106
IX-BОB. NEFT MOYLARINI ISHLAB CHIQARISH, YOQIL`I VA
SURKOV MOYLARNI TOZALASH JARAYONLARI
TEXNOLOGIYALARI
9.1. Neft moylarini ishlab chiqarish.
Tovar moylarini asosan bazaviy distillyat moylarini bir –
biri bilan
aralashtirib yoki qoldiq komponentlar bilan aralashtirib olinadi. Yuqori sifatli
tovar moylarini tayyorlashda albatta qo`ndirmalar qo‘shiladi, ko‘p hollarda har
xil funktsional ta’sirli kompozitsion qo`ndirmalar qo‘llaniladi. Moylarda
qo`ndirmalarni summaviy miqdori odatda 3-8% ni, ba’zi moylarda 15-17% ni
tashkil etadi. Aralashtirish – tovar neft mahsulotlari
ishlab chiqarishning asosiy
jarayonining oxirgi bosqichidir.
Tovar moylar sifatiga qo‘yiladigan talablarga bog‘liq holda ishlab
chiqarishda turli xil aralashtirish usulari qo‘llaniladi. Quvurlarda qisman davriy
aralashtirish va quvurlarda uzluksiz aralashtirish usullari qo‘llaniladi.
Davriy aralashtirish usuli eski usullardan biri bo‘lib, unda mahsulotni
tarkibi va xossasi bir xilliligigacha bazaviy moylar nasos yordamida rezervuarda
aralashtiriladi. Moylarni kerakli qovushqoqligiga
erishish uchun rezervuarga
qo`ndirmalar qo‘shilib aralashma 6-8 soat davomida isitgichdan o‘tkaziladi.
Davriy aralashtirish usuli kichik ishlab chiqarish quvvatiga ega. Bu usuldan kam
miqdorda tovar moylari ishlab chiqaradigan davrlarda qo‘llanilgan. Moylarni
tarkibi va xossalari ularga kerakli komponentlarni qo‘shish orqali erishiladi.
Avtomatlashtirilgan aralashtirish stantsiyalarida qo‘llanilgan quvurlarda
moy komponentlari va qo`ndirmalarni uzluksiz aralashtirish
usuli iqtisodiy
jihatdan samarali va qulaydir. Bu usulda barcha moy komponentlari quvurga
aniq belgilangan nisbatda beriladi va xohlagan vaqtda aralashtirish
komponentlaridan kerakli sifatdagi tovar moyini olish mumkin.
Bunda
oqimlarda, texnologik quvurlarda tovar moylarining fizik – kimyoviy
ko‘rsatgichlariga qo‘yiladigan talabiga mos filtrlar,
gaz ajratgichlar, sarf
o‘tkazgichlar, sifatni nazorat qiluvchi avtomatik analizatorlar va bajaruvchi
qurilmalardan foydalanish shart.
107
Quvurlarda moy komponentlarini avtomatik aralashtirish, kompaundirlash
jarayonini uzluksizligini ta’minlaydi va moylarni tayyorlash vaqtini qisqartiradi,
jarayonni haroratini tushiradi, sirkulyatsiyaning yo‘qligi tufayli komponentlarni
dozirovkasini
aniqligini
oshiradi,
qimmat
turadigan
komponent
va
qo`ndirmalarni
sarfini qisqartiradi, mehnat qilish sharoitlarini yaxshilaydi va
texnika xavfsizligi qoidalari rioyasini yaxshilanadi. Avtomatik aralashtirish
stantsiyalarini
ishlatish
qimmat
turadigan
komponentlarni
(60-70%),
rezervuarlarni eskirish (15-20%), rezervuar parkini qisqarishi (10-15%),
elektr
energiyasini tejashi (5-15%) jihatidan, aralashtirish aniqligini yuqoriligi uchun
iqtisodiy samarador hisoblanadi. 1-2 yil ichida kapital
xarajatlar qoplanadi
rezervuarlardan kelayotgan komponentlarni aralashtirishdagi quvvatdan ko‘ra
aralashtirish stantsiyalarida o‘tkazish quvvati kichik. Sarfni barqarorlashtirsh va
komponentlarni sifat ko‘rsatgichlarini oshirish uchun qurilma va aralashtirgich
orasida kichik hajmdagi oraliq rezervuarlar ortiqcha mahsulotni saqlash uchun
kiritiladi. Ko‘plab
zavodlarda aralash, ya’ni davriy va uzluksiz aralashtirish
usullaridan foydalaniladi.
