108
moylar aralashmasi (14% dan kam emas); M-11 (DS-11)- distillyatli va qoldiq
moylar aralashmasi (30% dan kam emas); M-14 (DS-14)
- distillyat va qoldiq
moylar aralashmasi (40% dan kam emas); M-16 (DS-16) - distillyat va qoldiq
moylar aralashmasi (50% dan kam emas); M-20 – qoldiq moylar. Avtomobillar
uchun selektiv tozalangan yuqori indeksli bazaviy moylardan quyidagi motor
moylari tayyorlanadi: ASV-6-distillyatli; ASV-10
distilyat va qoldiq moylar
aralashmasi (25% dan kam emas). Chuqur parafindan tozalangan past haroratda
qotadigan ASV-5 va veretenli A4 bazaviy moylari hamma fasllarda va shimolda
qo‘llanilishi mumkin. Juda kam miqdorda kislota kontaktli va kislota – ishqorli
tozalashdan olingan moylar ishlab chiqariladi. Avtotraktor dvigatelari uchun
ishlatiladigan zamonaviy motor moylarida albatta qo`ndirmalar bo‘ladi.
Moylarni yuvuvchi va dispertsiyalovchi xossalari,
oksidlanishga qarshi,
moylash va himoyalash xususiyatlari asosan ular tarkibidagi qo`ndirmalarning
miqdoriga va sifatiga bog‘liq. Moylarga asosan (VNIING-360, DF-11, MNIIG-
22 k va boshqa) ko‘p funktsional qo`ndirmalar va qo`ndirmalar kompozitsiyasi
qo‘shiladi. Ta’sir qilish mexanizmi va kimyoviy jarayoni har xil qo`ndirmalar
aralashmasidan karbyurator va dizel dvigatellarida past va yuqori haroratlarda
qoldiq qolishini oldini oladigan universal ekspluatatsion xossali motor moylari
olinadi.
Dvigatellarda moylarni ishlash shartlarining
doimiy kuchayishi va
qo`ndirmalar qo‘shilgan yangi yuqori sifatli moylarni paydo bo‘lishi bilan
O‘zbekistonda ichki yonuv dvigatellari uchun motor moylarining
klassifikatsiyasi ishlab chiqildi va tarqatildi.
Ishlatilish sharoitlari va
dvigatellarni ishlash kuchlanishlarini ortishi bilan moylar 100
0
C dan (6 dan 20
mm
2
/s gacha) qovushqoqligi va boshqa xossalari bilan farqlanadigan olti
(A,B,V,G,D va S) guruhlarga bo‘linadi. Tovar moylari quyidagicha belgilanadi:
M-8A, M-10B bu erda “M” motor moyini, “A”, “B”
moy guruhini, sonlar esa
100
0
C dagi qovushqoqligini anglatadi. B,V,G guruhidagi moylarni ishlatilishiga
bog‘liq holda guruhlarga bo‘linadi, 1-karbyuratorli, 2-dizel dvigatelari uchun.
A,V,B va G guruhidagi moylarni karbyuratorli va avtotraktorlarda qo‘llash
109
mumkin. D va E guruhidagi moylarni esa faqat dizel dvigatellarida qo‘llash
mumkin. Quyuqlashtirilgan moylarni M-43/6V, M-63/10 G deb belgilanadi, bu
erda “3” indeksi moy tarkibidagi quyuqlashtiruvchi qo`ndirma
miqdorini
anglatadi. Birinchi son esa moyning -18
0
C dagi (1300 dan 2040 mm
2
/s)
qovushqoqlik sinfini anglatadi.
M-8 B, (AS-8-selektiv tozalangan avtol) kam forsunkali karbyuratorli
dvigatellarga mo‘ljalangan. Uni qoldiq moyga distillyat komponentlarini
aralashtirish yo‘li bilan olinadi.
