AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ AZƏRBAYCAN
TEXNİKİ UNİVERSİTETİ NƏZDİNDƏ BAKI DÖVLƏT RABİTƏ VƏ
NƏQLİYYAT KOLLECİ
“SİQNALLAR VƏ SİSTEMLƏR” -1
fənninin mühazirələri
“ELEKTROTEXNİKA, RADİOTEXNİKA VƏ ELEKTRONİKA”
fənn birləşməsinin müəllimi: M. B. Feyzullayeva
BAKI-2020
BÖLMƏ 1. Radioelektronikanın əsas anlayışları və prinsipləri
§1.1. Radioelektronikanın predmeti və əsas tətbiq sahələri
Radionun kəşfi (7 may 1895-ci il) böyük rus alimi A.S.Popovun adı ilə bağlıdır.
R a d i o termini radiasiya (şüalanma) mənasını verən latın sözü olan «r a d i a r e» sözündən
götürülmüşdür. Radio kəşfindən sonra keçən təxminən iyirmi il ərzində yalnız rabitə məqsədi ilə
tətbiq olunmuşdur. İnformasiyanın elektromaqnit dalğaları vasitəsilə naqilsiz ötürülməsi
məsələləri ilə məşğul olan elm və texnikanın bu sahəsi r a d i o t e x n i k a adlanır. Radiotexnika
və elektrotexnika arasında olan əsas prinsipial fərq də elə bundan ibarətdir: el e k t r o t e x n i k a
qiymətcə böyük enerjinin naqillərlə, radiotexnika isə müəyyən informasiya daşıyan enerjinin
(siqnalın) məftilsiz ötürülməsi problemləri ilə məşğul olur. Qeyd etmək lazımdır ki,
radiotexnikada ötürülən enerji elektrotexnikada ötürülən enerjidən qat-qat kiçikdir.
Radiotexnikanın əsasında radiorabitə yarandı. Radiorabitə isə bir sıra yeni sahələri əhatə edir:
radioyayım,
televiziya, radiolokasiya, radionavigasiya, radiotelemetriya və radioidarəetmə,
radioastronomiya və s. Bunlara raditexnikanın sahələri də deyilir. Məlumatın
elektromaqnit
dalğaları vasitəsi ilə ötürülməsi radiorabitə adlanır:
1.
Radioyayim -- məlumatın kütləvi radiodinləyicilərinə çatdırılması.
2.
Televiziya--raditexniki qurğuların köməyi ilə təsvirin məsafəyə ötürülməsi və qəbulu.
3.
Radiolokasiya—radiotexniki qurğuların köməyi ilə müxtəlif obyeklərin aşkara
çıxarılması
4.
Radionavigasiya-- radiotexniki qurğuların köməyi ilə naviqasiyanın (dəniz gəmilərinin
hərəkətinin) idarə olunması.
5.
Radiotelemetriya-- radiotexniki qurğuların köməyi ilə məsafədən idarəetmə və ölçmə.
6.
Radioastronomiya-- radiotexniki qurğuların köməyi ilə kainatın və günəş sisteminin
öyrənilməsi.
Radiotexnikanın element bazasını e l e k t r o n i k a təşkil edir. Müasir elektronika
aparılan tədqiqatların istiqamətinə və tətbiq sahələrinə görə iki hissəyə bölünür: fiziki və texniki
elektronika.
F i z i k i e l e k t r o n i k a – vakuumda, qazlarda və bərk cisimlərdə, o cümlədən
yarımkeçiricilərdə gedən elektron və ion proseslərini nəzəri və təcrübi tədqiq etməklə məşğul
olan bir sahədir.
T e x n i k i e l e k t r o n i k a isə yuxarıda sadalanan proseslərin əsasında yaradılan
cihaz, qurğu və sistemlərin quruluşlarının öyrənilməsi və texnikada, sənayedə tətbiqi ilə məşğul
olur.
Son illərdə elektronika böyük sürətlə inkişaf edir: yeni növ elektrovakuum və yarımkeçirici
cihazlar yaradılmış, elektronikanın elementləri miniatürləşdirilmiş, mikromodul,
inteqral,
nəhayət, nano və molekulyar elektron elementləri və mikrosxemləri meydana gəlmişdir.
Elektronikanın həm keyfiyyət, həm də kəmiyyətcə bu cür dəyişməsi radiotexnikada inqilab
yaratmışdır.
Radiotexnika da, öz növbəsində, elektronikanın inkişafına güclü təsir göstərmişdir.
Hazırda elm və texnikanın bu iki sahəsi bir-birinə o qədər nüfuz edib qarışmışdır ki, bunlar
arasındakı sərhəd tamamilə yox olmuş və elmin bu iki sahəsi əsasında müstəqil
r a d i o e l e k t r o n i k a elmi meydana gəlmişdir. Müasir radioelektronika, hər şeydən əvvəl,
yüksəktezlikli elektromaqnit dalğalarının köməyi ilə informasiyanın ötürülməsi, qəbulu və
işlənilməsi problemləriilə məşğul olan bir elmdir. Bu termin XX əsrin 50-ci illərində meydana
gəlmişdir.
Radiofizika və radioelektronika inkişaf etdikcə onların əsasında elm və texnikanın bir sıra
yeni sahələri: kvant elektronikası, mikroelektronika, nanoelekronika,
optoelektronika,
infraqırmızı dalğalar texnikası, akusto və maqnitoelektronika və s. sahələr yaranmışdır.
Hazırda radioelektron qurğuları xalq təsərrüfatının, demək olar ki, bütün sahələrində
s ə n a y e d ə – istehsal proseslərinin avtomatlaşdırılmasında (müxtəlif avtomatlar,
sayğaclar, robotlar və s.);
t i b b d ə – ürəyin biocərəyanlarının qeyd edilməsində (elektro- kardioqraf), bədənin
müxtəlif hissələrinin yüksəktezlikli cərəyanlarla qızdırıb müalicə edilməsində (diatermiya);
k i b e r n e t i k a d a – elektron hesablama maşınlarında (EHM), informasiyanın
ötürülməsində;
k o s m o n a v t i k a d a – kosmik aparatların uçuşlarının avtomatik idarə edilməsində,
kosmonavtların bir-birilə və Yerlə rabitə yaradılmasında;
a s t r o f i z i k a d a – planetlərin və digər kosmik obyektlərin tədqiqində və s. geniş tətbiq
olunur.
Bunlardan başqa, müasir radioelektronikanın nailiyyətlərindən fiziki, kimyəvi və bioloji
tədqiqatlarda, məişətdə,
iqtisadiyyatda, dilçilikdə, psixologiyada, arxeologiyada və başqa
sahələrdə də istifadə olunur.
