlashuvidan boshlanib Oʻzbekiston, Afgʻoniston va Turkmaniston hududlaridan oʻtadi va tobora qurib borayotgan Orol dengiziga quyiladi. O’zbekistonning sanoat xaritasidan foydalanib eng yirik to’qimachilik korxonalarni aniqlang?
Bunday savol javoblar o`quvchining fikrlash qobiliyatini charxlaydi, ularda mustaqil fikrlash, fanga qiziqish va ilm to`plashga intilish tuyg`ularini rivojlantiradi.
Noto`gri berilgan javoblar o`qituvchi tomonidan to`g`rilanib borilishi va aniq berilgan javoblar o`z navbatiga qo`shimchalar kiritilib, to`ldirilib borishi lozim. Bunda savollar shunday qo`yilishi kerakki, berilgan javob asosiy fikrni ifodalashi va shu fikrni davom ettirishi kerak.
Geografiya ta`limida ma`ruza qilish darslari yiriq mavzular o`qitilayotganda va naziriy bilimlar ko`proq mujassamlangan mavzularda qullaniladi. Ma`ruzani siniv-seminar tizimi bilan qo`shib olib berish maqsadga muvofiqdir. Maktabda ma`ruza quyidagi didaktik talablarga javob berishi lozim:
Ilmiy jihatdan mukammal bo`lishi kerak.
Ma`ruza darslik mazmuniga qaraganda keng, uni ko`p jihatdan oydinlashtirishi lozim.
Ma`ruza albatta mazmunan ko`rgazmali bo`lishi shart.
Ma`ruza o`quvchilarni fikrlashga, vokea va hodisalarni tahlil qilishga, umumlashtirishga o`rgatishi kerak.
Yuqorida sanab o`tilgan barcha metodlarni xaritalar, tasvirli qo`llanmalar, ko`rgazmali qurollar, jadval, grafiklar, diogrammalar va karta sxemalardan foydalangan holda dars jarayoni o`tiladi. Masalan: geografiyani xaritasiz tasavvur qilib bo`lmaydi. O`rta maktablar uchun “O`zbekiston atlasi” nashrdan chiqarilgan va biz o`tadigan mavzuga doir bu atlasda “Yingil sanoat” va “Oziq-ovqat” xaritalar mavjud. Kartaga biz bevosita kuzatish imkoniyatiga ega bo`lmagan voqea-hodisalar ham tasvirlangan bo`ladi. U nafaqat ko`rgazmali qurolgina bo`lib qolmay, o`rganish ob`yekti, bilim manbai bo`lib ham xizmat qiladi. Xarita yordamida egallangan bilimlar o`quvchilar o`ngida uzoq saqlanib qoladi. Ularning aqliy faoliyatini rivojlantiradi, ularda kuzatuvchanlik, tasavvur, mantiqiy fikrlash kabi xizmatlarni tarbiyaladi. O`zbekiston respublikasining Yengil sanoat xaritasida xaritasida barcha viloyatlardagi Sanoat korxonalaring joylashish xususiyatlari shartli belgilar asosida belgilangan. Eng zich joylashgan sanoat hududlar Farg`ona vodiysi, Toshkent viloyati va Zarafshon vodiylariga to`g`ri keladi. Vodiy - relefning uzunasiga choʻzilgan botiq shakli. Hosil boʻlishiga koʻra erozion va tektonik V. boʻladi. V.larning dastlabki shakli, asosan eroziya natijasida, vaqtincha oqar suvlar hosil qilgan jarliklardir. Toshkent viloyati - OʻzR tarkibidagi viloyat. Respublikaning shim.sharqida. 1938 y. 15 yanvda tashkil kilingan. Shim. va shim.gʻarbdan Qozogʻiston Respublikasi, shim.sharkdan Qirgʻiziston Respublikasi, sharqdan Namangan viloyati, jan. Navoiy viloyati yengil va oziq-ovqat sanoati korxonalari Navoiy viloyati aholisini ehtiyojlarini to’la qonli qondira olmaydi.Navoiy viloyati - OʻzR tarkibidagi viloyat. 1982 yil 20 apr.da Buxoro va qisman Samarqand viloyatlari hududlaridan tashkil etilgan. 1988 yilda maʼmuriy birlik sifatida tugatilib, 1992 yil boshida qayta tiklandi. Bu xaritada yana O’zbekistondagi yengil sanoati korxonalari mamlakatimizning qaysi hududlarida joylashganligi va qanday mahsulotlar ishlab chiqarishi va ularning hajmi tasvirlangan. O`quvchilar bir qarashdanoq Respublikamizdagi yirik, o`rta, kichik korxonalarga ajratishlari mumkin. Oziq-ovqat xaritasida yalpi mahsulot hajmi, salmog`i hudud bo`yicha ranglar yordamida foiz hisobida belgilangan. Bu xaritadan yana har bir viloyatdagi shahar, qishloq joylari resurslarining soni va hududiy tarkibini aniqlash mumkin. Bu xaritalar o`quvchilarga mavzuga doir amaliy ko`nikmalarning hosil bo`lishiga yordam beradi.
Mavzuning mazmunini to`liq yoritishda darslikdagi diagramma, karta-sxema, jadvallarning ahamiyati katta. Masalan darslikdagi To’qimachilik sanoatining tarmoq doirasidagi aloqalari ya’ni xom-ashyo, tola, ip, xom gazlama, dastlabki ishlash, ip yigirish, to’quvchilik, so’ngi ishlov berish ya’ni pardozlash tayyor mahsulot. Bu jarayonlar asosan bir joyda joylashgan korxonalarda amalga oshirilishi maqsadga muvofiq bo’ladi.
-
|
