1. Yoshlar va kommunikatsiyalarning mobilligi.
Kommunikatsiyaning mobilligi deganda “ko’p kanallilik” tushuniladi. YOshlar vaziyat va
o’z ehtiyojlaridan
kelib chiqib, turli-tuman media qurilma va kontentlardan foydalanadi.
2. Yoshlar media-resurs parcha(fragment)larini afzal ko’rishadi.
Foydalanuvchilar ko’plab takliflar orasidan mediani tanlash imkoniyatiga ega, ya’ni: qaysi
videoklipni ko’rish, qanday yangiliklarni ochish, qaysi ma’lumotlarga ishonish va h.k. YOshlar
turli manbalardan olingan axborot parchalarini yaxlit holatga keltiradi. Natijada esa parchalanish
(fragmentatsiyalash) xavfi va umumiy manzaraning buzilishi ehtimoli yuzaga keladi.
3. Yoshlar mediakontentni do’stlariga tavsiya etadi
Ijtimoiy mediada har kim axborotning markaziy manbasiga, fikrlar filtri yoki baobro’
yetakchisiga aylanishi mumkin. Bunda axborot oqimlari kesishadigan markazga aylanish juda
oson, chunki bu vositalardan barcha foydalana oladi.
4. Yoshlar parallel ravishda bir necha mediadan foydalanadi.
Bir vaqtning o’zida medianing bir necha turi qo’llanilishi mumkin: yoshlar bir vaqtning
o’zida radio tinglashi, jurnal o’qishi va Facebookda do’stlari bilan muloqot qilishi mumkin.
5. Yoshlarda har doim mediavositalar mavjud bo’ladi.
Deyarli barcha o’smirlarning qo’lida
har doim uyali telefon, planshet yoki mp3pleyer
bo’ladi. Mobil Internet ijtimoiy tarmoqlar uchun yangidan-yangi imkoniyatlar eshiklarini ochib
bermoqda. Makondagi joylashuvni o’rnatishga asoslangan ilovalardan foydalanish bunga yaqqol
misol bo’la oladi.
Esa Linna Yuvyaskyulya shahri (Finlyandiya)ning yoshlar bilan ishlash bo’limi vakili
sifatida har oyda Painovirhe nomli veb- jurnal chop etadigan o’smirlar bilan ishlaydi. O’smirlar
jurnalning har bir soni uchun maqolalar yozadi, fotosurat va videomahsulotlar tayyorlaydi. Veb-
jurnalda turli konsert, kitoblar va albomlar haqidagi sharhlar, o’smirlar hayotiga doir maqolalar,
she’rlar, hikoyalar, videomahsulotlar va mahalliy yoshlar kengashi faoliyati haqidagi yangiliklar
e’lon qilinadi. Esa ko’p yillardan buyon turli maktablar bilan hamkorlik qiladi. Uning bundan
ko’zlagan maqsadi - jurnal uchun tashabbuskor, yangiliklarga o’ch yangi muharrirlarni topish,
shuningdek, o’qituvchilarni yoshlar bilan ishlash bo’limi amalga oshirayotgan mediata’lim
sohasidagi faoliyat bilan tanishtirishdan iboratdir. Quyida Esadan olingan intervyudan parcha
keltirilgan:
– Maktablar bilan hamkorligingiz haqida gapirib bersangiz?
– O’qituvchilardan biri mendan o’zi ishlaydigan maktabga kelib, Painovirhe veb-jurnali
haqida o’quvchilarga gapirib berishimni iltimos qildi. Men yonimga ikki nafar muharrirni olib
maktabga bordim va tasviriy san’at o’qituvchisi bilan birgalikda
video-dars ishlanmasini
tayyorlab, mashg’ulot o’tkazdik. O’quvchilarga biz bilan ishlash juda qiziqarli bo’ldi. Bundan
tashqari, men ota-onalar majlisiga kelib, ularga yoshlarning mediamadaniyati haqida gapirib
berdim. Fikrimcha, hamkorlik maktab uchun ham, yoshlar markazi
uchun ham birdek foydali
bo’lishi uchun tutash nuqtasini topib olish juda muhim.
– Hamkorlik jarayonida muammolarga ham duch kelganmisiz?
– Umuman olganda, muammolar bo’lmaydi, faqat maktab dars jadvalidan kurs uchun
bo’sh vaqt topish mushkullik tug’diradi. YOshlar bilan ishlash bo’yicha mutaxassis sifatida
aytishim mumkinki, maktablarda dars jadvali nisbatan tig’iz va sinfdan tashqari soatlarga
ajratilgan vaqt cheklangan bo’ladi. Hamkorlikdagi loyihalarni diqqat
bilan rejalashtirish va
baholash zarur, chunki medialar bilan ishlash uchun qo’shimcha vaqt kerak, o’quvchilarni boshqa
sinfda navbatdagi dars kutib turganda ishlash imkoni bo’lmaydi. YOshlar tarbiyachisi bilan
o’qituvchi mehnatini oldindan ajratib olish, jalb qilingan o’quvchilar bilan kelishib ishlash lozim
bo’ladi.
– Sizningcha, bunday hamkorlik maktab va yoshlar markaziga qanday afzalliklar beradi?
– Fikrimcha, maktabga ham, yoshlar markaziga ham foydali bo’lgan faoliyat turlarini
topish joiz. Maktablar bilan hamkorlik tufayli yoshlar markazlari o’zlari qamrab ololmagan
o’smirlar bilan muloqotga kirishish imkoniyatiga ega bo’ladi. Pirovardida, ushbu o’smirlarning
ba’zilarini bizning markazimiz faoliyati qiziqtirib qolishi va ular kelgusida
tahririyat ishlarida
qatnashishi mumkin.
– Nima uchun maktablar yoshlar markazlari bilan hamkorlikka intilishlari kerak?
– Rostdan ham maktablar bunday hamkorlikdan foyda ko’rishi mumkin, chunki ular qo’shimcha
ishchi kuchiga va mediata’lim borasida tajribaga ega bo’ladi. O’qituvchilar va yoshlar
tarbiyachilari mediata’lim sohasida yagona jamoa bo’lib ishlashi mumkin. Bundan tashqari,
bunday hamkorlik o’quvchilarni chin ma’noda ruhlantiradi, zero ularga media qurilmalar bilan
ishlashga, mediakontent yaratishga va birgalikda faoliyat olib borishga ruxsat beriladi.
O’quvchilar bilan ishlashdagi bunday tajriba mamlakatimizdagi talabalar auditoriyasi bilan
ishlashda ham qo’l kelishi mumkin. Bu ortiqcha xarajat va kuch sarflamay yoshlarni o’zining
mediamahsulotini yaratishga ruhlantirish mumkinligining yorqin misolidir.
Mediaauditoriya – OAVning, shuningdek ommaviy axborot taqdim etuvchi boshqa manba
va yetkazib beruvchilarning mahsulotidan har kuni foydalanadigan aholi, bolalar va kattalar
hisoblanadi. Mediaauditoriyani o’rganishning ikkita an’anaviy usuli mavjud.
Birinchi usulda
mediamahsulotdan foydalanuvchi barcha iste’molchilar, yoki media va kommunikatsiya sanoati
o’zi uchun “maqsadli auditoriya” deb hisoblaydiganlar o’rganiladi. Ikkinchi yondashuv esa qabul
qilish nazariyasiga asoslangan, ya’ni auditoriya tarkibiga media va axborotni qabul qilish va talqin
etishning faol ishtirokchilari kiritiladi. Bundan tashqari, ushbu maqsadlarda faoliyat nazariyasi
ham qo’llaniladi, ya’ni media bilan faol o’zaro hamkorlik va ishtirok tahlil qilinadi. Ayniqsa,
iste’molchilar tomonidan kontent yaratilishi o’rganilganda shu jihatga alohida e’tibor qaratiladi.
Maqsadli auditoriya o’z ichiga yoshi, jinsi, daromadi miqdori yoki qiziqishlari kabilarga
ko’ra umumiy tavsiflarga ega bo’lgan o’quvchi, tomoshabin va tinglovchilarni qamrab oladi. Bular
aniq guruh bo’lib, unga mo’ljallab media va boshqa tashkilotlar kontent yaratadi va o’z
yangiliklarini taklif etadi. Masalan, reklama beruvchilar o’ziga muayyan auditoriyaga chiqish
(ta’sir ko’rsatish) imkonini beradigan efir vaqti yoki joyni sotib olishdan manfaatdor bo’ladi.
Xususan, televideniye sohasida reklama beruvchilar praym-taym (eng qiziqarli dasturlar efirga
uzatiladigan) vaqtini sotib olishni ma’qul ko’radi.
Har safar mediamatnni o’qigan yoki tinglagan vaqtimizda bizga ma’lum bir medianing
maqsadli auditoriyasi sifatida qarash mumkin. Bizning munosabatimiz shaxsiy ijtimoiy bilim va
tajribamizga
tayanadi, biz ularni mazkur matnni anglash jarayonida qo’llaymiz. Biz mediadan
xabar yoki axborot qabul qilganimizda uni o’z dunyoqarashimiz va mafkuramizdan kelib chiqqan
holda talqin etamiz. SHunday bo’lishi ham mumkinki, matnning ma’lum bir qismini qabul qilish,
boshqa unsurlarini rad etish orqali ham uning ahamiyatini buzib yuborishimiz mumkin. Film yoki
fotosurat mohiyatining tuzilishi (kamera rakursi, surat ko’rinishi, redakturasi va boshqalar
vositasida) ham auditoriya tomonidan turlicha talqin qilinishiga ta’sir ko’rsatadi.
Raqamli medianing keng tarqalishi urg’uning bosma va efir orqali tarqatiladigan axborot
uchun xos bo’lgan an’anaviy “bitta–ko’pchilikka” kommunikatsiya modelidan “o’zaro teng”
muloqot modeliga ko’chishiga sabab bo’ldi. Bunda jamoaviy ijod va kontent almashinuvi, ya’ni
media bilan va media vositasida turli o’zaro munosabatlar osonlashadi. Raqamli kontent ko’pdan
ko’p qurilmalar, radio, televideniye, shaxsiy kompyuterlar, eng muhimi esa, uyali telefon orqali
ommabop bo’lib bormoqda. Aynan uyali telefon kontentning barcha turlarini yetkazib berishda
yetakchi vosita sifatida alohida o’rin egallamoqda. Ovozni, tasvirni, tovushni va ma’lumotlarni
raqamlashtirish hamda ularning konvergensiyasi auditoriyalar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarda
yangi ufqlarni ochib bermoqda. Bundan tashqari, onlayn kommunikatsiya
va texnologiyalari
foydalanuvchi kontentini yaratish hamda auditoriyaning mediakontent yaratishda ijodiy ishtiroki
uchun yangi imkoniyatlarni yuzaga keltirdi. Masalan, endi yangilik-xabarlarga va ishlab
chiqaruvchi kompaniyalarga munosabatni interfaol tarzda bildirish mumkin. Internet vositasida
O’zbekistonda ham fuqarolar, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari o’rtasidagi o’zaro
munosabatlar faollashib bormoqda. Aynan Internet aholiga hokimiyat organlari va fuqarolik
jamiyati institutlari faoliyati xususidagi axborotni tezkor uzatish, turli
tashkilotlar tomonidan
ijtimoiy ahamiyatga ega interfaol xizmatlarni amalga oshirish imkonini bermoqda.
