Dissertatsiyaning hajmi va tuzilishi. Dissertatsiyaning asosiy mazmuni-96 betda bayon qilingan bo‘lib, ish kirish, 4- bob, xulosa, adabiyotlar ro‘yxatidan tashkil topgan. Ishda 6 ta jadval, 12-rasm, 6-chizma mavjud, foydalangan adabiyotlar ro‘yxati 27 ta manbadan iborat.
1-BOB. MAVZU YUZASIDAN O`RGANILGAN ADABIYOTLAR TAHLILI
XIX asrning 80-yillarida A. Veysman birinchi marta irsiyatning moddiy asosi xromosomada joylashgan degan fikrni bayon qildi.
Genetika fanini 1900-yilda yaratilgan deb hisoblanadi. Ammo irsiyat qonunlari chex olimi G. Mendel tomonidan 1865-yilda kashf qilingan edi. 35 yil davomida zamondoshlar G. Mendelning kashfiyotini tushunishmadi. G. Mendel zamondoshlari ham mohir eksperimentchilar bo‗lishiga qaramasdan, o‗z tajribalarini amalga oshirishda va uning natijalarini tahlil qilishda xatoliklarga yo‗l qo‗ydilar.
Faqat 1900-yildagina irsiyat qonunlari G. De Friz (Gollandiya), K. Korrens (Germaniya), E. Chermak (Avstriya) tomonidan ikkinchi marta kashf qilindi [6]. G. Mendel genetika fanining asoschisi deb tan olindi .
1906-yilda ingliz olimi U. Betson yangi fanni «genetika» deb atashni taklif etdi. Daniyalik olim V. Iogansen 1909-yilda fanga gen, genotip va fenotip tushunchalarini kiritdi. 1901-yilda G. De Friz mutagenez nazariyasini kashf qildi.
1910–1925-yillarda amerikalik olim T.G.Morgan o‗z hamkasblari A. Stertevant, G. Meller, K. Bridjes bilan hamkorlikda irsiyatning xromosomalar nazariyasini yaratdi [4]..
asrning 20–30-yillarida ionlashtiruvchi nurlarning (G.A. Nadson, G. S. Fillipov, G. Meller, I. Ya. Stadler) va kimyoviy moddalarning (M. Ye. Lobashov, V. V. Saxarov) mutatsiya chaqiruvchi omillar ekanligi kashf qilindi [5].
Rus genetik olimi N. K. Kolsov 1928-yilda xromosoma ichida joylashgan oqsil molekulasi irsiyatning moddiy asosi bo‗lishi mumkin, degan fikrni bayon qildi.
asrning 30-yillarida mikroevolyutsiya ta‘limoti (S.S.Chetverikov,
N.V.Timofeyev–Resovskiy va boshqalar) va evolutsiyaning sintez nazariyasi yaratildi [5].
O‗sha yillarda sobiq ittifoqda odam genetikasi va tibbiyot genetikasi rivojlana boshladi (S. G. Levit, A. A. Prokofyeva –Belgovskaya, V. P. Efroimson va boshqalar) [6].
asrning 40-yillarida G. Bidl, E. Tatumlar mikroorganizmlar genetikasi va biokimyoviy genetikaga asos soldilar. Genetika, mikrobiologiya, biokimyo va fizika fanlari hamkorligida molekular biologiya va molekular genetika fanlari shakllandi [5].
XX asrning 50-yillarida M. Uilkins, E. Chargaff, Dj. Uotson va F. Krik hamkorligida DNK strukturasi to‗g‗risida aniq ma‘lumotlar olindi [6].
XX asrning ikkinchi yarmida molekular genetika juda rivojlandi, genetik kod, genlar faolligining idora qilinishi, genetik injeneriya va biotexnologiya sohasida ulkan muvaffaqiyatlar qo‗lga kiritildi.
Hozirgi davrda genetik injeneriya va biotexnologiya metodlarining takomillashishi natijasida o‗simliklarning yangi navlari va hayvonlarning yangi zotlarini keltirib chiqarishning, insonlarda uchraydigan irsiy kasalliklarni genoterapiya usuli bilan davolash usullari yaratilmoqda.
Hozirgi davrda genetika fanida genlar nafis tuzilishini o‗rganish, genomika
— shaxsning individual rivojlanishi jarayonida genlar faoliyatining boshqarilishi kabi murakkab muammolar ustida ilmiy izlanishlar o‗tkazilmoqda.
O‗zbekistonda genetik tadqiqotlarning rivojlanishiga mashhur olimlar
Yo.T.To‗raqulov, J.Q.Hamidov, J.A.Musayevlar katta hissa qo‗shdilar, jumladan Yo.X.To‗raqulov rahbarligida irsiy kasalliklar rivojlanishining biokimyoviy mexanizmlari o‗rganildi. Akademik J.H.Hamidov o‗z shogirdi A.A.Abdukarimov bilan tireoid gormonlar ta‘sirining genetik mexanizmlari haqida muhim ma‘lumotlar oldilar. Atoqli olimlarimiz N.M.Majidov, Sh.Sh.Shomansurovlar asab kasalliklari patogenezida irsiy omillar rolini o‗rgandilar [4].
1971-yilda Toshkent Tibbiyot institutida O‗rta Osiyo respublikalarida birinchi marta J.H.Hamidov va A.T.Oqilovlar rahbarligida tibbiyot genetikasi bo‗limi ochilib, irsiy kasalliklar tarqalishining oldini olishga qaratilgan ishlar olib borildi [5].
Hozirgi davrda genetika fanini, xususan tibbiyot genetikasini yanada rivojlantirish, uning yutuqlarini inson manfaatlari yo‗lida foydalanish maqsadida tibbiyot institutlari qoshida tibbiyot genetikasi kafedralari yoki kurslari ochilgan bo‗lib, bo‗lajak shifokorlarning tibbiy genetikaga oid bilimlarini o shirishga xizmat qilmoqda. 1999-yilda ―Sog‗lom avlod uchun‖ xayriya jamg‗armasi tashabbusi va Vazirlar Mahkamasining qaroriga binoan Toshkent shahrida Respublika SKRINING markazi tashkil qilinib, irsiy va tug‗ma kasalliklar ularni erta aniqlash, davolash va oldini olish, aholi salomatligini yaxshilash, barkamol avlodni dunyoga keltirishda genetika fani yutuqlaridan keng foydalanilmoqda.
|
